Morgunblaðið - 24.03.1985, Blaðsíða 41

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MARZ 1985
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
aistræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Askrift-
argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakið.
Stefnumarkandi
stjórnarfrumvarp
Ríkisstjórnin skal beita sér
fyrir stofnun hlutafélags
um Sementsverksmiöju ríkisins
á Akranesi. Þessi eru upphafs-
orð stjórnarfrumvarps sem
Sverrir Hermannsson iðnaðar-
ráðherra hefur lagt fram á Al-
þingi. Frumvarpið gerir ráð
fyrir því að verksmiðjan og
fylgifé hennar verði lagt til hins
nýja félags. Nákvæmt mat verð-
ur framkvæmt á eignum Sem-
entsverksmiðju ríkisins til við-
miðunar við ákvörðun um heild-
arhlutafjárhæð. Allt að 20% af
hlutafjáreign ríkissjóðs í Sem- |
entsverksmiðjunni verður selt á
almennum markaði. Fjárhæð
hlutabréfa verður ákveðin með
það í huga að almenningur geti
keypt hluti í félaginu.
Hlutverk fyrirtækisins verður
hið sama og áður: að framleiða
og selja sement fyrir innlendan
og erlendan markað. Ennfremur
skal fyrirtækið annast náma-
rekstur til að afla hráefna til
framleiðslunnar. Því er einnig
heimilt að annast rannsóknir,
þróunarverkefni og efnavinnslu
og skylda starfsemi. — Fast-
ráðnir starfsmenn hafi endur-
ráðningarrétt hjá hinu nýja fé-
lagi í sambærilegar stöður og
þeir gegna nú.
Hér er tvímælalaust um
stefnumarkandi ákvörðun ríkis-
stjórnar að ræða; tímamóta-
ákvörðun, sem vert er að veita
athygli. Ekki sízt þegar hún er
skoðuð í ljósi fyrra frumkvæðis
iðnaðarráðherra: 1) Sðlu Lands-
smiðju til starfsfólks hennar, 2)
sölu Lagmetisiðjunnar Sigló-
síldar til heimaaðila og fleiri —
og 3) sölu hlutabréfa ríkisins í
Iðnaðarbanka. Þær röksemdir,
sem koma fram í athugasemd-
um með frumvarpinu, styðja og
þessa staðhæfingu, en þar segir
m.a. orðrétt:
„Telja verður rökrétt og eðli-
legt að velja hlutafélagaformið
um atvinnurekstur á vegum
ríkisins. Hlutafélagafcrmið er
bæði viðurkennt og vel þekkt fé-
lagaform, sem löggjafinn hefur
sett ítarlegar reglur um. í þeirri
löggjöf eru nákvæmar reglur
um starfssvið stjórnar, fram-
kvæmdastjórnar og aðalfundar.
í hlutafélagalögum er ákvæði,
er vernda rétt minnihluta eig-
enda. Þar sem ríkið býður öðr-
um samstarf er því alveg sér-
staklega viðeigandi að velja
hlutafélagaformið. Þá eru einn-
ig, af stjórnunarlegum ástæð-
um, sterk rök til að gera öll
ríkisfyrirtækin að hlutafélög-
um ... Sá starfsrammi er sveig-
anlegri en hreinn ríkisrekstur
og á því að geta stuðlað að
bættri stjórnun fyrirtækis."
Sementsverksmiðjan, sem
rekin hefur verið síðan 1958, var
að mestu byggð fyrir lánsfé.
Beint framlag eigandans, ríkis-
ins, var nær ekkert. Sú eigna-
myndun, sem orðið hefur í félag-
inu, hefur skapazt við fremur
hátt verðlag á framleiðslunni,
þar eð verðið varð að standa
undir afborgunum og vöxtum af
byggingarlánum, auk beins
framleiðslukostnaðar. Þetta,
ásamt rýrnun lánsfjár í verð-
bólgu, hefur frá öndverðu íþyngt
fyrirtækinu. „Þess er að vænta/
segir í athugasemdum iðnaðar-
ráðherra, „að innborgað hlutafé
hefði talsverðu getað breytt um
stöðu fyrirtækisins, þar á meðal
gert kleift að selja framleiðsl-
una á lægra verði og þannig
hefði verksmiðjan orðið enn
þýðingarmeiri lyftistöng við
nýbyggingarframkvæmdir þjóð-
arinnar".
Þetta stjórnarfrumvarp er
réttvísandi. Mættum við má
meira að heyra.
