Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Side 55

57
Jón Rúnar Sveinsson
Breiðholti. Það var hluti af Byggingaráætlun ríkisins og Reykjavíkurborgar 1965-1975, sem
samið var um í samningum aðila vinnumarkaðarins í júlímánuði 1965 (Ómar Valdimarsson,
1990).
Á fyrstu árum Viðreisnarstjórnar Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks, sem mynduð var
1959, urðu talsverð átök á vinnumarkaði (Sigurður E. Guðmundsson, 2002). Þetta breyttist
um miðbik áratugarins með víðtæku samkomulagi um samráð verkalýðssamtaka, ríkisvalds
og atvinnurekenda. Mikilvægur þáttur í nýrri stéttasátt voru aðgerðir á sviði húsnæðismála,
sem mörkuðu þá braut sem verkalýðshreyfingin átti eftir að fylgja í húsnæðismálum um langt
árabil. Um leið urðu til samskiptahættir milli aðila á vinnumarkaði í anda þess er fræðimenn
kenna oft við „korporatisma“, en á íslensku mætti kalla samráðsstefnu.3 Strax með svonefndu
júnísamkomulagi árið 1964 voru hækkuð húsnæðislán og bætt fjármögnun lánakerfisins
mikilvægur hluti aðgerða ríkisvaldsins og í júlí 1965 var sérstök yfirlýsing ríkisstjórnarinnar
upphaf hinna viðamiklu byggingarframkvæmda í Breiðholti á árunum 1965-1975 (Sigurður E.
Guðmundsson, 2002).
Eftir hægfara þróun á árunum 1930-1960 komst þannig – svo sem sjá má í töflu 2 –
talsverður kippur í byggingu verkamannabústaða og annarra eignaríbúða með félagslegum
formerkjum á árunum 1960-1980, því þeim fjölgaði um sem næst 2600 íbúðir á tímabilinu.
Árið 1980 mátti finna 5,1% íbúðaeignar landsmanna (sjá töflu 2) innan verkamannabústaða­
kerfisins, eins og nú var farið að kalla þennan meginhluta hins félagslega íbúðaforða lands­
manna, og hafði hlutfallið hækkað úr 2,4% frá 1960.
Árið 1980 voru samþykkt lög um Húsnæðisstofnun ríkisins sem fólu í sér talsverða
aukningu lánveitinga til byggingar verkamannabústaða (Stjórnartíðindi 1980, lög nr. 51).
Áhrif verkalýðshreyfingarinnar á sviði húsnæðismála birtust einnig í því, að í upphafi hús­
næðislaganna 1980 var svonefnt þriðjungsmarkmið, lögfest sem eitt af markmiðum þeirra.
Fjármögnun lánveitinga Húsnæðisstofnunar ríkisins byggðist nú í vaxandi mæli á fjármagni
sem aflað var með sölu skuldabréfa til lífeyrissjóðanna, sem á þessum árum voru í hraðri
uppbyggingu (Sigurður E. Guðmundsson, 2005).
Verkalýðshreyfingin hafði fyrir kjarasamninga árið 1974 sett fram þá kröfu að þriðj­
ungur alls húsnæðis sem byggt væri í landinu væri á félagslegum grundvelli. Að þessari kröfu
var gengið að hálfu ríkisvaldsins og staðfest með yfirlýsingu þáverandi vinstri stjórnar í
febrúar 1974. Við undirritun kjarasamninga í febrúar 1976 var þetta markmið áréttað af ríkis-
stjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks (Húsnæðisstofnun ríkisins, 1995b). Í samræmi
við hinar nýju áherslur stjórnvalda á níunda áratugnum jukust byggingar verkamannabústað-
anna verulega og þær náðu sínu sögulega hámarki á þessu tímabili, þ.e. yfir 2000 íbúðum og
um 14% af öllum íbúðabyggingum í landinu. Viljinn til eflingar verkamannbústaðanna sást á
því að ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen 1980-1983, þar sem formaður Alþýðubandalagsins,
Svavar Gestsson, var félagsmálaráðherra, gaf vorið 1980 út yfirlýsingu um byggingu samtals
1500 íbúða í verkamannabústöðum á árunum 1981-1983 (Húsnæðisstofnun ríkisins, 1981).
Vegna skammlífis og erfiðrar glímu þessarar ríkisstjórnar við stjórnlausa verðbólgu var þó
einungis lokið við um 700 íbúðir á þessu árabili, sem þó var veruleg aukning frá því sem áður
hafði sést (Húsnæðisstofnun ríkisins, 1985).
Áhrif samráðsstefnunnar á sviði húsnæðismála náðu svo hámarki í samkomulagi aðila
vinnumarkaðarins og ríkisvaldsins árið 1986 um nýtt almennt húsnæðislánakerfi, sem byggði
á samningum við lífeyrissjóðina um að 55% af ráðstöfunarfé þeirra rynni til húsnæðiskerf­