Læknaneminn - 01.04.2016, Blaðsíða 24

Ri
trý
nt
e
fn
i
24
garnamein greiningarskilmerki fyrir iðraólgu
(e. irritable bowel syndrome, IBS), auk þess
sem meltingarfæraeinkenni minnka hjá um
60% sjúklinga með iðraólgu við að taka upp
glútenfrítt mataræði12.
American College of Gastroenterology (ACG)
hefur birt einfaldar leiðbeiningar um hvenær
skal skima fyrir sjúkdómnum4:
• Ef einkenni eða rannsóknarniðurstöður
gefa til kynna vanfrásog, til dæmis ef
sjúklingur hefur krónískan niðurgang,
þyngdartap, fituskitu, kviðverki í tengsl um
við fæðuinntöku og uppþembu.
• Ef sjúklingur er með meltingareinkenni
eða á fyrstu gráðu ættingja með staðfest
glúten garnamein.
• Ef sjúklingur er með brenglaðar
lifrarprufur af óþekktri ástæðu.
• Ef sjúklingur með insúlínháða
sykursýki sýnir langvinn einkenni
út frá meltingarvegi.
Fyrsta rannsókn við grun um sjúkdóminn er
skimun fyrir mótefnum gegn tTG (anti-tTG
IgA) í sermi, en bæði næmi og sértæki prófsins
er um 95%. Hætta er á falskt nei kvæðri
niðurstöðu ef IgA-mótefnaskortur er til staðar
en sjúkdómurinn er 10-16 sinnum algengari
meðal sjúklinga með glúten garnamein en
í almennu þýði. Því er mælt með skimun
fyrir IgA-mótefnaskorti samfara mælingu á
anti-tTG IgA en einnig er hægt að notast
við mælingu á IgG mótefnum gegn tTG1.
Við skimun fyrir glúten garnameini er
einnig algengt að mæla mótefni gegn fleiri
mótefnavökum eins og endomysium (anti-
EMA) og deamidated gliadin peptide (anti-
dGp), en bæði prófin hafa næmi og sértæki
yfir 95%4.
Forsenda fyrir staðfestingu á greiningu sjúk-
dómsins er speglun á efri hluta meltingarvegar
með töku vefjasýna úr skeifugörn. Við
speglun sést iðulega bólga og bjúgur í slímhúð
í öðrum hluta skeifugarnar, auk þess sem
slímhúð á þverlægum slímhúðarfellingum er
riffluð (e. scalloping, mynd 2). Ef sjúkdómur
hefur staðið lengi getur slímhúð verið rýr og
haft mósaík-líka áferð4.
Alvarleiki sjúkdómsins er stigaður út frá
vefjameinafræði (mynd 3) með Marsh-
Oberhuber flokkun, þar sem raðað er í
flokka 0-4 eftir magni eitilfrumuíferðar í
garnaþekjunni og tapi á garnatotum, þar sem
Marsh 0 er eðlileg garnaþekja. Flokkun á
HLA-DQ2/DQ8 er mjög sjaldan notuð við
greiningu á glúten garnameini, en mögulegt
er að grípa til hennar í sérstökum tilvikum
til að útiloka sjúkdóminn, til dæmis þegar
niðurstöður úr mælingum á sjálfsmótefnum
og vefjameinafræði eru ekki samhljóða13.
Meðferð
Mælt er með því að sjúklingar forðist ævilangt
allar afurðir sem innihalda hveiti, rúg og bygg.
Hafrar geta ýtt undir sjúkdóminn vegna
mögulegrar mengunar (e. contamination) af
hinum þremur korntegundunum í gegnum
vinnslu korntegundanna í sömu verksmiðjum.
Afurðir sem innihalda hrísgrjón, maís,
kartöflur, bókhveiti og sojabaunir þolast
vel. Glúten leynist í mörgum algengum
matvælum, til dæmis unnum kjötvörum,
pasta, fæðubótarefnum og vítamínum. Mælt
er með því að forðast bjór, en vín og eimuð
sterk vín eru leyfileg4,9.
Glútensnautt fæði í samráði við lækni og
næringarfræðing er besta meðferðin við
glútenofnæmi, en þar sem mataræðið er
talsvert dýrara en venjulegt fæði og krefst
ævilangra lífsstílsbreytinga, er ekki hægt
að mæla með því án staðfestrar greiningar.
Árangur er almennt góður og minnka
einkenni hjá um 70% sjúklinga innan tveggja
vikna. Vefjafræðileg merki um sjúkdóminn
geta þó tekið nokkra mánuði að ganga til
baka en helmingur fullorðinna mun aftur
sýna eðlilega garnaþekju í vefjasýni9.
Algengasta ástæðan fyrir lélegri svörun við
glútenfríu fæði er léleg meðferðarheldni
hjá sjúklingum eða óafturkræf skemmd á
þarmaslímhúðinni. Aðrir sjúkdómar eins
og iðraólga og laktósaóþol geta einnig verið
til staðar. Mikilvægt er að skima fyrir og
meðhöndla skort á næringarefnum eins og
járni, fólati, D-vítamíni og B12-vítamíni hjá
nýgreindum sjúklingum4.
Mynd 2. Myndir úr speglun á skeifugörn sem sýna minnkaðar slímhúðarfellingar (A) og rifflaða slímhúð (B)1.
Mynd 3. Smásjármyndir af mismunandi langt gengnum sjúkdómi. (A) Bólgufrumuíferð en ekkert tap á garnatotum.
(B) Garnatotur rýrar en enn greinanlegar. (C) Algjör rýrnun, garnatotur ekki sjáanlegar1.