Mímir - 01.11.1986, Blaðsíða 51

eins konar afleggjari frá heimspekideild Hafn-
arháskóla, gróðursettur á tímabili þegar mikil
gróska var í málvísindum, sagnvísindum og
fílólógíu þar á bæ. Allir kennarar í íslenskum
fræðum við háskólann fram til um 1940 (að
undanskildum Páli Eggert Ólasyni prófessor í
sögu íslands 1921-29, sem var lögfræðingur)
höfðu hlotið undirbúningsmenntun sína við
Hafnarháskóla, þótt ýmsir hefðu einnig dvalist
við aðra háskóla. Áhrifanna frá Höfn gætti þó
miklu lengur: Einar Ólafur Sveinsson, sem var
prófessor fram um 1970, var norrænufræðingur
frá Hafnarháskóla; segja má að nýr afleggjari
frá Borginni við Sundið hafi verið gróðursettur
með Árnastofnun, því að þar sitja fimm sér-
fræðingar sem allir hafa hlotið þjálfun sína á
sviði textafræði undir handarjaðri Jóns Helga-
sonar í Árnastofnun í Kaupmannahöfn; þá er
ekki rétt að gleyma hlut Jakobs Benediktssonar
sem orðabókarritstjóra og á öðrum sviðum ís-
lenskra fræða síðustu fjóra áratugi. íslensk fræði
við Háskóla íslands eru þannig tvímælalaust
afsprengi evrópskrar háskólahefðar, og þá eink-
um hinnar fílólógísku sem hófst innan klassískra
fræða.
íslensk fræði voru frá öndverðu ein kennslu-
og prófgrein við heimspekideild og hélst það
óraskað að kalla fram til 1965. Háskólakennsla
var mjög staðreynda- og efnisbundin og var það
í samræmi við þau vísindalegu viðhorf sem ríkj-
andi voru við evrópska háskóla framan af þessu
tímabili, þótt þau væru komin á undanhald víð-
ast hvar við lok þess. Lítil ástæða þótti að jafnaði
til að gera sér rellu út af aðferðafræðilegum
vandamálum hvað þáheimspekilegri undirstöðu
fræðanna. Þegar við þetta bættist að efnissviðið
var svo afmarkað sem hér, allt bundið við eina
þjóð, sögu hennar, tungu og bókmenningu, var
vitaskuld mikil hætta á einangrun og jafnvel
stöðnun.
Var þá um stöðnun að ræða, eða a.m.k. ein-
angrun, á sviði íslenskra fræða í hálfa öld fram
um 1960? Fráleitt væri að svara því játandi án
alls fyrirvara. Aðstæður voru að mörgu leyti
erfiðar. Fyrir utan það að kennarar voru fáir var
mikið af fræðasviðinu sem óplægður akur.
Kennararnir urðu að draga saman efni til
kennslunnar úr frumheimildum sem oft lágu
dreifðar og ekki allt of vel skráðar í handrita-
söfnum. Að þessum vanda hefur Sigurður Nor-
dal vikið í formála sínum að íslenskri menningu.
Sumt af þeim verkum, sem unnin voru, ber þess
glögg merki að vera fyrsta vinnsla úr slíkum
heimildum, eins konar kortlagning, og á það
ekki síst við verk Páls Eggerts Ólasonar, firna-
mikil að vöxtum og ómetanleg fyrir samtíma
hans og seinni tíma, en misjöfn að gæðum.
Öðru máli gegndi um fornt mál og bók-
menntir. Þar höfðu bæði eldri íslenskir fræði-
menn og fjöldi erlendra fræðimanna unnið
mikið verk og vandi hinnar nýju háskóladeildar
var að gerast fullgildur þátttakandi í þeim
rannsóknum. Ég skal ekki hætta mér inn á svið
málvísindanna. Þar var Alexander Jóhannesson
prófessor um áratuga skeið og afkastamikill
fræðimaður, en afdrif verka hans, eftir að hann
hætti sjálfur að nota þau til kennslu, benda ekki
til að þau hafi haft varanlegt vísindalegt gildi. Á
þeim sviðum, þar sem Sigurður Nordal hafði
forystu, tókst hins vegar tvímælalaust að leggja
fram skerf til fræðanna sem eftir var tekið og enn
heldur gildi. Ég á þar umfram allt við útgáfustörf
Sigurðar, samstarfsmanna hans og nemenda á
vegum Hins íslenzka fornritafélags, sem stóð
með miklum blóma í röska tvo áratugi frá
útkomu Egils sögu 1933, en hefur hægt æði-
mikið á sér síðustu þrjátíu ár, þótt það standi
vonandi til bóta. í nánum tengslum við útgáfu-
starfið voru ýmsar ritgerðir í ritröðinni íslenzk
fræði — Studia Islandica og verk eins og rit Jóns
Jóhannessonar um Landnámu, ýmis rit Einars
ÓI. Sveinssonar og fleira. Útlendir menn hafa
talað um fræðastörf þessara manna sem ,,ís-
lenska skólann" í könnun fornsagna. Pessi ís-
lenski skóli átti rætur að rekja til verka Bjarnar
M. Ólsens, og auk þeirra Sigurðar Nordals og
Einars Ól. Sveinssonar lögðu Bjarni Aðalbjarn-
arson og Jón Jóhannesson merkan hlut til hans,
og mætti raunar nefna fleiri.
Enginn vafi er á að verk þessara íslensku
fræðimanna, sem annaðhvort kenndu við Há-
skóla íslands eða höfðu numið þar, áttu drýgstan
þátt í að gerbreyta almennum viðhorfum fræði-
manna til fornrar íslenskrar sagnaritunar. Fram-
hjá verkum þeirra verður aldrei gengið og engin
leið liggur til baka til fyrri sjónarmiða óbreyttra,
þótt þróun fræðanna haldi áfram og menn líti nú
marga hluti öðrum augum en þessir menn gerðu
á sínum tíma.
Á árunum 1941-45 fjölgaði kennurum
51