Morgunblaðið - 24.03.1985, Blaðsíða 76

76
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. MARZ 1985
bjargi, lyftir því á hlóðir og segir:
„Farðu nú heim og skilaðu kærri
kveðju til Björns og þeim orðum
mínum: að nú sé ketillinn settur á
hlóðirnar, en ég ætli honum að
lyfta honum og taka hann ofan. “
Síðan kvaddi hann manninn og
hvarf til fjalla. Maðurinn reið
heim og skilaði orðsendingunni.
Björn roðnaði við, hljóp á bak
hesti þeim, er Grímur reið, og
reið með fylgdarmanni inn að
Harðbak, tók að fást við steininn
eftir gefnum reglum, en varð að
hætta við, stundi við og sagði:
„Já, þetta grunaði mig, að Grím-
ur myndi ekki þurfa að detta," og
reið svo heim. Sagt er, að steinn-
inn standi þar á hlóðunum enn
þann dag í dag, og er hann minn-
ismerki sögunnar. Vegna huld-
unnar hugðu menn Grím verið
hafa fjallabúa; og hennar vegna
kölluðu þeir hann Huldu-Grím.
En aldrei varð hans þar framar
vart, svo getið sé.
íslenzk
fyndni
Tímaritið íslenzk fyndni er tví-
mælalaust stærsta brandarasafn
sem íslendingar eiga, en I»að kom
út í heftum á árunum 1933 og allt
fram til 1960, og birtust þar firnin
öll af kýmnisögum. I»að var Gunn-
ar Sigurðsson frá Selalæk sem við-
aði að sér öllum þessum sögum og
skráði — hann var ötull við að
Hnna hið skoplega við samtíð sína
og hlífði hvorki mönnum né mál-
efnum ef því var að skipta. Hér
birtast nokkrar skrítlur úr hinu
mikla safni hans.
Steinbítsþvottur
Togaraháseti var að skola
steinbít, sem átti að setja í ís.
Hann var óvanur og fórst það
óhönduglega. Skipstjóranum
þótti hann hroðvirkur og sagði:
„Geturðu ekki draugast við að
skola steinbítinn betur?"
„Á ég kannske að bursta í hon-
um tennurnar líka?“svaraði þá
hásetinn.
um.
Pétur bóndi hlóð þar tópt í
þorpinu, og fékk gest til að hlaða
annan hliðarvegginn. Var hann
búinn um kvöldið, og þótti fagur
að sjá. Að morgni lá hann í tópt-
inni. Gestur varð hvimsa; en
bóndi kvað þá reynast svo flæk-
ingana. Gestur kvaðst skyldi
hlaða hann svo, að hann stæði.
Hóf hann svo verkið og lauk að
kveldi; en hafði fært út um hálfa
alin, og kvaðst skyldi nú ábyrgj-
ast, að veggurinn stæði lengi.

! Umsjón: Bragi Óskarsson
manna maki, er hann vildi sýna
það. Hann var afardulur og óyf-
irlátssamur, og hafði einatt síða
höttinn. Var mörgum getum leitt
um hann. Hugðu flestir hann sek-
an og margir útilegumann. Leið
nú svo, unz fyrsti sumardagur
kom. Þá þakkar Grímur vistina
og spyr, hverju hann skuli launa
hana. „Þú skalt glíma við mig,“
segir sýslumaður, „og skulu það
vistarlaunin. Muntu vera bæði
sterkur maður og glíminn, eftir
vexti að dæma og hreyfingum.”
„Vanfær er ég til þess,“ svarar
Grímur, „en þó skal það í yðar
valdi.“
„Ég mun nú verða að ráða“,
segir Björn, „og skalt þú ekki við
mig hlífast."
Þeir ganga nú út og taka að
glíma. Finnur Björn, að grunur
hans um Grím er réttur. Sækjast
þeir nú lengi og verður eigi á
milli séð, hver muni drýgri verða.
Sækir Björn meira. En Grímur
leikur úr brögðum og verst.
