Læknaneminn - 01.04.2016, Blaðsíða 42

Ri
trý
nt
e
fn
i
42
(Protopic®) miðlungs eða sterkum stera.
Þessum lyfjum fylgir ekki húðþynning og
þau eru því góður kostur þegar þörf er á
lengri meðferð en hægt er að beita með
sterakremum2,11. Ljósameðferð með UVB NB
(Ultraviolet B, Narrow Band) er beitt þegar
um er að ræða dreift exem eða þegar önnur
meðferð hefur ekki verið fullnægjandi. Í
alvarlegum tilfellum getur þurft að gefa stera í
töfluformi eða jafnvel ónæmisbælandi lyf, svo
sem azatíóprín, metótrexat eða cýklósporín
en slík meðferð ætti að vera í höndum
sérfræðinga í húðlækningum2,4,11.
Þrymlabólur
Þrymlabólur (e. acne vulgaris), oft nefndar
unglingabólur, er nokkuð sem hrjáir
meirihluta einstaklinga einhvern tímann á
lífsleiðinni12-16. Sökum algengis þeirra eru
þrymlabólur almennt ekki álitnar sjúkdómur
nema þær hafi í för með sér líkamleg einkenni
á borð við örvefsmyndun og/eða andlega
vanlíðan en algengt er að þær skerði lífsgæði
þeirra sem eiga í hlut. Til að mynda geta
þrymlabólur stuðlað að lélegri sjálfsmynd,
vanda í félagslegum samskiptum og jafnvel
kvíða og þunglyndi17,18. Þrymlabólur koma
oftast fram á unglingsárum og hverfa um eða
eftir tvítugt en þó kemur fyrir að þær séu enn
til staðar á fullorðinsaldri13,19,20. Flestir hafa
vægt form sjúkdómsins en um 15-20% fá
miðlungs eða alvarlegan sjúkdóm12,16.
Þrymlabólur eru sjúkdómur í fitukirtlum
sem liggja við hársekki húðarinnar (e.
pilosebaceous units) og kemur því helst fram
þar sem þéttleiki slíkra hársekkja er mestur,
það er í andliti og á hálsi, öxlum, bringu og
baki12,13. Bólurnar koma oftast fram snemma
á kynþroskaskeiði og byrja gjarnan með
aukinni fituframleiðslu í húðinni og myndun
fílapensla (e. comedones), ýmist svartra (opinna)
eða hvítra (lokaðra). Með tímanum myndast
svo rauðleitar, upphækkaðar bólur (e. papules)
og graftarbólur (e. pustules) en myndun
beggja byggir á bólgumiðluðum ferlum
(mynd 2). Í alvarlegri tilfellum geta jafnvel
myndast hnúðar (e. nodules) eða blöðrur (e.
cysts). Oftast verður einnig örvefsmyndun í
einhverjum mæli12,21.
Greining sjúkdómsins byggir á sjúkrasögu og
skoðun og þó oft sé auðvelt að greina hann er
gott að þekkja helstu mismunagreiningarnar22.
Ein mikilvægasta mismunagreiningin er
rósroði (e. rosacea) sem er algengari ástæða
sambærilegra einkenna hjá fullorðnum.
Háræðaslit (e. telangiectasis) eru einkennandi
fyrir rósroða en fílapenslar eru ekki til staðar.
Algengt er að einstaklingar með rósroða fái
skyndilegan roða í andlitið, svokallað „flushing“,
í tengslum við ákveðna þætti eins og neyslu
á áfengi eða mikið krydduðum mat23,24. Sem
dæmi um aðrar mismunagreiningar má nefna
hársekkjabólgu (e. folliculitis) og húðbólgu
umhverfis munn (e. perioral dermatitis)25.
Algengasta ástæða hársekkjabólgu er
bakteríusýking en hún getur einnig verið af
öðrum toga, þá oftast vegna einhvers konar
skemmda á hársekknum, til dæmis eftir
rakstur. Hársekkjabólga lýsir sér oftast sem
litlar, upphækkaðar bólur og graftarbólur
og dæmigert er að hár sé í miðju þeirra26.
Húðbólga umhverfis munn einkennist af
litlum, upphækkuðum bólum og stundum
graftarbólum sem oftast eru staðsettar
eingöngu umhverfis munninn en svæðið
næst vörunum er þó eðlilegt25. Einnig þarf að
hafa í huga að þrymlabólur geta orsakast af
lyfjameðferð, einna helst sterameðferð og geta
þá sést í öllum aldurshópum22.
Orsakir þrymlabóla eru ekki að fullu þekktar
en líklega er um samspil margra þátta að
ræða. Talið er að aukning á fituframleiðslu
húðar stafi af aukinni framleiðslu andrógena á
kynþroskaskeiði. Fílapenslar eru taldir orsakast
af óeðlilega mikilli fjölgun hornfrumna (e.
keratinocytes) sem loða saman á afbrigðilegan
hátt. Fitukirtillinn getur þá stíflast þannig
að úrgangsefni komast ekki upp á yfirborðið
og bólguferlar ræsast. Fyrir tilstilli aukinnar
fituframleiðslu og fjölgunar óeðlilegra
hornfrumna verður til hagstætt umhverfi
fyrir bakteríur, einna helst Proprionibacterium
Mynd 2. Þrymlabólur (acne vulgaris). Myndin
sýnir svarta (opna) og hvíta (lokaða) fílapensla
ásamt rauðum, upphækkuðum bólum (e. papules) og
graftarbólum (e. pustules)2.
Útvortis meðferð Sérlyfjaheiti Virkni Notkunarleiðbeiningar Aukaverkanir
Benzóýl peroxíð
Ásamt clindamýcín Duac® Sýkladrepandi
Minni hætta á þróun ónæmra
bakteríustofna
Borið á að kvöldi á hreina
og þurra húð
Roði
Flögnun
Þurr húð
Ásamt adapalen Epiduo® Sýkladrepandi
Virkni gegn bæði bólgumiðluðum
ferlum og fílapenslum
Borið á að kvöldi á hreina
og þurra húð
Þurr húð
Útbrot
Sviðatilfinning
Húðerting
Roði
Flögnun
A­vítamínafleiður
Adapalen Differin® Mest virkni gegn fílapenslum,
minni gegn bólgutengdum ferlum
Borið á að kvöldi á hreina
og þurra húð
Þurr húð
Erting í húð
Bruna-
tilfinning
Roði
Sýklalyf
Clindamýcín Dalacin® Sýkladrepandi Borið á kvölds og morgna
á hreina og þurra húð
Þurr húð
Kláði
Erting
Roði
Annað
Azelainsýra Skinoren®
Finacea®
Bakteríudrepandi
Virkni gegn fílapenslum
Borið á kvölds og morgna
á hreina og þurra húð
Sviði
Kláði
Roði
Tafla 2. Helstu útvortis meðferðarúrræði við þrymlabólum.