Varnir gegn
snjóflóðum og
skriðuföllum
Ijúlí 1983 skipaði félagsmála-
ráðherra nefnd til að sam-
ræma störf opinberra aðila til
að koma, svo sem unnt er, í veg
fyrir tjón og slys af völdum
snjóflóða og skriðufalla, en vá
þessarar tegundar vofir yfir
fjölmörgum byggðarlögum
landsins. Meginniðurstaða
nefndarinnar var að setja þurfi
löggjöf um varnir þessar þar
sem m.a. verði kveðið á um,
hvernig vinna skuli að þessum
málum, hverjir fari með stjórn
þeirra og á hvern hátt vörnum
skuli við komið þar sem hætta
er talin mest.
Frumvarpið gerir ráð fyrir
því að Almannavarnir ríkisins
annist hættumat og setji reglur
um gerð þess. Sérstök ráðgafa-
nefnd, „ofanflóðanefnd", verður
Almannavörnum til ráðgjafar,
en hana skipi fulltrúar frá Al-
mannavörnum, Raunvísinda-
stofnun Háskólans, Skipulags-
stjórn, Veðurstofu og Viðlaga-
tryggingu. Veðurstofan annist
öflun gagna um snjóflóð og
snjóflóðahættu, vinni úr þeim,
annist mælingar á snjóalögum
og rannsóknir á þeim. Sérstakir
eftirlitsmenn starfi undir yfir-
stjórn Veðurstofu í sveitarfélög-
um þar sem hætta er talin á
snjóflóðum.
I ljósi slysasögu okkar er það
ekki vonum fyrr sem löggjafinn
hugar að fyrirbyggjandi vörnum
á þessum vettvangi.
Rannsóknir og þróun-
arstörf eru veigamikill
og leiðandi hluti af
lífskjarasókn þjóð-
anna. Þær þjóðir sem
verja hvað hæstu
hlutfalli vergrar þjóð-
arframleiðslu til þessara þátta, svo sem
Bandaríkjamenn, Japanir og V-Þjóð-
verjar, búa við hvað mesta velmegun.
En hvað felst í þessum hugtökum:
rannsókir og þróunarstörf?
„Rannsóknir og þróunarstarfsemi er
skapandi vinna unnin á skipulagðan
hátt til þess að auka þekkingarforða
manna, þ.m.t. þekkingu á manninum
sjálfum, menningu hans og samfélagi,
og hagnýtingu þessarar þekkingar til
nýrra hluta.“
Þetta er sú skilgreining sem OECD
setur fram í „Frascati“, handbók sinni,
og Rannsóknaráð ríkisins styðst við,
segir m.a. í grein eftir Gunnar Björn
Jónsson í ársskýrslu rannsóknaráðs um
rannsóknastarfsemi á íslandi.
Greinarhöfundur segir ennfremur:
„Rannsóknir og þróunarstarfsemi eru
fyrstu skrefin í langri og flókinni at-
burðarás, sem m.a. getur endað ef allt
gengur að óskum með tæknilegri ný-
sköpun, nýjum vörutegundum og fram-
leiðsluaðferðum."
Fjármagn til
rannsókna
Þær þjóðir sem vörðu hæstu hlutfalli
vergrar þjóðarframleiðslu til rannsókna
og þróunarstarfs árið 1981, samkvæmt
upplýsingum sem fram koma í grein
Gunnars Björns Jónssonar, vóru: Þýzka-
land 2,7%, Bandaríkin 2,5% og Japan
2,4%. Samsvarandi hlutur íslendinga
var 0,78% af vergri þjóðarframleiðslu
(GNP) eða 0,75% af vergum landstekj-
um (GDP). Þessi hlutur hefur vaxið úr
0,46% 1971 í 0,78% 1981; árleg aukning
um 8%, en aðeins 2% milli áranna
1979-1981.
Fjármögnun rannsókna og þróunar-
starfs er og byggð mismunandi upp í
hinum ýmsu löndum. Hér á landi kemur
fjármagn til þessarar starfsemi að
stærstum hluta frá „hinu opinbera", þ.e.
um almenna skattheimtu, en í minna
mæli beint frá fyrirtækjum í atvinnulíf-
inu. Þannig fjármagnaði hið opinbera
76% rannsókna og þróunarstarfs hér á
landi 1981 (90% 1971), atvinnufyrirtæki
20% (7% 1971) og erlendir aðilar 4%
(3% 1971).
