Læknaneminn - 01.04.2016, Blaðsíða 43

Ri
trý
nt
e
fn
i
43
acnes, sem er venjulega skaðlaus húðbaktería.
Hún veldur ekki sýkingu í sjálfu sér heldur
kemur hún af stað bólgusvörun með losun
ýmissa bólgumiðlandi efna13.
Rannsóknir hafa sýnt að sumir einstaklingar
eru erfðafræðilega móttækilegri en aðrir
fyrir sjúkdómnum en lítið er þó vitað um
erfðamynstur og erfðabreytileika sem
liggja þar að baki13. Líklegt er að genin
sem tjá ensímin cýtókróm P450-1A1 og
21-hýdroxýlasa gegni hlutverki í þessu
samhengi en ensímin koma að framleiðslu
andrógena í nýrnahettum27.
Áður en meðferð er hafin er mikilvægt að
ræða orsakir þrymlabóla og útskýra fyrir
fólki að ekki hefur tekist að sýna fram á með
vissu að þær tengist hreinlæti húðarinnar
eða mataræði (svo sem neyslu súkkulaðis
eða mjólkurafurða)12. Einnig þarf að ræða
aukaverkanir lyfjanna og tryggja að væntingar
fólks til meðferðarinnar séu raunhæfar.
Oft er byrjað með útvortis meðferð,
sérstaklega ef um er að ræða vægan eða
meðalsvæsinn sjúkdóm. Í töflu 2 má sjá
yfirlit yfir helstu útvortis meðferðarúrræðin,
notkunarleiðbeiningar og helstu aukaverkanir.
Útvortis sýklalyf geta verið gagnleg en talið
er að þau virki á Proprionibacterium acnes
og dragi úr bólguferlunum sem ræsast fyrir
tilstilli bakteríunnar. Sýklalyfjaónæmi er vel
þekkt við notkun þessara lyfja. Þess vegna
er oft notast við benzóýl peroxíð samhliða
sýklalyfjameðferð þar sem það virðist hindra
þróun ónæmra bakteríustofna þrátt fyrir
sýkladrepandi eiginleika sína25,28. Útvortis
meðferð með adapalen (Differin®) eða
adapalen ásamt benzóýl peroxíð (Epiduo®)
er einnig áhrifarík en þurrkur og erting í húð
er algeng aukaverkun auk þess sem árangurs
verður stundum ekki vart fyrr en eftir nokkra
mánuði29,30.
Þegar um er að ræða meðalsvæsinn eða
alvarlegan sjúkdóm eða ófullnægjandi svörun
við útvortis meðferð er oft gripið til þess að
nota sýklalyf til inntöku (tafla 3). Oftast er
notast við tetracýklín (þá helst doxýcýklín
eða lymecýklín) eða erýtrómýcín25. Ekki er
mælt með notkun tetracýklín sýklalyfja hjá
börnum undir 12 ára aldri þar sem þau geta
valdið varanlegri mislitun á glerungi tanna
og haft áhrif á þroska beina31. Rannsóknir
hafa sýnt að meðferðarlengd þurfi að vera að
minnsta kosti 6-8 vikur áður en árangur er
metinn12,32. Einnig er hægt að prófa meðferð
með hormónalyfjum. Þar ber helst að nefna
getnaðarvarnarpillur en þær geta verið góð
lausn fyrir þær konur sem versna í kringum
blæðingar25. Estrógen dregur úr framleiðslu
andrógena og fitu í húðinni12. Önnur lyf sem
hafa virkni gegn andrógenum koma einnig til
greina, svo sem spírónólaktón og cýpróterón
acetat25.
Í alvarlegum tilfellum og þegar önnur meðferð
hefur ekki dugað til er gripið til þess að gefa
A-vítamínafleiðuna ísótretinóín til inntöku
sem er líklega virkasta meðferðin sem til er
við þrymlabólum (tafla 3)12. Meðferð með
ísótretinóíni fylgir mikil hætta á fósturskaða
og því þurfa konur á barnseignaraldri að taka
þungunarpróf áður en meðferð er hafin og
reglulega á meðan á meðferð stendur. Einnig
er trygg getnaðarvörn nauðsynleg. Sumar
rannsóknir hafa sýnt aukna tíðni þunglyndis
og sjálfsvígshugsana en orsakasamband hefur
ekki verið staðfest. Meðferðin getur jafnframt
valdið miklum húðþurrki og flögnun og
hækkun á blóðfitum og lifrarensímum25,33.
Ísótretinóíni til inntöku er einungis ávísað af
sérfræðingum í húðsjúkdómum.
Vörtur
Sýkingar af völdum vörtuveiru (e. human
papillomavirus) eru bæði algengar og
útbreiddar34-36. Veiran, sem er af ætt
papovaveira og inniheldur tvíþátta hringlaga
DNA, sýkir ýmist húð eða slímhúðir og
getur því hvoru tveggja valdið „klassískum“
húðvörtum og kynfæravörtum36. Við rof á
hyrnislagi (e. stratum corneum) húðar kemst
vörtuveiran í gegnum varnir hennar og
sýkir svokallaðar grunnfrumur sem leiðir til
aukinna frumuskiptinga og vörtumyndunar37.
Til eru yfir hundrað stofnar veirunnar og
hafa þeir missterka tilhneigingu til að valda
sýkingum og vörtumyndun. Ákveðnir stofnar
tengjast aukinni áhættu á myndun illkynja
frumubreytinga og æxlisvexti en flestir eru
saklausir og valda ýmist engum einkennum
eða góðkynja vörtumyndunum36-38. Hér á
eftir verður sérstök umfjöllun um „klassískar“
húðvörtur, faraldsfræði þeirra og flokkun,
greiningu, mismunagreiningar og meðferð.
Húðvörtur eru mjög algengar og stór
lýðheilsuvandi á alþjóðavísu samkvæmt Global
Burden of Disease rannsókninni frá 201039.
Heildaralgengi þeirra er talið vera um 7-12%
en er langhæst meðal barna á grunnskólaaldri
eða allt að 30%35,40-42. Húðvörtur smitast
annars vegar með beinu og hins vegar óbeinu
snertismiti en talið er að vörtuveiran geti lifað
mánuðum og jafnvel árum saman á dauðum
hlutum í umhverfi okkar43. Ýmsir þættir auka
líkur á smiti en þar má meðal annars nefna
Lyf til inntöku Sérlyfjaheiti Virkni Notkunarleiðbeiningar Aukaverkanir
Sýklalyf
Doxýcýklín Doxylin® Bakteríudrepandi 50-100 1x á dag Ljósnæmi húðar
Meltingarónot
Áhrif á bein og tennur
Lymecýklín Lymecycline® Bakteríudrepandi 300 mg 1x á dag Ljósnæmi húðar
Meltingarónot
Áhrif á bein og tennur
Erýtrómýcín Ery Max® Bakteríudrepandi 500 mg 2x á dag eða
250 mg 3-4x á dag
Meltingarónot
Isotretinoin Decutan®
Isotretinoin®
A-vítamínafleiða
Dregur úr
fituframleiðslu í
húð
0,5-1 mg/kg daglega Fósturskaði
Húðþurrkur
Viðkvæm húð
Hækkuð lifrarensím
Hækkun á blóðfitum
Blóðstorkuvandamál
Liðverkir
Vöðvaverkir
Og fleira
Tafla 3. Helstu meðferðarúrræði til inntöku við þrymlabólum.