Læknaneminn - 01.04.2016, Blaðsíða 107

Fr
óð
le
ik
ur
Sk
em
m
tie
fn
i o
g
pi
stl
ar
107
Inngangur
Búkhljóð manna og dýra
hafa lengi haft klíníska
þýð ingu í greiningu og
meðferð sjúkdóma. Áður
fyrr lögðu menn eyrað við
sjúk linginn til að greina
hin ýmsu búkhljóð en í
upphafi nítjándu aldar og
á Viktoríu tímabilinu urðu
íbúar í hinum vestræna
heimi skyndilega afar
pempíu legir (e. pansy) í
hugsun og háttum.
Franski læknirinn René-Théophile-Hya-
cinthe Laennec (1781-1826) er talinn hafa
verið fyrstur manna til að nota hlustunarpípu
(e. stethoscope) árið 1816. Til þess að forðast
beina snertingu við barma ungmeyja rúllaði
hann upp pappírshólki og notaði sem
hlustunarpípu. Hann uppgötvaði fljótt að
hólkurinn magnaði upp hjartahljóðin og leiddi
það til frekari þróunar á hlustunarpípunni.
Fyrstu alvöru hlustunarpípurnar voru ein-
föld trérör fyrir annað eyrað og það var
ekki fyrr en árið 1851 að menn fóru að nota
hlustunarpípur fyrir bæði eyrun. Upphafið að
því átti írski læknirinn Arthur Leared en ári
seinna hófst framleiðsla á hlustunarpípum
fyrir almennan markað.
Hvíti sloppurinn og
hlustunarpípan
Á árum áður voru það einungis læknar
sem klæddust hvítum sloppum á sjúkra-
húsum og voru þeir því auðþekktir frá
öðrum heilbrigðisstéttum. Læknar geymdu
gjarnan hlustunarpípuna í öðrum vasanum
á sloppnum eða gengu með hana um
hálsinn eins og bindi. Síðari aðferðin gat
verið óhentug, einkum í mat salnum og við
krufningaborðið.
Með auknu frjálsræði í klæðaburði í lok
tuttugustu aldar fóru mörkin milli heil brigðis-
stétta að þynnast út hvað einkennisklæðnað
varðar. Enginn vissi lengur hver var hvað og
tóku þá sumir læknar upp á því að ganga
með hlustunarpípuna lárétta um hálsinn eins
og um væri að ræða vel tamda kyrkislöngu.
Þessi aðferð náði aukinni útbreiðslu
eftir að sýningar hófust á hinum vinsælu
sjónvarpsþáttum um Neyðarvaktina (e.
Emergency Room eða ER) sem byggðir voru á
reynslu læknisins og rithöfundarins Michael
Crichton og skörtuðu George Clooney í
hlutverki hjartaknúsarans Doug Ross. Því
hefur þessi aðferð til að bera hlustunarpípuna
oft verið kölluð „Clooney-aðferðin“. Sitt
sýnist hverjum um ágæti þessarar aðferðar en
ljóst er að hlustunarpípan er mun sjáanlegri
þegar hún er borin um hálsinn á þennan hátt
en þegar hún hvílir spök í sloppvasa læknisins.
Heilbrigðisstarfsmenn þurfa oft að bregð ast
hratt við ýmsum læknisfræðilegum uppá-
komum á sjúkrahúsum, einkum á bráða-
deildum. Þá vaknar sú spurning hvort burðar-
máti hlustunar pípunnar geti hugsan lega tafið
fyrir greiningu og meðferð bráðra sjúkdóma.
Engar vísindalegar rann sóknir eru þekktar
sem gefa til kynna hvaða aðferð er fljótust og
tefur þannig minnst fyrir sjúkdómsgreiningu.
Í tilefni af 200 ára afmæli hlustunarpípunnar
ákváðum við að bera saman þrjár vinsælustu
aðferðirnar með klínískri rannsókn.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin er framsæ og slembuð saman-
burðar rannsókn. Þátttakendur voru þrír.
Aðferð irnar sem notaðar voru í þessari rann-
sókn voru „Clooney­aðferðin“ (með og án
læsingar, myndir 1 og 2), hálsbindisaðferðin
eða „Gestur Pálsson aðferðin“ (mynd 3) og
vasa-aðferðin eða „Kandídatinn“ (mynd 4).
Reynt var að líkja sem best eftir klínískum
aðstæðum. Tilraunin var því framkvæmd
á eftirfarandi hátt:
• Sjúklingi var komið fyrir í sjúkrarúmi
við endann á 30 metra löngum gangi.
• Þátttakendur komu sér fyrir á hinum
enda gangsins. Þeim var úthlutuð aðferð
til að bera hlustunarpípu af handahófi.
• Hlustunarpípurnar voru staðlaðar og
af gerðinni Littmann Classic II SE
og vógu 135 grömm. Núningsstuðull
gúmmíröranna var µ = 0,58.
• Hljóðmerki var gefið og áttu
þátttakendur að hlaupa 30 klíníska metra
að sjúklingnum á hinum enda gangsins
og greina hjá honum slagbilsóhljóð
(mynd 5).
Kannaðir voru þrír eiginleikar
fyrir hverja aðferð:
1. Stöðugleiki hlustunarpípunnar við hlaup
2. Tími sem þátttakendur tóku í að byrja
hjartahlustun (e. pocket­to­ear time)
3. Fjöldi hreyfinga sem þurfti til að byrja
að hlusta (hreyfingar að hlustun eða
HAH). Notast var við vísindalegar
tölfræðiaðferðir.
Niðurstöður
Stöðugleiki við hlaup
Þátttakendur voru beðnir um að meta stöðug-
leika hlustunarpípunnar við hlaup. Clooney-
aðferðin og vasa-aðferðin reyndust stöðugastar
að mati þátttakenda. Af Clooney-aðferðunum
tveimur var Clooney-aðferð með lás stöðugri
og reyndist hafa mestan stöðugleika af öllum
fjórum aðferðunum. Hálsbindisaðferðin
var óstöðugust ef hlustunarpípan var látin
hanga, en stöðugleikinn var sambærilegur við
Clooney-aðferðirnar ef haldið var um haus
hlustunar pípunnar við hlaup (mynd 6).
Mynd 5. Þátttakendur áttu að hlaupa 30 klíníska metra að sjúklingi og greina hjá
honum slagbilsóhljóð. Ekki var leiðrétt fyrir hlaupastíl eða skrefalengd.
Mynd 6. Hálsbindisaðferðin er óstöðug við hlaup ef haus hlustunarpípunnar
hangir óskorðaður. Ef haldið er um hausinn við hlaup eykst stöðugleikinn mjög.