Hlutur fyrirtækja hér á landi í þess-
ari starfsemi (20% af heildarfjármagni)
er smár í fjölþjóðlegum samanburði.
Víðast telja fyrirtækin starfsemi af
þessu tagi óhjákvæmilega til að tryggja
stöðu sína í harðri alþjóðlegri sam-
keppni. Hlutfall fyrirtækja í heildar-
fjármögnun rannsókna og þróunar-
starfs er víða 40—60%.
Framlag íslenzka ríkisins til rann-
sókna og þróunarstarfs sem hlutfall af
fjárlögum stenzt betur samanburð við
hliðstæður í öðrum ríkjum. Þetta hlut-
fall var 2,5% heildarútgjalda fjárlaga
1981 en var 1,4% í Danmörku, 3,2% í
Bretlandi, 4,2% í Svíþjóð og 5,4% í
Bandaríkjunum, svo nokkrar hliðstæður
séu nefndar.
Meginástæða þess hve fyrirtæki hér á
landi verja litlu fjármagni til þessa þýð-
ingarmikla starfs er tvíþætt. í fyrsta
lagi smæð fyrirtækja hér. í annan stað
hefur það verið landlægt sjónarmið á
íslandi, illu heilli, að fyrirtæki megi
helzt ekki gera betur en að hanga á
horrim rekstrarlega. Af þessum ástæð-
um hafa fyrirtæki ekki haft fjárhags-
legt bolmagn til að sinna rannsóknum
og þróunarstarfi.
Það er mjög mikilvægt að stórefla
rannsóknar- og þróunarstarf hvers-
konar hér á landi. Þetta á ekki sízt við
slíka starfsemi hjá fyrirtækjunum
sjálfum. Rannsóknar- og þróunarstarf,
sem atvinnuvegirnir hefðu sjálfir með
höndum, tæki óhjákvæmilega ríkara
mið af þörfum þeirra og æskilegri fram-
vindu atvinnulífsins.
Horft um öxl og fram
á veginn
Á fyrstu mánuðum ársins 1983 fór
árshraði verðbólgu hér á landi yfir
130% og stefndi hærra. í september
1984 var verðbólgan komin niður 13%
vöxt miðað við síðustu þrjá mánuði, en
19% vöxt miðað við síðustu tólf mánuði.
Þetta var hægastur hraði íslenzkrar
verðbólgu sl. tíu ár — og mikilvægur
varnarsigur í erfiðri efnahagsstöðu. Því
miður seig aftur á ógæfuhlið eftir
„kjarakollhnís" síðla liðins árs.
Viðskiptahallinn við umheiminn var
6.880 m.kr. 1982 eða 10% sem hlutfall af
þjóðarframleiðslu. Hér þurfti einnig að
sporna duglega við fæti. Viðskiptahall-
inn náðist verulega niður, eins og verð-
bólgan, var um 5% sem hlutfall af þjóð-
arframleiðslu 1984. Gert er ráð fyrir um
3.400 m.kr. viðskiptahalla 1985, eða
4,4% af áætlaðari þjóðarframleiðslu.
Enn er því drjúgur spölur í hagstæðan
viðskiptajöfnuð við umheiminn.
Erlendar skuldir, til lengri tíma en
eins árs, vóru langleiðina í 42 milljarða
króna í árslok 1984, reiknaðar á meðal-
gengi ársins, eða um 61,5% af þjóðar-
framleiðslu, samanborið við 60,6% 1983.
Hér náðist ekki sambærilegur árangur
og í hjöðnun verðbólgu og minni við-
skiptahalla; þó staðið væri á flestum
bremsum. Afborganir og vextir reynd-
ust samtals 23,2% sem hlutfall af út-
flutningstekjum 1984 en 20,6% 1983.
Þjóðartekjur hafa rýrnað þrjú ár í röð
og kaupmáttur ráðstöfunartekna hefur
skroppið saman um 12—13% á sl.
tveimur árum. Meginorsakir efnahags-
vandans, sem við hefur verið að glíma,
stafa annarsvegar af minni þorskafla,
markaðserfiðleikum, lækkandi útflutn-
ingsverði, ásamt þungri skuldabyrði
(m.a. vegna mikillar og ekki ævinlega
arðsamrar fjárfestingar á fyrri árum),
en hinsvegar af misvægi í peninga- og
lánamálum og fjármálum ríkisins. Hag-
tölur spegluðu þetta ástandi á liðnu ári
í vaxandi viðskiptahalla og versnandi
stöðu sjávarútvegs, veiða og vinnslu.
