Mímir - 01.11.1986, Blaðsíða 53

tíma komið á fót rannsóknastofnunum á hinum
þrem hefðbundnu sviðum íslenskra fræða, þar
sem íslensku fræðin voru tengd hinum almennu.
Breytingar af því tagi, sem þarna voru gerðar,
voru viðbrögð við brýnum þörfum, og ég held að
þessi viðbrögð hafi eftir atvikum verið skyn-
samleg og haft farsælar afleiðingar. Hvaða áhrif
þær hafi haft á rannsóknastörf og rannsókna-
menntun held ég eðlilegast sé að meta með því
að líta á afrakstur fræðistarfa kennara deildar-
innar og þeirra sem þar hafa menntast síðustu
tvo áratugi. Mér virðist sem þau beri menntun á
þessu sviði við Háskóla íslands gott vitni. Vita-
skuld eru orsakir þó margþættar: fjölgað hefur
kostum á framhaldsnámi og störfum við erlenda
háskóla, Stofnun Árna Magnússonar og Orða-
bók Háskólans hafa stóreflst, Vísindasjóður
hefur verið efldur og stúdentum fjölgað geysi-
mikið.
Allt er þetta gott og blessað og sýnir að ekki
ríkir nein lognmolla í íslenskum fræðum en það
felur vitaskuld ekki í sér þá niðurstöðu að allt sé
svo sem best verður á kosið. Því fleira fólk sem
hefur menntun, getu og áhuga til rannsókna-
starfa á svo mikilvægu sviði, því tilfinnanlegri
verður fátækt lítillar þjóðar og stundum
skammsýni þeirra sem ráðstafa sameiginlegum
sjóðum. Og hvað háskólamenn sjálfa áhrærir
verða þeir vitaskuld stöðugt að hafa á sér
andvara svo fræði þeirra einangrist hvorki frá al-
þjóðlegum vísindum né heldur frá íslenskum
aðstæðum og menningu. Hvort tveggja eru
tengsl sem stöðugt verður að rækja af alúð.
Ég hef farið hratt yfir sögu og vitaskuld ekki
ætlað mér né getað gert neina úttekt á störfum
allra þeirra sem unnið hafa að íslenskum fræðum
við Háskóla íslands í þrjá aldarfjórðunga. Og
rétt er að taka það fram að þótt nýjungar séu
nauðsynlegar hafa þeir menn einatt unnið mikið
og farsælt starf sem lítt hafa verið ginnkeyptir
fyrir nýjungum. Að lokum skal ég gera nokkra
grein fyrir viðhorfi mínu til námsfyrirkomulags í
fræðunum og stöðu rannsókna á þessum sviðum.
Prófþáttakerfið, sem nú er í gildi í heimspeki-
deild, er afar sveigjanlegt og gefur stúdentum
mikið frelsi til að setja nám sitt saman að eigin
óskum. Próffyrirkomulag felur líka í sér að stú-
dentar fá eða geta fengið allmikla þjálfun í að
skrifa um fræðileg efni, einkum þeir sem ljúka
kandidatsprófi. Frelsi til að setja námið saman
að eigin ósk hefur auðvitað bæði kosti og galla.
Stúdentinn getur notað þetta frelsi til að rjúfa
einangrun íslenskra viðfangsefna, og það gera
margir sem betur fer, en-hann getur líka notað
það til að loka sig inni á tiltölulega þröngu sviði.
Ég held að misráðið hafi verið að heimila stú-
dentum að ljúka B.A. prófi með 90 einingum í
einni grein. Sá sem lýkur íslensku á þann hátt,
etv. með eins miklu misvægi milli bókmennta og
málfræði og heimilt er, og heldur síðan áfram í
íslenskum bókmenntum eða íslenskri málfræði
til kandidatsprófs, hefur menntun á svo þröngu
sviði að ég efast um að við neitt verði jafnað við
deildir annarra háskóla sem fást við húmanistísk
fræði. Sá sem velur fleiri greinar til B.A. prófs
kynnist ekki aðeins víðara efnissviði heldur og
fleiri kennurum með ólík viðhorf og aðferðir.
Ég hef nokkrar áhyggjur af því að sérhæfing
bókmenntafræði og málfræði kunni að hafa
gengið of langt. Að vísu veit ég að slík menntun
hentar mörgum ágætlega, en ég óttast að það
geti orðið bókmenntarannsóknum til tjóns ef
þeir sem fást við texta frá fyrri tímum hafa ekki
meira en lágmarksmenntun í fornu máli og
málssögu. Deildin þyrfti með námsráðgjöf að
marka sérstaka braut innan sinna marka sem
miðaðist við menntun fflólóga, þar sem tengd
væru saman málfræði og bókmenntafræði, auk
sérstakra fflólógískra greina eins og paleografíu,
á B.A. og cand.mag. stigi. Eðlilegt væri að nem-
endum á þeirri braut gæfist kostur á að vinna
verkefni undir handleiðslu starfsmanna Árna-
stofnunar, eins og ýmsir gera raunar nú þegar.
í sérhæfðum stofnunum á sviði íslenskra
fræða er nú unnið merkilegt starf á vísindalegum
grundvelli við rannsóknir og ráðgjöf. Ég á þar
við Stofnun Árna Magnússonar, Orðabók Há-
skólans, íslenska málstöð og Örnefnastofnun.
Þessar stofnanir gegna mikilvægu hlutverki,
hver á sínu sviði og eru til marks um áhuga og
skilning löggjafans á þeim verkefnum sem þar
eru unnin, þótt vera megi að þeim sem þar eru í
fyrirsvari þyki örlæti í fjárveitingum stundum
minna en skyldi. En við heimspekideild há-
skólans hlýtur að vera vaxtarbroddur rann-
sóknastarfs á sviði íslenskra fræða. Kennarar þar
verða að hafa góða aðstöðu til rannsóknastarfa
og tryggja þarf að menntun þeirra, sem við eiga
að taka, verði svo góð sem best verður á kosið.
Pá er þess að gæta að hvergi er litið svo á að
53