Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Síða 72

74
mála er ólík á milli þessara landa. Í bandarískum dagblöðum er oft fjallað um geðræn vanda-
mál sem einstaklingsbundin vandamál. Aftur á móti eru íslensk dagblöð líklegri til að ræða
geðræna erfiðleika sem samfélagslegt vandamál. Þá er dagblaðaumfjöllun í Þýskalandi oft
tiltölulega hlutlaus þegar fjallað er um geðræn vandamál. Leiða má að því líkum að viðhorfin
til geðrænna vandamála séu neikvæðust þar sem umfjöllunin er þess eðlis að einstaklingarnir
sem við þau glíma eigi sjálfir sök á ástandi sínu.
Tilgáta 3: Viðhorf gagnvart einstaklingum með þunglyndi og geðklofa eru neikvæðari
í Bandaríkjunum en á Íslandi og í Þýskalandi.

Áhrif bakgrunnseinkenna á fordóma og neikvæð viðhorf
Þrátt fyrir að áhersla okkar sé á mun á milli landa og áhrif læknisfræðilegra skýringa á viðhorf
hafa fyrri rannsóknir sýnt að mikilvægt er að stjórna fyrir bakgrunnseinkennum þess sem
svarar og þess sem er lýst. Link og Phelan (2001) benda á að vald móti þau ferli sem mynda
fordóma og smán. Rannsóknir hafa verið misvísandi varðandi áhrif bakgrunnseinkenna, en
svo virðist sem einkenni bæði þeirra sem dæma og þeirra sem eru dæmdir skipti að minnsta
kosti einhverju máli (Martin o.fl., 2000). Talið er að einstaklingar sem tilheyra hópum sem
eru í litlum metum í samfélaginu séu líklegri til að fá á sig neikvæðan dóm frá öðrum (Martin
o.fl., 2000; Scheff, 1966). Þannig eru einstaklingar sem tilheyra félagslegum minnihluta oft
dæmdir harðar en aðrir (Schnittker, 2000). Þá hafa rannsóknir sýnt að fólk hefur oft minni
fordóma gagnvart konum en körlum (Martin o.fl., 2007).
Rannsóknir hafa sýnt að yngri einstaklingar hafa minni fordóma en þeir sem eldri eru
(Fosu, 1995). Einnig hafa konur oft og tíðum minni fordóma en karlar (Martin o.fl., 2000;
Martin o.fl., 2007; Schnittker, 2000) og þá minnka fordómar fólks eftir því sem menntunarstig
þess hækkar (Bhugra, 1989). Þess ber þó að geta að rannsóknir hafa sýnt mun minni áhrif
bakgrunnseinkenna á fordóma en búast mætti við, en almennt skýra hugmyndir einstaklinga
um geðræn vandamál, eðli þeirra og orsakir mun meira af fordómum en bakgrunnseinkenni
(Martin o.fl., 2000; Martin o.fl., 2007; Sigrún Ólafsdóttir og Pescosolido, 2009). Þótt við
búumst ekki við miklum áhrifum bakgrunnseinkenna er engu að síður mikilvægt að stjórna
fyrir áhrifum þeirra.

Aðferð og gögn
Spurningalistakönnun var lögð fyrir líkindaúrtak fullorðinna Íslendinga (18 ára og eldri) á
tímabilinu frá ágúst 2006 til janúar 2007. Um er að ræða heimsóknarkönnun sem þýðir að sér-
þjálfaðir spyrlar heimsóttu alla þátttakendur og tóku við þá stöðluð viðtöl. Úrtakið var valið
með klasaaðferð eins og iðulega er gert í viðtalsrannsóknum þar sem spyrlar þurfa að heim-
sækja þátttakendur. Á höfuðborgarsvæðinu var þó einfalt tilviljunarúrtak valið úr þjóðskrá, en
12 klasar voru valdir af handahófi sem fulltrúar fyrir svæði utan höfuðborgarsvæðisins.
Handahófsval á klösunum grundvallaðist á stærð og staðsetningu byggðarkjarna. Skipting
milli höfuðborgarsvæðisins og annarra svæða var höfð hlutfallslega rétt miðað við fjölda í
þýði (ekki þarf að vega niðurstöður). Endanlegur fjöldi svarenda var 1030 og var svarhlut-
fallið í könnuninni því um 71%. Um 52% svarenda voru konur (hlutfallslegur fjöldi kvenna í
heildarmannfjölda 18 ára og eldri á Íslandi árið 2006 var um 50%). Endanlegur fjöldi
svarenda í Þýskalandi var 1255 (63% svarhlutfall) og 1425 í Bandaríkjunum (67% svar-