Læknaneminn - 01.04.2016, Blaðsíða 13

Ri
trý
nt
e
fn
i
13
Tveimur dögum síðar kom sjúklingur á bráða-
móttöku geðsviðs í fylgd lögreglu. Hafði hún
þá farið á vistheimilið að heimsækja barnið
og verið mjög óútreiknanleg, æst og neitað
að láta barnið af hendi þegar heimsókninni
átti að ljúka. Við komu á bráðamóttöku
neitaði hún alfarið að leggjast inn á geðdeild.
Svaraði spurningum út í hött eða með
löngum skýringum um smáatriði sem komu
málinu ekki við. Var spennt, æst og geðslag
breytilegt, innsæi mjög skert. Metin hættuleg
sjálfri sér og öðrum og því nauðungarvistuð
í 48 klukkustundir á bráðageðdeild 32C. Við
komu á deildina var sjúklingur mjög æstur
og ósamvinnuþýður, öskraði og var hótandi í
tali, lamdi í hurðir og veggi. Aftur þurfti að
grípa til nauðungarsprautu. Morguninn eftir
var hún hins vegar líkt og áður hin rólegasta,
sagðist sjá eftir hegðun sinni, að hún hefði
áhyggjur af barninu og vildi útskrifast.
Ekki fundust merki um geðrof og var hún
ekki metin hættuleg sjálfri sér eða öðrum.
Nauðungarvistun var aflétt og sjúklingur
útskrifaðist heim og í eftirfylgd á göngudeild.
Næstu tvær vikur var sjúklingurinn í þéttu
eftirliti á göngudeild og hitti til skiptis
lækni og hjúkrunarfræðing. Geðhagur
var sæmilegur þótt hún væri aðeins hátt
stemmd, með aukinn talþrýsting og bæri
á stórmennskuhugmyndum, meðal annars
um getu barnsins og hæfni sína sem móðir.
Lýsingar á eigin líðan voru úr takti við aðstæður
og sagðist hún vera mjög hamingjusöm og að
sér hefði aldrei liðið betur. Á þessum tíma var
barnið enn vistað á Vistheimili barna og hún
hafði mjög takmarkaðan umgengnisrétt og
auk þess hafði slitnað upp úr sambandi við
barnsföður. Geðbrigði voru ekki í samræmi
við lýsingar á líðan, hún var meyr og brast
oft í grát í samtölum. Bar stundum á vissu
innsæi í ástandið en var áfram innsæislaus
varðandi það sem gengið hafði á og taldi lítið
athugavert við hegðun sína vikurnar á undan,
sagðist telja sig hafa sýnt „eðlileg viðbrögð
við óeðlilegum aðstæðum“. Var meðhöndluð
með perphenazín 2 mg þrisvar á dag og hafin
var niðurtröppun á sertralín. Fékkst ekki til
samvinnu um að taka jafnvægislyf þar sem
hún hafði áhyggjur af því að lyfin færu í
brjóstamjólk.
Var ástandið nokkuð stöðugt í rúmlega 10
daga en þá fór aftur að bera á vaxandi örlyndi
með auknum talþrýstingi, óviðeigandi hegðun,
hvatvísi og pirringi. Stórmennskuhugmyndir
urðu meira áberandi og fór hún að eyða um
efni fram. Var henni þá boðin innlögn sem
hún tók ekki illa í en sagðist þó ekki tilbúin
til að þiggja alveg strax. Ákveðið var að bíða
og reyna að fá konuna til samvinnu um
innlögn og var því fyrirhugað þétt eftirlit
næstu daga. Þá hætti konan að taka lyfin og
mætti ekki í eftirlitið. Næstu fjóra til fimm
daga fór ástandið hratt versnandi. Hún svaf
lítið, lýsti ofsjónum, taldi sig ekki þurfa lyfin
þar sem hún væri sjáandi og eyddi miklu fé
í pendúla og spil auk þess sem hún keypti
sér tvo hvolpa. Hún hringdi út um allan bæ
um miðja nótt og fór síðan á heimili ættingja
sinna og var þar með mikil læti, braut og
bramlaði svo lögreglan var kölluð til. Kom
morguninn eftir á geðsvið í fylgd ættingja. Var
metin örlynd og grunuð um geðrofsþróun.
Hún fékkst ekki til samvinnu um innlögn og
var því nauðungarvistuð í 48 klukkustundir á
bráðageðdeild 32C. Við komu á deild var hún
nokkuð æst en róaðist fljótlega og kom ekki
til nauðungarlyfjagjafar.
Fyrstu dagana á deildinni var sjúklingur
áfram með hækkað geðslag og aukinn
talþrýsting. Hún hélt illa þræði í samtölum,
óð úr einu í annað og var mjög markalaus.
Lýsti stórmennskuhugmyndum um eigin
getu og mikilvægi, þannig að jaðraði við
ranghugmyndir. Var æst og spennt og stutt
í pirring. Hún var ekki til samvinnu um
lyfjameðferð og neitaði alfarið að taka lyf
á töfluformi svo hún var sprautuð með
olanzapín fyrstu kvöldin auk þess sem
grípa þurfti til nauðungarsprautu í tvígang.
