Morgunblaðið - 24.03.1985, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MARZ 1985
Hætta á
snjóflóðum
í Olpunum
er óvenju
mikil
„Eskimóar kalla snjó tuttugu til þrjátíu ólíkum
nöfnum,“ sagði C. Jaccard, forstjóri Snjó- og snjó-
flóðastofnunarinnar í Sviss. „Ég kalla hann bara
snjó en lýsi honum nánar með lýsingarorðum til
frekari skýringar.“
Skrifstofa Jaccards er í 2900 metra hæð, uppi á
fjallstindinum Weissfluhjoch fyrir ofan bæinn
Davos. ÍJti fyrir renna ferðamenn sér á skíöum en
inni eru tólf vísindamenn og tuttugu aðstoðarmenn
á kafi í rannsóknum á snjó og snjóflóðum. Þeir
rannsaka snjó niður í kjölinn til að geta skilið
eiginleika snjóflóða betur.
Stofnunin er ríkisstofnun og
henni er ætlað að finna leiðir til
að sporna við snjóflóðum, veita
fræðilega ráðgjöf um öryggi gegn
snjóflóðum og senda frá sér svo-
kallaðar snjóflóðafréttir. Þær
hyggjast á upplýsingum sem
stofnuninni berast frá rúmlega 60
snjóflóðaathugunarstöðvum víðs-
vegar um svissnesku Alpana.
Snjóflóðahættan er mest skömmu
eftir mikla snjókomu en fer eftir
veðri og vindum. Enginn getur
verið viss um hvenær skriða fer af
stað, stofnunin bendir fólki á
hvenær og hvar hættan er mest og
yfirleitt eru varnargarðar fyrir
ofan þéttbýli í fjöllunum og á al-
faraleiðum.
En fólk verður einatt fyrir slys-
um og snjóflóð valda 10 milljóna
sv. franka skaða á ári. UM hundr-
að manns farast að meðaltali í
snjófióðum í Evrópu á hverju ári,
langflestir ferðamenn. Tuttugu og
sex hafa farist að meðaltali á ári í
svissnesku ölpunum síðastliðin 43
ár. Árið í ár er óvenju slæmt, í
byrjun mars höfðu 26 þegar farist
í snjóflóðura það sem af er vetrar.
„Margir halda að mikill snjór sé
mesta vandamálið," sagði Jaccard,
„en það er misskilningur. Ástand-
ið í vetur er mjög slæmt vegna
þess að það snjóaði svo lítið til að
byrja með. Það festi snjó strax í
byrjun september en svo snjóaði
ekki meira fyrr en eftir áramótin.
Gamli snjórinn er mjög slæmt
undirlag fyrir fannfergið sem hef-
ur safnast saman síðan. Það hefur
myndast þunnt lag milli hans og
jarðarinnar svo að snjórinn situr
á heldur ótraustum grunni og get-
ur auðveldlega farið af stað. En
fólki sem fer varlega stafar engin
bætta af snjóflóðum. Aðalatriðið
er að halda sig inni á merktum
slóðum og hlusta á snjóflóðafrétt-
irnar áður en haldið er í göngu-
ferðir um fjöllin."
Ferðamenn, sem voru á leið
heim úr skíðaferðlagi fyrstu vik-
una í mars, grunaði líklega ekki að
þeir væru að leggja upp í hættuför
þegar þeir settust upp í litla leigu-
rútu sem átti að flytja þá frá
skíðabænum Zermatt til þorspins
Tásch, þar sem bílarnir þeirra
biðu. Snjóskriða féll á veginn og
rútuna með níu manns og fólksbif-
reið með föður á leið til tannlækn-
is með 10 ára son sinn. Þetta var
versla snjóflóðaslysið í Sviss í 15
ár og vakti mikla athygli. Vegur-
inn er aðeins opinn mjög tak-
markaðri umferð, langflestir
ferðamenn fara með lest, sem er
snjóflóðaörugg, til Zermatt, og
fólk veltir fyrir sér hvers vegna
vegurinn var ekki lokaður vegna
snjóflóðahættu. Haft var eftir
vegamálastjóra á staðnum það
það þýddi lítið að loka veginum í
hvert skipti sem hætta væri á
snjóflóðum. „Vegurinn væri þá yf-
irleitt lokaður," sagði hann. Og
þrýstingur frá leigurútustjórum á
þessari leið er mikill, afkoma
þeirra byggist á því að vegurinn sé
opinn.
Fjölmargir leitarmenn og snjó-
flóðahundar tóku þátt í leitinni að
fólkinu, en enginn vissi með vissu
hversu margir höfðu verið i rút-
unni. Það eru aðeins 60% líkur á
að maður lifi snjóflóð af og likurn-
ar á að lifa minnka um 20% á
klukkustund eftir það. Tími er því
mjög mikilvægt atriði við björgun
t
Dr. C. Jaccard,
forstjóri
snjóflóöa-
stofnunarinnar:
Vísindamennirnir
ráöa ekki viö
mannleg afglöp
úr snjóflóðum. Allir í Zermatt-
Tásch-slysinu fórust, en oft finnst
fólk á lífi og leit er því haldið
áfram svo klukkustundum skiptir.
Ættingjar halda í vonina um að
ástvinir þeirra lifi þangað til líkin
eru flutt heim. Kraftaverk geta
ávallt átt sér stað, ítölsk kona
lenti í snjóflóði í mars 1974 og
fannst á lífi eftir 44 klukku-
stundir. Fullorðinn maður, sem
leitarmenn töldu látinn þegar þeir
fundu hann var, lífgaður við i
sjúkrahúsi og lifir enn við hesta-
heilsu í Lenk i Sviss.