Finnst Birni, sem hann dragi af
sér. Varla þóttist Björn hafa hitt
fyrir slíkan mann áður. Hamast
hann nú, og fer þá svo, að Grímur
hraut á annað hné og þó, sem með
vilja væri. Spratt hann á fætur
og mælti: „Þá er úti glíman, eða
er nú goldin vistin?"
„Svo mun það heita verða,"
sagði Björn. „En ekki þurftirðu
að látast detta.“
„Eigi mátti við því sjá,“ sagði
Grímur. „En góð var vistin og
vildi ég hana vel launa; enda
munu nú leiðir skilja, og hafið
þökk fyrir veruna.“
Síðan býst Grímur. Björn fær
honum hest til reiðar og fylgd-
armann. Skildu þeir Björn vel.
Þeir Grímur riðu nú inn Bustar-
fellsdal, og allt inn að svokölluð-
um Harðbak. Þar hleypur Grím-
ur af baki, hnykkir upp jarðföstu
Útilegumenn í byggð
Sagnir af útilegumönnum hafa
eflaust þótt hið æsilegasta
skemmtiefni í gamla daga. Þar sem
fólkið var saman komið í þröngum
baðstofukytrum í rökkrinu hafa úti-
legumannasögurnar sjálfsagt þótt
jafn krassandi og „vestrar" og
Dallasþættir í sjónvarpinu nú. Og
kannski ennþá meira spennandi —
Því var nefnilega trúað að útilegu-
menn væru til í raun og veru. Illt
var að komast í kast við þá — flest-
ir sagðir illmenni og furtar, sam-
viskulausir morðingjar og sauða-
þjófar sem einskis svifust en ein-
staka er þó lýst sem góðum
mönnum og gegnum. Frelsið í
óbyggðunum heillaði öðrum þræði
og hin hörkulega lífsbarátta útlag-
ans. Því bregður líka oft fyrir að
útilegumenn séu taldir ofurmann-
legir: þeir voru sagði rammgöldrótt-
ir, gæddir ýmsum dulargáfum, af-
burðamenn í glímu og handahlaup-
um og nautsterkir. Sögukornin tvö
sem hér fara á eftir, og tekin eru úr
sagnasafni Sigfúsar Sigfússonar, ís-
lenzkar þjóð-sögur og -sagnir, bera
keim af þessu.
Gesturinn fjölvísi
Þegar hinir svokölluðu Hákon-
arstaða-bræður á Jökuldal, synir
Péturs bónda þar, voru í upp-
vexti, og all-umgangsmiklir (þeir
Pétur og Sigfús, Jónatan (auðgi),
Hallgrímur, Þorgrímur og Benja-
mín), var hart í ári, og umrenn-
ingar margir eystra og nyrðra.
Þá bar svo til, að sá maður kom
að Hákonarstöðum, er þótti ólík-
ur þeim nær öllum öðrum, og úti-
legumannslegur í mörgu, búningi
og fleiru. Og eigi sagði hann nafn
sitt. Þessi maður dvaldi þar
nokkurn tíma, og var fáskiptinn
og viðkynnilegur. Og þess urðu
menn áskynja, að hann var bæði
ærið fróður og framsýnn. Spurðu
menn hann aldrei þess, að hann
leysti eigi þegar virðulega úr því,
og sem bezt og réttast þótti á eft-
ir. Hugðu menn hann vera bæði
ófreskan og fjölkunnugan. Eigi
hafði hann þá víðar farið um dal-
inn, er hann sagði þeim bræðrum
rétt um lit Skjöldólfsstaðakúnna.
Einn dag var Hallgrímur sendur í
Skjöldólfsstaði. Þegar hann kom
aftur, segir gesturinn: „Það var
ljótt, sem þú sagðir á Skjöld-
ólfsstöðum, drengur minn!“
„Hvað var það?“ segir Hall-
grímur.
„Það,“ svarar gesturinn, „að
það væri kominn hingað óþekktur
maður, sem væri svo fjölkunnug-
ur, að ekkert kæmi á óvart, og
allt vissi. Það var óþarft og ljótt.
