Mímir - 01.11.1986, Blaðsíða 52

deildarinnar úr þremur í sex. Um svipað leyti
fjölgar mjög þeim sem ljúka prófi í íslenskum
fræðum og það er ljóst að hvort tveggja tengist
því að menntun í deildinni verður í auknum mæli
kennaramenntun. Aukin áhersla er þá lögð á
nútímamál og bókmenntir og sögu seinni tíma.
Þetta var vitaskuld nauðsynleg þróun og mikil-
væg, en óbeint hefur hún líklega leitt til aukinnar
einangrunar deildarinnar frá alþjóðlegum
fræðum. Ekki vegna þess að þeir sem nú hófu
störf hafi verið meiri einangrunarsinnar en þeir
sem fyrir voru, heldur leiddi það fremur af eðli
viðfangsefnanna, sem ekki voru alþjóðleg í sama
mæli og forn tunga og bókmenntir, og af þeirri
fræðastefnu sem ríkjandi var um þessar mundir
og að framan var getið. Sú þverstæða, sem felst í
hugtakinu þjóðleg vísindi, var nú að koma
skýrar fram og það fór nokkurn veginn saman
við þau tímamót þegar deildin var að verða
sjálfri sér næg um menntun prófessora og ann-
arra starfsmanna til kennslu og rannsókna. Sig-
urður Nordal lét af kennslustörfum um miðjan
fimmta áratuginn, og er rétt að hafa í huga að
hann var alla tíð andvígur pósitívisma og því að
sumu leyti í meiri samhljóm við nýjustu strauma
í fræðunum á eftirstríðsárunum en þeir sem þá
önnuðust kennslu í deildinni.
Þótt fræðimennska kennd við pósitívisma hafi
verið áhrifarík við evrópska háskóla allan fyrri
hluta þessarar aldar gætti jafnframt allan þann
tíma andófs innan húmanistískra fræða. í mál-
vísindum var t.d. formgerðarstefnan farin að
hafa mikil áhrif á Norðurlöndum á tímabilinu
milli heimstyrjalda og í bókmenntafræði gætti
smám saman meiri áhrifa frá nýrýni og öðrum
straumum sem fólu í sér andóf gegn ævisögulegri
bókmenntakönnun. Hræringar þessar voru á
margan hátt aðdragandi þeirra miklu breytinga
sem verða á fræðilegum viðhorfum og vinnu-
brögðum hvarvetna austan hafs og vestan á
árabilinu 1965 til 1975 (svo að valinn sé einn
tugur ára þegar allmikið gekk á í háskólum).
Slíkir straumar finna sér vitaskuld margar leiðir
inn í starfsemi háskóla, en miklu varðar að
kennaraliðið taki þátt í því starfi og þeirri um-
ræðu sem þær valda. Það var því mjög mikilvæg-
ur viðburður í sögu deildarinnar þegar Hreinn
Benediktsson var skipaður eftirmaður Alex-
anders Jóhannessonar árið 1958, maður sem
hafði hlotið alla sína háskólamenntun erlendis
og numið hjá ýmsum fremstu málvísinda-
mönnum samtímans. Hreinn kom til kennslunn-
ar í Háskóla íslands beint undan handarjaðri
Roman Jakobsons, vísindamanns sem tekið hafði
persónulega þátt í ýmsum af merkustu bylting-
um í málvísindum og bókmenntafræði allt frá
lokum fyrri heimsstyrjaldar. Það var vitaskuld
örvandi að fá þannig hina nýjustu fræðilegu
strauma inn í deildina, þótt ekki væri nema á
einu sviði fræðanna; það hlaut að hafa áhrif á
fleiri sviðum, enda tók nú brátt, með nýjum
kennurum í sagnfræði og bókmenntum, að gæta
meiri fræðilegrar umræðu og gagnrýni en áður
hafði tíðkast. í kjölfarið fylgdu svo skipulags-
breytingar á náminu sem Hreinn Benediktsson
hafði forystu um gegn talsverðri andstöðu sumra
annarra kennara í deildinni. Þessar breytingar
komust þó á með nýrri reglugerð árið 1965.
Með reglugerðarbreytingunni 1965 og ýms-
um breytingum sem fylgdu næsta áratug eða þar
um bil var öðrum þræði verið að koma til móts
við þarfir fyrir kennaramenntun sem ekki tæki
jafnlangan tíma og fyrra embættispróf, en jafn-
framt var gefinn aukinn kostur á að tengja þætti
hinna íslensku fræða við aðrar greinar á fyrri
hluta náms en auka sérhæfingu á síðari hlut-
anum. Auk þess sem frumkvöðlar breytinga sáu
(réttilega eins og síðar kom í ljós) að eftirspurn
eftir kennurum með háskólamenntun í a.m.k.
tveimur kennslugreinum mundi aukast stórlega
á þeim tíma sem í hönd fór, hafa þeir vafalaust
talið að íslensk fræði í heimspekideild hefðu ein-
angrast svo að vafasamt væri að menntun sú,
sem deildin veitti, gerði nemendur hennar sam-
keppnisfæra við fræðimenn menntaða annars
staðar. Með hinni nýju námsskipan var reynt að
auka sérhæfingu með því að gefa sagnfræði,
málvísindum og bókmenntafræði aukið
sjálfstæði sem vísindagreinum: íslandssaga var
tlutt úr sambýlinu við málfræði og bókmenntir
og sameinuð almennri sögu, en íslenskar bók-
menntir og málvísindi voru áfram kennd sem ein
grein á B.A. stigi, með tilliti til kennslu í skólum
og fleiri þátta, en greind að á framhaldsstigi. Til
að breikka menntunargrundvöllinn og efla al-
þjóðlega þætti kennslunnar var síðan komið á
fót kennslu í heimspeki, almennri bókmennta-
fræði og almennum málvísindum sem sjálfstæð-
um prófgreinum sem m.a. var hægt að velja
ásamt íslensku eða sagnfræði. Enn var á sama
52