Við höfum vissulega unnið nokkra
varnar- og áfangasigra í vandamálum
atvinnu- og efnahagslífs okkar. Við höf-
um hinsvegar síður en svo náð inn á
lygnan sjó í þeim efnum. Vandamálin
hafa hjaðnað en geta engu að síður
blossað upp, hvenær sem er, og orðið lítt
viðráðanleg í höndum okkar, ekki sízt
vegna óróa og ósamstöðu sem einkennir
íslenzkt þjóðlíf á líðandi stund, bæði á
vettvangi stjórnmála og vinnumarkað-
ar.
Það er aðeins eitt fært einstigi til
framtíðarvelmegunar: þjóðarsátt um
nýsköpun íslenzks atvinnulífs og efna-
hagslegan stöðugleika. Þetta land á ær-
inn auð; þessi þjóð bæði hæfnina og get-
una. Hennar ógæfa er hinsvegar að
senda ekki á sextugt djúp sundurlynd-
isfjandann, sem leiðir hana ítrekað í
ógöngur.
Dagur og vegur Páls
Theódórssonar
Páll Theódórsson, eðlisfræðingur hjá
Raunvísindastofnun Háskóla Islands,
flutti athyglisvert erindi um daginn og
veginn sl. mánudag. Þar segir hann
m.a.:
„Kjör alls þorra fólks hér á landi eru
um þessar mundir töluvert lakari en
þau vóru fyrir fáum árum. Það ætti því
að vera forgangsverkefni að ná atvinnu-
vegunum úr þeirri stöðnun, sem þar
hefur ríkt um árabil. Vissulega bíða
mörg knýjandi verkefni úrlausnar, en
ekki má gleyma sjálfri forsendunni
fyrir því að við getum leyst þau, sem er
að þjóðartekjurnar aukizt frekar en
rýrni á næstu árum. Því verður að
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MARZ 1985
41
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 23. marz
SKIPURIT RANNSÓKNASTARFSEMINNAR Á ÍSLANDI
ATVINNULÍFIO
BEIN TENGSL ------OBEIN TENGSL
Rannsóknarstörf
leggja mikla áherzlu á ýmsar aðgerðir,
sem geta styrkt atvinnulíf okkar."
Hann segir áfram:
„Almennt geta kjörin ekki batnað
nema okkur takizt að auka þjóðarfram-
leiðsluna. Hvernig getum við farið að
því? Fiskimiðin eru nærri fullnýtt og
hefðbundin landbúnaður mun vart gefa
af sér meiri verðmæti. Ef við viljum
auka þjóðartekjurnar verður veruleg
nýsköpun í íslenzku atvinnulífi að koma
til. Við erum svo lánsöm að eiga ýmsissa
kosta völ: aukin loðdýrarækt, fiskeldi,
iðnaður sem byggist á lífefnatækni, raf-
eindaiðnaður, stóriðja og fleira.“
Enn sagði Páll:
„Atvinnulíf hinna tæknivæddu þjóða
byggist í vaxandi mæli á þekkingu. Sú
þekking sem þarf til nýsköpunar hvílir
ekki nema að nokkru leyti á þeirri
menntun, sem er sótt til skóla. I nær
öllum greinum þarf að bæta við allmik-
illi viðbótarþekkingu, sem hver þjóð
verður af afla með umfangsmiklu rann-
sóknar- og þróunarstarfi. Af þessum
sökum verja allar tæknivæddar þjóðir
Skipurit rannsóknarstarfsemi
miklu fé til rannsókna og þróunarstarfs.
Hlutfallslega verjum við íslendingar
mun minna fé til rannsókna en iðn-
væddar nágrannaþjóðir okkar, en auk
þess er skipulag okkar á fjármögnun
rannsókna mjög gallað og nýtist hið
takmarkaða fé mun verr en skyldi.“
Páll vitnar til forystugreinar í Morg-
unblaðinu en þar sagði:
„Morgunblaðið leggur á það áherzlu,
enn og aftur, að á vettvangi rannsókn-
ar- og þróunarstarfs er að finna einn
mikilvægasta vaxtarbrodd að nýsköpun
atvinnulífsins og framtíðarveimegun
landsmanna.“
Páll gagnrýnir síðan réttilega að
meira sé um orð en efndir á vettvangi
rannsókna og þróunarstarfs og segir
orðrétt:
„Hér á landi hefur þó myndast vísir
að rafeindaiðnaði. Vissulega hefur
nokkuð verið stutt við þessa viðleitni, en
sá stuðningur hefur aðeins verið brot af
því sem annarsstaðar gerizt og algjör
óvissa blasir við þeim sem þyrftu að
treysta á slíkan stuðning. Sá árangur
sem þó hefur náðst sannar ótvírætt að
við getum nýtt möguleika þessarar
tækni. Tvö íslenzk fyrirtæki framleiða
nú voga- og tölvukerfi fyrir fyrstihús og
hafa náð forustu á þessu sviði og eru
farin að flytja allmikið af þessum kerf-
um til annarra landa.
