Morgunblaðið - 24.03.1985, Blaðsíða 73

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MARZ 1985
baerilegt. Eins fannst mér sú til-
finning hvimleið, sem sótti að mér
> hvert sinn sem verkefni var lok-
ið. Þá var einna líkast því, að mað-
ur hefði borið vatn i hripum eða
skrifað í sand. Auðvitað má kalla
það eigingirni, en mér varð oft
hugsað til þess, að málarinn, sem
hafði málað góða mynd, þurfti
ekki að óttast að hún væri unnin
fyrir hverfula stund, heldur gæti
vakið margvíslegar kenndir um
•anga framtíð, leitt menn til auk-
ins skilnings og þroska, veitt gleði
og unað.
Úr leikhósi í
langskólanám
Þann 28. janúar 1966 ákvað ég
að hætta í leikhúsinu og hóf
menntaskólanám utan skóla tveim
dögum síðar. Eigi að síður lék ég
út leikárið, því ég var þar á samn-
ingi.
— Einhvern tíma heyrði ég, Jó-
hann, að þú værir lærður loft-
skeytamaður. — Jú, það er rétt.
Meðan ég var í Leiklistarskólan-
um vann ég á radíóverkstæði
Landsímans. Þá komst ég að því,
að Loftskeytaskólann væri hægt
völlur flækjunnar hefur ekki verið
þekktur. Og þetU plöntukerfi er í
mjög örri þróun og þreifar víða
fyrir sér. Ég hef reynt að leiða í
ljós, hvernig þessari þróun hefur
verið háttað hér í Norðvestur-
Evrópu og þa fyrst og fremst hér á
landi og í Skandinaviu. Því verður
ekki neitað, að ekki er auðvelt að
vinna að þessu hér, vegna þess, að
grasasöfn og fræðileg bókasöfn
vantar. Hins vegar er ísland
skemmtilegt rannsóknarsvæði
vegna einangrunarinnar. Því má
bæta við, að blásveifgras er eitt af
algengustu grösum hér. En nú er
ég sem sagt að búa doktorsritgerð-
ina undir prentun og vonast til að
geta skilað henni til prentunar i
sumar. Allt tekur sinn tíma og því
býst ég ekki við að fá tækifæri til
þess að verja hana fyrr en á næsta
ári og það mun ég gera í Uppsöl-
um. —
Nyrsti grasgarður
í heimi
Víkjum nú nánar að grasgarðin-
um á Akureyri. Hvenær varð hann
hluti af Lystigarðinum?
raunastöð en grasgarður. —
Mér kemur til hugar, Jóhann, af
því að nú er dymbilvika skammt
undan, að spyrja þig, hvort gras-
garðurinn Getsemane hafi átt
eitthvað sammerkt með þeim
grasgörðum, sem við tölum um.
— Nei, vart kemur til greina, að
það sé annað en nafnið, sem við
notum hér. Hins vegar tengjast
grasgarðar kirkjunni öðrum
stofnunum fremur. Þeir þróuðust
framan af í skjóli klaustranna.
Ekki er ólíklegt, að svo hafi verið
að einhverju leyti hér á landi fyrr
á öldum. Talið er líklegt að villi-
laukurinn, sem finnst á Breiða-
fjarðareyjum, i Bæ í Borgarfirði
og nálægt Bessastöðum, sé kom-
inn úr görðum íslenskra munka.
Vísindalegir gasgarðar í Evrópu
komu í kjölfar landafundanna. Þá
varð nokkurs konar sprenging,
sem leiddi til hraðstígra framfara
á þessu sviði sem ýmsum öðrum. I
Hollandi hófst framleiðsla
skrautjurða, sem ósjaldan leiddi
til öfgakenndrar samkeppni, sbr.
túlípanastríðið. Fyrsti Islending-
urinn, sem virðist hafa haft áhuga
á stofnun grasgarðs, var Bjarni
Pálsson, sem vildi koma upp garði
Höfðu þau þá um nokkurt skeið
safnað plöntum, sem þau ræktuðu
í landi sínu í Grafningi. —
Alþjóðleg samskipti
Hvað eru nú margar plöntur í
grasgarðinum á Akureyri?
— Þær eru á milli þrjú og fjögur
þúsund. íslenskar plöntur þar eru
hátt á fjórða hundrað. Nú er ráð-
gert að endurskipuleggja hinn is-
lenska hluta garðsins á næsta
sumri, því það hefur farið illa um
sumar plönturnar. M.a. þarf að
gera betri aðstöðu fyrir votlend-
isplöntur.
Nota skólar sér garðinn við
náttúruf ræðikennslu ?
