Læknaneminn - 01.04.2016, Blaðsíða 70

Fr
óð
le
ik
ur
70
Rétt er að taka fram að spurningin um það hvort að mein sé illkynja
byggir fyrst og fremst á venjulegri smásjárskoðun eins og lýst er að ofan
og slík skoðun dugar einnig oft til að undirflokka æxlið. Sem dæmi má
nefna að ef kirtilmyndun er til staðar er ljóst að um kirtilkrabbamein (e.
adenocarcinoma) er að ræða, en ef það sést keratín í sýninu þá er umað
ræða flöguþekjukrabbamein. Við tegundagreiningu krabbameina og
undirflokkun geta sérrannsóknir komið að góðu gagni, sérstaklega
ef um illa þroskuð æxli er að ræða. Nauðsynlegt er að reyna að setja
æxlið í einn af fimm meginflokkum krabbameina (tafla 1) og síðan að
undirflokka æxlið nánar ef hægt er.
Augljóslega skiptir öllu máli í tengslum við horfur og meðferð sjúklinga
með krabbamein að greiningin sé rétt. Eins og nefnt hefur verið hér
að framan er mikilvægt að meina fræðingurinn hafi allar upplýsingar
sem geta skipt máli við greininguna. Sumar tegundir krabbameina eru
erfiðari í greiningu en aðrar og má þar nefna sem dæmi sarkmein og
sortuæxli. Í slíkum tilvikum er almenn vinnuregla að fá álit annarra
meinafræðinga. Tiltölulega auðvelt er að leita eftir áliti erlendis frá,
einkum ef um er að ræða æxli sem innlendir meinafræðingar hafa
takmarkaða reynslu af vegna þess hve sum æxli eru fátíð hér á landi.
Einnig er mikilvægt að ganga ekki lengra í greiningu en sýnið leyfir og
það er þá yfirleitt betra að athuga hvort ekki megi endurtaka sýnistöku
til að freista þess að fá betra sýni frekar en að gefa ákveðna greiningu
á takmörkuðum efniviði.
Sérrannsóknir
Einfaldasta og elsta sérrannsóknin er sérlitun. Dæmi um slíkar litanir
eru slímlitanir eða litun fyrir melaníni sem geta aðstoðað við greiningu
á kirtilkrabbameini eða sortuæxli.
Upp úr 1980 komu fram á sjónarsviðið svokallaðar mótefnalitanir sem
ollu byltingu í greiningu krabbameina. Um er að ræða litanir sem unnt
er að framkvæma á vefjasneiðum en með þessari aðferð er hægt að
bera kennsl á mótefnavaka með smásjárskoðun. Mótefnin eru tengd
við ensímið peroxídasa sem framkallar brúnan lit í vefjasneiðinni ef
viðeigandi mótefnavaki er til staðar í vefnum. Auðveldlega er hægt
að greina litinn með venjulegri ljóssmásjá. Í fyrstu þurfti að notast
við frystan vef, en í dag er unnt að beita flestum mótefnalitunum á
paraffín innsteyptan vef sem gefur betri gæði en ef um frystan vef er að
ræða. Auk þess er notkun mótefnalitunarinnar ekki háð því að frystur
vefur sé tiltækur. Í töflu 2 er sýnt hvernig nota má mótefnalitanir til
að aðstoða við flokkun krabbameina í meginflokka. Nauðsynlegt er
að hafa í huga að mótefnin eru missértæk og misnæm. Því er best
að nota nokkur mismunandi mótefni saman til að komast að réttri
niðurstöðu því að varasamt getur verið að reiða sig á eitt mótefni.
Meinafræðingurinn velur þau mótefni sem nota á í ljósi þess sem hann
hefur séð við fyrstu smásjárskoðun meinsins.
Mótefnin geta einnig verið mjög gagnleg við nánari undirflokkun
æxla og eru sýnd dæmi um það í töflu 3 hvernig undirflokka má til
dæmis sarkmein á grundvelli mótefnalitana. Í dag eru mótefnalitanir
notaðar á hverjum degi á meinafræðideildinni og er hægt að velja á
milli um eitt hundrað mismunandi mótefna. Í sumum tilvikum er ekki
unnt að undirflokka krabbamein rétt nema með aðstoð mótefnalitana
og er undirflokkun eitilfrumuæxla gott dæmi um það. Í sumum
tilvikum geta mótefnalitanir hjálpað til við að ákvarða upprunastað
krabbameina ef hann er óþekktur, það er að segja ef um meinvarp er að
ræða. Dæmi um það er jákvæð litun fyrir PSA sem bendir til uppruna
frá blöðruhálskirtli (mynd 2) og TTF-1 sem bendir til uppruna frá
Æxli Frá
Þekjukrabbamein (e. carcinoma) Þekjuvef
Sarkmein (e. sarcoma) Stoðvef
Eitilfrumuæxli (e. lymphoma) Eitilvef
Sortuæxli (e. melanoma) Melanocytum
Kímfrumuæxli (e. germ cell tumor) Kímfrumum
Tafla 1. Gerðir krabbameina.
Mynd 2a. Meinvarp af óþekktum uppruna í lærlegg.
Mynd 2b. Jákvæð mótefnalitun fyrir PSA sýnir fram á
uppruna frá blöðruhálskirtli.
Mynd 3. Sterk jákvæð mótefnalitun í brjóstakrabbameini fyrir HER­2 (3+)
staðfestir að um mögnun sé að ræða.