En við höfum aðeins náð að grípa
hluta þeirra tækifæra í rafeindaiðnaði
sem við hafa blasað og möguleikar
okkar til að láta rafeindaiðnað skipa
veglegan sess í íslenzku atvinnulífi
rýrna með hverju ári. Ef við gerðum líkt
og margar nágrannaþjóðir okkar og
legðum 30 milljónir króna á ári í fimm
ár til að efla þennan iðnað hefðum við í
lok átaksins varið jafvirði eins skuttog-
ara í verkefnið, en við myndum að öllum
líkum hafa fengið öflugan rafeindaiðn-
að, sem aflaði gjaldeyris á við fimm
skuttogara."
Þessi orð úr degi og vegi Páls Theó-
dórssonar, eðlisfræðings, falla um flest
að þeim sjónarmiðum, sem Morgunblað-
ið hefur lagt lið undanfarið.
Skjálfandaflói stjórn-
arandstödunnar
Það fer ekki fram hjá neinum, sem
fylgist með þjóðmálum, að óróa gætir
víða, bæði í stjórnmálum og á vinnu-
markaði, máski fyrst og fremst innan
ríkisbúskaparins.
Ummæli, sem fjölmiðlar hafa eftir
stjórnarliðum, að ekki sé nú talað um
sótthitann í stjórnmálaskrifum NT und-
anfarið, sýna ótvírætt, að samheldnin á
stjórnarheimilinu hefur ekki styrkst
síðustu vikurnar, m.a. i kjölfar skoðana-
kannana, svo ekki sé nú fastar að orði
kveðið.
Jarðhræringar í Skjálfandaflóa
stjórnarandstöðunnar eru þó öllu
kraftmeiri. Hver stjórnarandstöðu-
flokkurinn á fætur öðrum sver af sér
samneyti við hinn, ekki sízt við Alþýðu-
bandalagið, sem er að breytast í ein-
hvers konar „mannskaðahól“ innbyrðis
átaka eftir að Fylkingin, samtök bylt-
ingarsinnaðra sósíalista, skreið niður
um strompinn á þeim bæ.
Óróinn segir og til sín á vinnumark-
aðinum, eins og fyrr er vikið að í þessu
bréfi, ekki sízt innan ríkisbúskaparins.
Sá órói er ekki með öllu ástæðulaus,
þótt áhuginn sýnist, því miður, oft bein-
ast fremur að slagsmálum um rýrnandi
þjóðartekjur en átaki um að auka
skiptahlutinn.
Til eru stjórnmálaöfl, sem ala á þess-
um óróa, og halda sig fiska í gruggugu
vatni. Fjölmiðlafár um hugsanlegar
kosningar áður en kjörtímabilið er á
enda ýtir síðan undir bægslaganginn.
Allt eykur þetta hræringarnar í Skjálf-
andaflóa stjórnarandstöðunnar — sem
raunar ná alla leið inn í stjórnarráðið,
samanber stjórnmálaskrif NT.
Það er hinsvegar kominn tími til að
þjóðarrótin, sem stendur föst og óhagg-
anleg í jarðvegi reynslunnar, sendi
tímabæra viðvörun til toppanna í
trjákrónum stjórnsýslu og stéttarfé-
laga, sem seiflast meira en góðu hófi
gegnir í sviptivindum vaknandi vors í
þjóðlífinu.
„Jardhrær-
ingar í Skjálf-
andaflóa
stjórnarand-
stöðunnar eru
þó öllu kraft-
meiri. Hver
stjórnarand-
stöðuflokkur-
inn á fætur
öðrum sver af
sér samneyti
við hinn, ekki
sízt Alþýðu-
bandalagið,
sem er að
breytast í ein-
hvers konar
„mannskaða-
hól“ innbyrðis
átaka - eftir
að Fylkingin,
samtök bylt-
ingarsinnaðra
sósíalista,
skreið niður
um strompinn á
þeim bæ.“