Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Blaðsíða 36

38
mynd karlmennskunnar. Nú eru kynímyndir orðnar ýktari og ágengari. Ein af táknmyndum
kvenímyndarinnar í dag er kynferðislega ögrandi og aðgengileg kona (Þorgerður Einarsdóttir,
2006). Í dægurmenningu og auglýsingum hafa verið settar í öndvegi ungar konur sem
meðvitað gera út á kynverund sína og meint kynferðislegt vald. Þær kvenímyndir eru settar í
lokkandi búning frelsis og valdeflingar. Gamlar hugmyndir um kynbundin valdatengsl mara
þó í hálfu kafi. Hið meinta vald kvenna er skilyrt; það er háð körlum og samþykki þeirra.
Þessar kvenímyndir eru réttlættar með hugmyndafræði póstfemínisma sem tengir sig við
orðræðu femínisma, en byggist á þeim forsendum að jafnrétti sé náð og femínisminn sé
úreltur. Klámvæðing, hlutgerving og undirskipun er nú klætt í búning valdeflingar (Katrín
Anna Guðmundsdóttir, 2010; Gill, 2009; McRobbie, 2009).
Frjálshyggjusjónarmið og einstaklingshyggja hafa sett umtalsvert mark á hugmyndir
samtímans um kynjatengsl. Það er tímanna tákn að hugmyndir um frelsi og sjálfsforræði (e.
personal autonomy) eiga mikið upp á pallborðið. Þau sjónarmið hafa verið sterk að jafnrétti sé
nú náð og konur hafi nú raunverulega möguleika á að haga lífi sínu á þann veg sem þær
kjósa. Þannig sé sjálfsforræði kvenna ekki heft af þvingandi ramma af neinu tagi og
kynjamunur, t.d. á vinnumarkaði, sé ekki sprottinn af mismunun heldur stafi einfaldlega af því
að konur hafi aðrar óskir og langanir en karlar og séu síður tilbúnar til að fórna fjölskyldulífi
fyrir atvinnuframa (Hakim, 2007). Hér höfum við hugmyndafræðilega réttlætingu fyrir
táknmyndina um hina frjálsu konu sem tekst á hendur hlutverk af fúsum og frjálsum vilja,
hvort sem það er hefðbundið móðurhlutverk eða sem merkisberi hins klámvædda kynþokka.
Þessir hugmyndastraumar eru nátengdir hugmyndum um póstfemínisma sem fjallað
var um hér að framan og hefur mörg einkenni frjálshyggju. Þóroddur Bjarnason og Andrea
Hjálmsdóttir (2008) hafa sýnt fram á að viðhorf unglinga í dag eru marktækt neikvæðari til
jafnréttismála en viðhorf jafnaldra þeirra voru fyrir einum og hálfum áratug. Athyglisvert er
að unglingarnir réttlæta hefðbundnar hugmyndir sínar um kynhlutverk með eðlishyggju og
nýfrjálshyggjuhugmyndum, en slík sjónarmið hafa unnið á, sérstaklega meðal stráka (Þórodd-
ur Bjarnason og Andrea Hjálmsóttir, 2008). Vert er að huga að því að hugmyndir samtímans
um frelsi byggjast á djúpstæðari hugmyndum um val, valfrelsi og raunverulega valkosti.
Sjálfsforræði þýðir að hugsanir og athafnir okkar séu okkar eigin og ekki orsakaðar af ytri
þáttum (Þorgerður Einarsdóttir, 2010). Frelsi og val eru flókin ferli og valkostirnir eru ávallt
skilyrtir; frelsi og val byggjast á kerfislægum aðstæðum þar sem sumir valkostir eru
aðgengilegri og raunhæfari en aðrir (Hirschmann, 2006).

Nýfrjálshyggjan, hrunið og kynjajafnréttið
Stökk Íslands í fyrsta sæti í mælingu WEF árin 2009 og 2010, úr fjórða sæti árið 2008, er
athyglisvert. Þetta gerist eftir mesta efnahagsáfallið í sögu landsins og tengist hruninu á
áhugaverðan hátt. Aðdragandi hrunsins er vel þekktur. Markaðshyggja fékk byr undir báða
vængi í okkar heimshluta upp úr 1980 og upphófst hér á Íslandi fyrir alvöru með EES-
samningnum og auknu viðskiptafrelsi á 10. áratugnum. Markaðurinn var hafinn í æðra veldi
og Ísland var, að mati fræðimanna, tilraunastofa í róttækri frjálshyggju (Stefán Ólafsson,
2008, Stieglitz, 2003). Nýfrjálshyggjan byggðist á einkavæðingu ríkisfyrirtækja, svo sem
banka og fjármálastofnana; og auðlinda, svo sem fiskistofna og orkulinda; regluslökun og