— Nei, það er fremur erfitt
vegna tímans. Nemendur eru
önnum kafnir við próf fram á vor
og síðan hefjast sumarleyfi. Hins
vegar mætti hæglega nota garðinn
við kennslu á haustin, en því mið-
ur hefur það lítið verið gert. — Við
víkjum nú nánar að störfum Jó-
hanns. — Eigi ég að telja eitthvað
upp, þá leita ég að nýjum plöntum
fyrir landið og kanna lifsskilyrði
þeirra hér. Samskipti og samvinna
við norræna gen-bankann eru
73
Salarkynni Gertrud
Thyrrestrup
Sú ákvörðun hefur nú verið tek-
in að flytja gömlu Eyrarlandsstof-
una í Lystigarðinn eða nær hinu
gamla bæjarstæði Stóra-Eyrar-
iands. Hún er 140 ára gamalt hús,
sem stendur fast við sjúkrahúsið,
en hún var síöast aðalskrifstofa
þeirrar stofnunar. Ekki þarf að
flytja hana nema um tvær hús-
iengdir til norðurs, svo að hún sé
komin inn i garðinn. Þetta mun
bæta úr brýnni þörf, því hér er
engin viðunandi aðstaða fyrir
starfsfólk garðsins. í húsinu yrði
þá skrifstofa, rými til pressunar
jurta, bókasafn og spjaldskrá.
Garðyrkjufélagið fengi aðstöðu til
kennslufunda um grasafræði og
garðyrkju. Þá yrði hér að sjálf-
sögðu kaffistofa starfsfólks. Það
vinnst tvennt með þessari ráðstöf-
un. Annars vegar fáum við hent-
ugt húsnæði fyrir starfsemi okkar
með litlum kostnaði, því þetta
gamla hús er ótrúlega vel farið, og
þá verður hægt að varðveita sögu-
legar minjar, síðustu leifar þess
fornfræga höfuðbóls, Stóra-Eyr-
arlands. Þorsteinn Gunnarsson
Gamla Eyrarlandsstofan
að taka á skömmum tíma. Lauk ég
honum vorið 1959, eftir tvo vetur.
Ég hafði mjög gott af þessu námi,
því það sannfærði mig um það, að
ég ætti tiltölulega létt með nám og
varð mér síðar hvatning, þegar ég
tók hina örlagaríku ákvörðun að
setjast á skólabekk til undirbún-
>ngs háskólanámi. Eftir loft-
skeytanámið var ég í afleysingum
nokkur sumur, svo ég kynntist þá
sjómennskunni og hafði gott af
því. En ef við víkjum aftur að
menntaskólanáminu, þá gekk það
með ágætum. Ég var utanskóla
nema síðasta veturinn og útskrif-
aðist stúdent úr stærðfræðideild
vorið 1959. Um haustið innritaðist
ég í líffræði í Háskóla Islands. Á
3»mrin fór ég að vinna hjá Rann-
sóknarstofnun landbúnaðarins við
tilraunaræktun. í seinni hluta líf-
•raeðinámsins valdi ég síðan alla
kennsluþætti, sem lutu að grasa-
fræði. Að því búnu fór ég í janúar
•973 til Uppsala í Svíþjóð í grasa-
fræðinám og var þar til haustsins
1979. Hafði þá lokið kandidats-
þrófi og vann að doktorsritgerð.
Átti ég nokkra kafla óskrifaða
þegar ég hlaut stöðu við Lysti-
(tarðinn vorið 1978. Ég fékk þá
•eyfi frá störfum vegna ritgerðar-
innar og kom því ekki til Akureyr-
ar fyrr en vorið 1979. Hefi ég
ósjaldan haft orð á því, að ég hafi
þá komið með kuldakastið með
>nér, sem síðan stóð í fimm ár. Það
hljómar sennilega undarlega, þeg-
ar ég held því fram, að jæssi harð-
indi hafi haft nokkuð til síns
ágætis. En þau auðvelduðu rann-
sóknir á því, hvaða innfluttar
plöntutegundir kæmu til með að
standa sig við erfiðustu skilyrði
hér á norðurslóð. — Ég spyr Jó-
hann nánar um doktorsritgerð
hans.
— Hún fjallar um blásveifgras
og kjarrsveifgras og þróunarferil
þeirra. Þessar jurtir heyra til
stórri og flókinni tegund. Grund-
— Til hans var formlega stofnað
árið 1956. Jón Rögnvaldsson þá-
verandi forstöðumaður Lysti-
garðsins átti allan heiður af því.
I Hann og Kristján bróðir hans
j höfðu þá um alllangt skeið ræktað
grasgarð á föðurleifð sinni í Fífil-
j gerði í Öngulstaðahreppi. Hafði
þetta framtak vakið athygli
! áhugamanna um grasafræði og
garðrækt. Því var það, að Fegrun-
arfélag Akureyrar ákvað að kaupa
plöntusafn Jóns og var það þá
flutt í Lystigarðinn. Brátt gat
garðurinn sér frægðar erlendis,
ekki síst fyrir það að vera nyrsti
grasgarður í heimi. Síðan hafa
verið stofnsettir tveir slíkir garð-
ar nokkru norðar. Annar er í
Tromse í Norður-Noregi, en hann
mun nú því miður i nokkurri lægð.
