Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Qupperneq 59

61
Jón Rúnar Sveinsson
sveitarfélagsins í heimakjördæmi félagsmálaráðherrans – og nær öllum stjórnendum og milli­
stjórnendum er starfað höfðu hjá Húsnæðisstofnun ríkisins var sagt upp störfum.
Afleiðingar lokunar félagslega húsnæðiskerfisins urðu þær að félagslegar eignaríbúðir
hurfu fljótlega af sjónarsviðinu sem húsnæðisvalkostur fyrir láglaunafólk. Nýbyggingar fé-
lagslegra eignaríbúða höfðu að mestu fjarað út er leið á tíunda áratuginn, en það sem meira
máli skipti var það að endursala slíkra íbúða – um 800 íbúðir árlega 1994-1998 – stöðvaðist.
Félagslegar leiguíbúðir í eigu sveitarfélaga eða félagasamtaka voru um þessar mundir orðnar
um 4000 talsins (Félagsmálaráðuneytið, 2000), samanborið við um 7000 félagslegar eignar­
íbúðir, þannig að mögulegt framboð félagslegra íbúða fyrir þá sem versta stöðu höfðu á
íslenskum húsnæðismarkaði var í einu vetfangi lækkað um næstum 2/3 hluta.

Viðbótarlán sem valkostur?
Í stað félagslegra eignaríbúða var í hinum nýju húsnæðislögum, er tóku gildi þann 1. janúar
1999, tekið upp nýtt lánafyrirkomulag viðbótarlána, er ætlað var að koma að fullu í stað
félagslegra eignaríbúða. Um var að ræða verulega einföldun frá eldri félagslegum lánum, því
viðbótarlánin nýju fólu það í sér að umsækjendum, er voru undir hliðstæðum tekjumörkum og
gilt höfðu í fyrra félagslegu lánakerfi, stóðu nú til boða viðbótarlán úr hinu almenna lána­
kerfi, húsbréfakerfinu, til kaupa á íbúðum á almennum fasteignamarkaði. Fólki undir tekju­
mörkum bauðst þannig að taka lán fyrir 90% af verði íbúðar, eins og í eldra kerfi, en hafði nú
val um kaup á almennum markaði og var þar með ekki bundið við framboð tiltekinna félags­
legra íbúða hverju sinni. Kerfið var þó ekki galopið, því fjöldi lána var ákvarðaður af sveitar­
stjórnum einstakra sveitarfélaga. Úthlutun viðbótarlánanna var í höndum sveitarfélaganna,
sem fól í sér valddreifingu samanborið við miðlæga úthlutun húsnæðismálastjórnar og Hús­
næðisstofnunar áður (Stjórnartíðindi 1998, lög nr. 44).
Árið 2002 var aflétt söluhindrunum félagslegra eignaríbúða, sem gilt höfðu allar götur
frá upphafi verkamannabústaðanna. Þar með voru fyrri girðingar félagslegra eignaríbúða
gagnvart almennu eignarhúsnæði á frjálsum markaði í raun afnumdar og hinn félagslegi
íbúðaforði orðinn hluti almenns fasteignamarkaðar (Stjórnartíðindi 2002, lög nr. 86). Hluti
eigenda innan hins aflagða félagslega kerfis kaus að selja íbúðir sínar á almennum markaði og
þar með að raungera uppsafnaðan hagnað, sem um þessar mundir fór mjög vaxandi, í um-
hverfi síhækkandi fasteignaverðs aldamótáranna. Aðrir kusu að búa um sinn um kyrrt í sinni
fyrrverandi félagslegu íbúð og nota í sumum tilvikum það veðrými – í oft sem næst skuld-
lausri eign – sem skapast hafði við brottfall söluhindrana til þess að njóta hinna nýju lántöku-
möguleika sem bankarnir buðu upp á við upphaf þeirrar lánabólu er hófst árið 2004.
Á landsbyggðinni, þar sem ekki var fyrir hendi öflugur fasteignamarkaður og félags­
legar eignaríbúðir yfirleitt lítt seljanlegar, var sveitarfélögunum hins vegar veitt aðstoð við að
vinda ofan af félagslega eignarkerfinu með aðstoð úr sérstökum sjóði, Varasjóði húsnæðis­
mála, sem stofnað var til samkvæmt húsnæðislögunum 1998.
Viðbótarlánakerfið var við lýði árin 1999-2004, eða þar til Íbúðalánasjóður hóf að veita
90% lán, óháð tekjum umsækjenda. Á þessu árabili voru samtals veitt um 13.500 viðbótarlán,
sem án vafa leysti úr húsnæðisvanda margra sem áður hefðu leitað lausna hans innan félags-
lega eignaríbúðakerfisins.