Leitarmenn eru yfirleitt lög-
reglumenn, brunaliðsmenn, farar-
Egg
handa
illum
öndum
Fjallabúar héldu hér áður fyrr
að illir andar byggju í fjöllun-
um og sendu snjóskriður niður
í dalina að eigin geðþótta. Þeir
skildu soðin egg eftir úti í
snjónum til að blíðka andana
en allt kom fyrir ekki. Enginn
gat verið viss um velvilja
þeirra. „Hvíti dauðinn" sýndi
engum náð og drap unga sem
aldna, konur og karla og gerir
enn.
Tveir lestarvagnsstjórar fórust þegar snjóflóð
af mannavöldum lenti á þessum lestarvagni
og hrifsaöi hann meö sér út af teinunum.
stjórar um fjöllin og skíðakennar-
ar. Hundarnir eru i einkaeign og
verða að standast próf Svissneska
alpafélagsins til að geta kallast
snjóflóðahundar. Það eru um 300 á
skrá í öllu Sviss. Eigendur þeirra
verða ávallt að vera til taks og
geta mætt á leitarstað hvenær
sem er. Hundarnir eru þýskir fjár-
hundar, þefskyn þeirra er best.
Þeir verða að hlýða húsbónda sín-
um fullkomlega, eiga að vera ró-
legir og lítið fyrir að gelta. Þeir
eru þjálfaðir samkvæmt vissum
reglum og kunnáttu þeirra haldið
við með æfingum einu sinni í viku.
Snjóflóð eru afar tíð á svæðinu í
kringum Gotthard-skarðið. Þrír
snjóflóðahundar eru til staðar f
litla bænum Andermatt, sem er á
þessu svæði. Glapasson heitir einn
éigandinn og hann leyfði mér að
fylgjast með þjálfun hundsins síns
einn vetrarmorgun.
Maður og farangurinn hans
höfðu verið grafnir í fönn. Hund-
urinn og eigandi hans vissu ekki
hvar. Aðstoðarmaður Clapassons
kom og þóttist hafa lifað snjóflóð
af, lýsti því hvar hann og félagi
hans höfðu verið og sagðist ekki
geta fundið félagann. Clapasson
lét hundinn lausan, skipaði honum
að fara að leita og hvatti hann
áfram þegar hundurinn fann ekki
neitt. Það tók hann um fimm mín-
útur að finna farangurinn en
svæðið sem hann leitaði á var á
stærð við frekar litla snjóskriðu.
Skömmu seinna fann hann mann-
inn. Clapasson fór á staðinn þar
sem hundurinn nam staðar og gaf
merki um að hann hefði fundið
eitthvað. Hann stakk niður langri
álstöng til að sjá hvar hann ætti
að moka, en það er auðfundið með
stönginni hvort maður liggur und-
ir eða ekki.
Yfirleitt taka tveir til þrír
hundar þátt í leit í minni slysum.
Þeir leysa hver annan af þegar
þeir þreytast og allir fá mat að
launum fyrir góða frammistöðu.
Clapasson sagði að snjóflóðahund-
ar væru ómissandi við leit en oft
kæmu þeir of seint á staðinn. „Það
tekur tíma fyrir fólk sem lifir af
snjóflóð í fjöllunum að sækja
hjálp. Það þarf að komast til
mannabyggða, þaðan fer þyrla af
stað með leitarmenn og hunda og
allt tekur þetta dýrmætan tíma.
Barryvox-tækin eru betri en
hundarnir að því leyti að með
þeim finnst fólkið strax og hægt
er að grafa það úr fönninni áður
en of langur tími er liðinn."
Þessi tæki eru lítil móttöku- og
senditæki sem allir leiðsögumenn
og vanir fjallgöngumenn hafa á
sér á ferðum. Þau eru stillt á sendi
og gefa frá sér vissa tíðni þegar
gengið en koma svo að góðum not-
um sem leitartæki ef snjóskriða
fellur á hluta hóps. Þeir sem
sleppa stilla tækin þá á móttöku
og ganga yfir skriðuna svipað og
hundar gera við leit. Innan
skamms ættu þeir að finna félaga
sína og geta grafið þá lausa. —
Nokkur fyrirtæki framleiða svona
tæki og það hefur verið gagnrýnt
að þau séu ekki öll með sömu tíðni.
En nú er verið að samræma þau
og viðmælendur mínir töldu þetta
ekki mikið vandamál. Recco-fyr-
irtækið í Svíþjóð hefur framleitt
lítinn sendi sem fólk festir á skó
og stærra móttökutæki getur leit-
að uppi. En það er með Recco-
tækin eins og snjóflóðahundana,
móttökutækið verður að flytja á
staðinn og það tekur dýrmætan
tfma.
Heldur átakanlegt snjóflóðaslys
varð fyrir ofan Andermatt á ný-
ársdag 1979. Sex manns, fimm
karlmenn og ein kona, lögðu af
stað í skíðafjallgöngu í rétt sæmi-
lega góðu veðri. Vanur leiðsögu-
maður frá staðnum var með í
hópnum. óhöppin byrjuðu
snemma. Einn úr hópnum, McKe
að nafni, byrjaði á því að detta á
skíðunum og rann nokkurn spöl
niður hlíðina. Hann komst upp
aftur og var látinn fara næstur á
eftir leiðsögumanninum. Skömmu
seinna féll litil snjóskriða á hóp-
inn og kippti þremur með sér,
McKe var sá eini sem fór alveg á
kaf en félagar hans fundu hann