Hinn er í Kirovsk á Kolaskaga og
verður hann fremur talinn til-
á Nesi við Seltjörn og hafði þá
lækningar í huga. Orðið grasgarð-
ur um slíka tilraunagarða, sem
hér eru til umræðu, þykir mér
ágætt, en ekki veit ég hver réð vali
þess. íslensk náttúrufræði hefur
verið svo lánsöm að eiga ýmsa
málsnjalla menn. T.d. var Stefán
Stefánsson skólameistari og
grasafræðingur einstakur smekk-
maður á íslenskt mál og það var
mikil gæfa að jafn mikill íslensku-
maður skyldi leggja grundvöllinn
að vísindalegum grasafræðirann-
sóknum hér á landi. —
Ekki er þetta eini grasgarður-
inn hér á landi? — Nei, nokkrum
árum eftir að Jón Rögnvaldsson
skipulagði garðinn hér á Akureyri,
þá gáfu hjónin Katrín Viðar og
Jón Sigurðsson skólastjóri stofn
að grasgarði í Reykjavík, sem
komið var fyrir í Laugardalnum.
mikil. Þá eru alþjóðleg samskipti
grasgarða víðtæk. Þeir skiptast á
fræjum, ýmist úr görðunum sjálf-
um eða fræjum villtra plantna.
Þess vegna gefur garðurinn út
frælista á hverju hausti. Skiptin
milli landa eru víðtæk og það er j
athyglisvert, að þau eiga sér stað á j
milli ríkja, sem alls ekki hafa
diplómatískt samband sin á milli
eins og Sovétríkin og ísrael. Við
fáum fræ frá löndum, sem eru lok-
uð af pólitískum ástæðum. En yf-
irleitt leitum við þangað, sem
jarðvegs- og veðurskilyrði eru lík
og hér hjá okkur, þ.e.a.s. til há-
fjallalanda bæði á norður- og suð-
urhveli. Yfirleitt eru þessi við-
skipti fremur ópersónuleg, en
fyrir kemur að kveðjur berast.
Hingað koma ótrúlega margir er-
lendir gestir og ýmsir þeirra halda
sambandi við okkur.
arkitekt og leikari hefur unnið að
undirbúningi þessa þarfa verks.
Ætlunin er að færa ytra útlit
hússins til upphaflegs vegar. Því
verður járnklæðningin fjarlægð.
Ekki er vitað enn, hvort timbur-
klæðningin er reisifjöl eða lista-
súð, en allt bendir til að hún sé
fúalítil. Að innan verður húsið
þannig úr garði gert, að það þjóni
sem best þeirri starfsemi, sem þar
mun fara fram. Saga þessa gamla
húss er fjölskrúðug, enda er það
byggt að mig minnir árið 1845.
Þar bjuggu fyrst Magnús Stef-
ánsson amtmanns Thorarensen og
Gertrud kona hans fædd Thyrr-
estrup. Magnús dó skömmu síðar,
en frú Gertrud var hin glaða
ekkja, sem efndi til frægra boða i
Eyrarlandsstofu með kampavini
og dillandi tónlist. Þangað komu
yfirmenn af dönskum herskipum
og höndlarar til fagnaðar, sem oft
urðu skikkanlegum borgurum til
hneykslunar. Saga Geirþrúðar
þessarar er raunar forvitnileg og
gæti orðið efni í skáldsögu eða
leikrit. Meðal annarra, sem hér
áttu heima, var Skúli Skúlason
hinn oddhagi, sem Valgarður Stef-
ánsson hefur ritað um skáldverk.
Ég er mjög ánægður yfir því, að fá
þetta sögufræga hús inn fyrir
vallargarðinn. —
Lífsfyiling
Það líður á daginn og okkur Jó-
hanni verður skrafdrjúgt um fjöl-
þætt áhugamál hans, bæði á sviði
vísinda og lista. Nú fer vor í hönd
og Jóhann kveðst horfa fram á veg
með eftirvæntingu. — Það er eins
og að koma heim úr löngu og
ströngu ferðalagi, þegar garður-
inn lifnar við og jurtirnar fara að
teygja sig upp úr moldinni.
Ósjálfrátt fer ég þá að tala við
þær; segi kannski: „Nei, ert þú
þarna, og þú, já, ert þú enn á þín-
um stað.“ Þessi tími er dásamleg-
ur og veitir ómælda lífsfyllingu.“