Ástandið hélst að mestu óbreytt í nokkra
daga og í kjölfar atviks þar sem hún stíflaði
viljandi klósett og vask þannig að flæddi um
alla deildina fékk hún Cisordinol Acutard®
50 mg sprautu.
Í framhaldinu fóru að sjást batamerki. Hún
fór að sofa betur og varð rólegri, hafði lengra
úthald í viðtölum auk þess sem umræðuefni
urðu meira í takt við raunveruleikann. Með
tímanum batnaði innsæi hennar í veikindi sín.
Eftir fyrstu vikuna var sjúklingur til samvinnu
um lyfjameðferð og tók þá olanzapín á
kvöldin, fyrst 20 mg en síðar 15 mg. Á
þessum tíma þurfti hún að eiga samskipti
við Barnavernd sem reyndust henni mjög
erfið og truflandi fyrir bataferlið. Batinn gekk
hægt fyrir sig og ljóst var að mikið var í húfi
að tryggja að hún næði sér að fullu og myndi
ekki sigla aftur upp í örlyndi. Því var ákveðið
að sækja um sjálfræðissviptingu til 6 mánaða
í framhaldi af 21 dags nauðungarvistun.
Sjálfræðissviptingin tók gildi einum mánuði
eftir að hún lagðist inn. Um svipað leyti var
hafin meðferð með litíum í fullu samráði við
hana sjálfa.
Þegar sjúklingur kom niður úr örlyndinu og
fór að átta sig betur á því sem á undan hafði
gengið komu fram depurðareinkenni og
vonleysi. Hún varð þá meyr, grét og syrgði
þau vandræði sem örlyndið hafði valdið
henni. Geðslag var á tímum metið vægt
lækkað en fór hún þó ekki í djúpa geðlægð
og sjálfsvígshugsanir komu ekki fram. Hún
útskrifaðist eftir átta vikna dvöl á deildinni.
Hún var útskrifuð á Litarex® 4 stykki á dag
og olanzapín 10 mg fyrir svefn. Henni fannst
hún vera flöt af lyfjunum en að öðru leyti var
hún við góða líðan og í góðu jafnvægi. Hún
hefur ekki tekið aftur saman við barnsföður
sinn en eftir útskrift gat hún annast barnið
undir eftirliti foreldra sinna.
Geðrof í kjölfar fæðingar
Álag í tengslum við meðgöngu og fæðingu
hefur verið tengt við aukna hættu á geðrænum
veikindum móður, bæði hjá konum sem áður
hafa verið greindar með geðröskun og ekki.
Um er að ræða þunglyndi, kvíða og geðrof.
Geðrofseinkenni, hvort sem þau tengjast
þunglyndi, örlyndi eða hröðum skiptum
þar á milli eru oftast á grunni geðhvarfa.
Geðraskanir í tengslum við meðgöngu og
fæðingu hafa áhrif á færni móðurinnar til að
annast ungabarnið og geta haft áhrif á þroska
barns bæði til skemmri og lengri tíma. Í
undantekningatilfellum getur geðröskun eftir
fæðingu leitt til sjálfsvígs móður eða þess að
hún skaði barnið. Það er þó afar sjaldgæft að
nýbökuð móðir skaði barn sitt1,2. Hinsvegar
hafa rannsóknir sýnt að 20% andláta
nýbakaðra mæðra eru vegna sjálfsvíga og er
það helsta orsök andláta í þessum hópi2-4.
Samkvæmt erlendum rannsóknum virðast
konur í minni áhættu á að fá geðrof á meðan
á meðgöngu stendur1,5, en tíðnin eykst eftir
fæðinguna. Alvarleg geðræn veikindi í kjölfar
fæðingar geta verið versnun á langvarandi
geðsjúkdómi móður eða fyrsta veikindalota.
Þegar um er að ræða fyrstu veikindalotu, er
yfirleitt um að ræða geðrof í tengslum við
örlyndi, alvarlegt þunglyndi eða blandað
ástand (e. mixed state)1. Helstu einkenni
geðrofs eins og ranghugmyndir og ofskynjanir
eru þá til staðar. Geðrofi í kjölfar fæðingar
hefur oft verið lýst sem nokkuð frábrugðnu
því geðrofi sem fram kemur án tengsla við
meðgöngu2. Yfirleitt koma geðrofseinkennin
fram innan tveggja vikna frá fæðingu barn-
sins. Algengast er að veikindin hefjist
skyndi lega og að versnun sé hröð. Ástandið
er oft breytilegt og með miklum sveiflum
í geðhag og alvar leika einkennanna. Borið
getur á vitsmunalegri skerðingu, þannig
að líkist rugl ástandi, undarlegri hegðun
og svefn leysi1,2. Bráð geðrof eftir fæðingu
eru með alvarlegustu veikindum sem sjást
í geðlækningum1.
Tíðni
Brátt geðrof hjá móður kemur fram í kjölfar
einnar til tveggja fæðinga af hverjum þúsund
fæðingum1. Af þeim konum sem áður hafa
verið greindar með geðhvörf fá ein af hverjum