Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Síða 33

35
Þorgerður Einarsdóttir
Auðvelt er að ímynda sér að atburðir eins og þeir sem getið er hér að ofan hafi átt þátt í að
vinna slíkum hugmyndum fylgi. Húsmæðrahugmyndafræðin myndaði farveg fyrir íhaldssama
þjóðernisstefnu sem litaði hugmyndir um samfélagslegt hlutverk kvenna, hlutdeild og
þegnrétt áratugum saman. Á millistríðsárunum styrktist þessi hugmyndafræði í sessi og enn
frekar eftir seinna stríð (Sigríður Matthíasdóttir, 2004).
Þótt amast væri við því að konur ynnu utan heimilis gerði að minnsta kosti þriðjungur
kvenna það alla 20. öldina (Hagstofa Íslands, 2004). Konum var ekki meinuð samfélagsleg
þátttaka en hlutdeild þeirra var skilyrt af menningarlegum hugmyndum um hlutverk þeirra
sem mæðra og húsmæðra. Þetta skapaði lífi þeirra umgjörð rétt eins og hið opinbera regluverk
og kerfislægir þættir á borð við velferðarkerfi, skólakerfi og fleira. Farvegir orðræðunnar eiga
þátt í að skilgreina þá valkosti sem í boði eru og ramma inn túlkun einstaklinganna á þeim
sömu valkostum; hið skilyrta val er gjarnan túlkað sem frjálst og óháð efnislegum aðstæðum
og hugmyndafræðilegum valdatengslum (Hirschmann, 2006). Þótt konur á Íslandi teldu sig
„...lagalega rétthæstar allra kvenna í víðri veröld“ var þegnréttur þeirra skilyrtur af
hugmyndum samtímans. Baráttan fyrir fullum þegnrétti hélt þó áfram og fór vaxandi.

Ísland í byrjun 21. aldar – minnsta kynjabil í heimi
Aðstæður á Íslandi í upphafi 21. aldar eru með því besta sem gerist í efnahagslegu og
félagslegu tilliti (Hagstofa Íslands, 2009). Staða kvenna er einnig með því besta sem þekkist,
rétt eins og talið var nærri 100 árum fyrr. Þannig mældist Ísland með minnsta kynjabilið af
134 löndum heims 2009 og 2010 samkvæmt WEF, eins og kynnt var hér í upphafi (Haussman
o.fl., 2010). Hafa ber í huga að mælikvarðar eins og kynjabil WEF eru félagslegur tilbúningur
með þeim takmörkunum og fræðilegu álitamálum sem þeim fylgja. Hér eru allir slíkir
varnaglar slegnir. Eigi að síður segja þeir ákveðna sögu um ástand mála og gera mögulegan
samanburð milli tímaskeiða og heimshluta. WEF styðst við fjóra mælikvarða: a) efnahagslega
þátttöku og tækifæri, b) menntun, c) pólitíska þátttöku og d) heilsu (Hausmann o.fl., 2010).
Hugtakið þegnréttur er ekki notað af WEF en mælikvarðarnir eiga sér nokkra hliðstæðu við þá
þætti sem fjallað var um hér að framan (atvinnuþátttöku, menntun, pólitíska þátttöku,
gerendahæfni) og því er freistandi að rýna nánar í þá.
Efnahagsleg þátttaka og tækifæri fela í sér atvinnuþátttöku, laun fyrir sambærileg
störf, atvinnutekjur, og kynjahlutfall meðal stjórnenda og sérfræðinga. Menntun felur í sér
læsi, grunnmenntun, framhaldsskólamenntun og háskólamenntun. Heilsa er mælistika sem
felur í sér líkur á heilbrigðu lífi og kynjahlutfall meðal nýbura, en um heilsu verður ekki
fjallað hér. Loks fela stjórnmál í sér hlutfall kynja á þingi og meðal ráðherra, sem og það
tímabil síðastliðin 50 ár sem kona hefur verið þjóðhöfðingi (Hausmann o.fl., 2010). WEF
hefur mælt kynjabilið síðan 2006 og býr til vísitölu úr ofangreindum mælikvörðunum, frá 0
og upp í 1,0. Það land sem mælist lægst árin 2009 og 2010 er Jemen með heildarvísitöluna
0,46 bæði árin, en Ísland er hæst með 0,85 árið 2010, og fór úr 0,83 árið 2009. Ekkert land er
því laust við kynjabil og þau sem hæst eru vantar umtalsvert upp á til að loka því (Haussman
o.fl., 2010).
Á árunum 2006 til 2008 var Ísland í 4. sæti á lista WEF yfir kynjabilið, á eftir Svíþjóð,
Noregi og Finnlandi. Árið 2009 brá svo við að Ísland var í fyrsta sæti en þess ber að geta að
hverfandi munur er á efstu sætunum (Hausmann o.fl., 2010). Það er athyglisvert að þetta