Vertu orðvar, drengur minn!“
Hallgrimur varð hvimsa; hann
hafði talað þessi orð á Skjöld-
ólfsstöðum, en enginn fór á milli,
og sneyptist. En jafngóður var
gestur honum sem áður, og höfðu
menn mestu skemmtun af hon-
Enda hefur hann staðið út alla
19. öldina án aðgerðar. Þeir
bræður spurðu í laumi, hví vegg-
urinn hefði fallið. „Af því,“ sagði
gestur, „að Björn sterki á Flata-
gerði, sá sem var á Brú, hafði sett
þar niður draug, er var uppi 9.
hverja nótt. Lenti veggurinn yfir
hann.“
Þeir spurðu hann nú, hvað
hann héti, og hvaðan hann væri.
Hann eyddi því, og hélt ráði sínu
á huldu. Þeir spurðu, hvort til
myndu vera álfar, tröll, draugar
og dísir og aðrar vættir. „Margt
mun til vera, sem öllum er eigi
leyft að þekkja," sagði hann. „En
útilegumenn?" sögðu þeir. Hann
roðnaði, leit undan kynlegur, og
sagði: „Þeir voru áður til víða í
óbyggðum, vegna hörku laganna.
En það var stundum einmanalegt
og fábreytilegt líf. Nú eru þeir
óvíða til. Ég veit aðeins um 3
bræður í óbyggðum, inn og vestur
frá Aðalbóli, sem gera engum
neitt.“
Vel leysti hann úr öllum spurn-
ingum og virðulega. Reyndust all-
ar þær umsagnir hans eins sann-
ar, er eigi urðu strax prófaðar.
Eftir nokkra dvöl fór hann þaðan
í dimmu veðri. Bauð bóndi honum
fylgd yfir Möðrudalsheiði. En
hann afþakkaði, og kvaðst eigi
verða úti. Kvaddi hann vel og fór
einn. En það sáu hnýsnir menn,
að við túngarð tók hann stein úr
vasa sínum, leit á hann, gekk 3
hringi rangsælis og hvarf svo á
Hóisfjöil. Hann kastaði sér einatt
áfram, langan veg, á stöng sinni,
vel mikilli, með hvössum fjaðra-
broddi. Aldrei fengu menn deili á
þessum manni, en töldu hann
sekan, og helzt útilegumann.
Sögn af Huldu-Grím
Björn Sigurðsson sýslumaður
að Bustarfelli í Vopnafirði var
tröllmenni að vexti og afli, og
sagt er, að hann hlypi 13 álna
hlaup yfir á. Hann þótti áleitinn
við önnur ofurmenni, vilja vera
einn mestur. Átti hann harð-
skipti bæði við Sigurð sterka í
Njarðvík, Lata-Pál, Kálfstrand-
ar-Pétur, Jón Guttormsson frá
Brú og fleiri, svo sem segir í sög-
um þeirra. En drengskap hafði
Björn líka og stórmennsku mikla.
Það bar við um haust, að mað-
ur kom að Bustarfelli, er enginn
vissi hvaðan kom, eða hvar átti
heima. Hann nefndist Grímur.
Hann var eigi hár, en afar-þrek-
legur, vel limaður og sterklegur.
Hann hafði siðan hött og lét slúta
ofan yfir ásýndina. Grímur baðst
veturvistar. „Hún er til reiðu,“
svarar sýslumaður, „en gjalda
verður þú hana einhverju.“
„Eigi er ég auðugur," svarar
Grímur, „en sé til lítils mælst,
mun ég eigi undan því mælast.
Eða hvað skal hún kosta?"
„Það færðu að vita að henni
meðtekinni á sumardaginn
fyrsta," svarar Björn.
Grímur sezt þar nú að og er þar
svo um veturinn, fáskiptinn og
siðgóður, að öllum féll vel við
hann. Það sýndist mönnum, að
hann myndi vera gildur tveggja