Morgunblaðið - 01.12.1993, Blaðsíða 24

24
f.set jiaaMiaaan t íiuoAauxivaiM aia/uaviuoaoM
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1993
H
Morgunblaðið/Þorkell
Rannsóknin kynnt
ÓLAFUR G. Einarsson menntamálaráðherra og Sigríður Þ. Valgeirs-
dóttir, fyrrverandi forstöðumaður Rannsóknastofnunar uppeldis- og
menntamála, kynna niðurstöður alþjóðlegrar rannsóknar á læsi
barna.
Ný alþjóðleg rannsókn á læsi skólabarna
Myndlæsi íslenskra
unglinga er fyrir
neðan meðallag
SAMKVÆMT niðurstöðum alþjóðlegrar rannsóknar á Iæsi barna eru
9 ára íslensk börn áttundu í röð 27 landa og 14 ára nemendur urðu
fimmtu í röð 32 landa. í lestri á sögum eru íslenskir unglingar þriðju
i röðinni og í lestri fræðsluefnis er ísland hæst allra landa. Hins veg-
ar stóðu íslenskir unglingar sig fremur illa í að lesa úr myndefni og
leita upplýsinga í töflum, en á því sviði urðu þeir í nítjánda sæti.
Umsjón með rannsókninni hér á landi hafði Sigríður Þ. Valgeirsdótt-
ir, fyrrverandi forstöðumaður Rannsóknastofnunar uppeldis- og
menntamála, og hafa niðurstöður rannsóknarinnar verið gefnar út í
skýrslu á vegum menntamálaráðuneytisins, Rannsóknastofnunar í
uppeldis- og menntamálum og Kennaraháskóla íslands
Megintilgangur rannsóknarinnar
sem nær til 32 þjóða í öllum heims-
álfum var í heild að kanna læsi barna
í heiminum með því að athuga með-
alárangur 9 og 14 ára barna í lestri
og tengsl læsis við kyn, umhverfi í
skólanum, á heimilinu og lestrar-
venjur, en jafnframt að vinna að
gerð alþjóðlegra lestrarprófa. Annar
tilgangur var síðan að rannsaka
þessa sömu þætti í hveiju landi fyr-
ir sig, en rannsakað var læsi sam-
tals um 210 þúsund bama. í rann-
sókninni var hugtakið læsi skilgreint
sem „hæfni/kunnátta til að skilja
og nýta sér ýmsar myndir ritaðs
máls sem þjóðfélagið krefst að fólk
hafi vald á eða kýs sjálft að nota“.
Lögð var áhersla á að kanna bæði
skilning á samfelldu rituðu máli og
beitingu þess, til dæmis með því að
fylgja leiðbeiningum og leita upplýs-
inga. Prófað var úr þremur flokkum
lestrarefnis; sögutexta, fræðsluefni
og myndrænu efni, sem var töflur,
myndir, kort og línurit.
Hæfastir í lestri
fræðsluefnis
Nálægt 63,4% íslenskra 9 ára
barna náðu alþjóðlegum meðalár-
angri á lestrarprófínu, þ.e. 500 stig-
um eða meira. Þau eru jafnvíg á
allar þrjár tegundir lestrarefnis, en
í heild eru þau áttundu í röð þátt-
tökulanda. Meðaltal íslensku bam-
anna var 518 stig, en samkvæmt
áætluðu efnahags- og menningar-
stigi var hins vegar áætlað að þau
næðu að meðaltali 532 stigum.
Fjórtán ára nemendur standa sig
tiltölulega betur en yngri bömin og
betur í tveimur af þremur hlutum
prófsins en samkvæmt áætluðu
efnahags- og menningarstigi. í heild
eru þeir fímmtu í röð 32 landa og
em þijú þeirra, Finnland, Frakkland
og Svíþjóð, marktækt hærri en ís-
land. I lestri á sögum eru íslenskir
unglingar þriðju í röðinni og í lestri
fræðsluefnis er ísland hæst allra
landa. Arangurinn í töflu- og mynd-
hluta prófsins þar sem nemendum
var ætlað að leita upplýsinga var
hins vegar slakur miðað við árangur
í hinum hlutum prófsins, en þar lentu
þeir í 19. sæti og lækkaði það meðal-
tal þeirra verulega.
I ljós kom að nokkur munur er á
árangri íslenskra nemenda eftir
Vinna við Breiðadals- og Botnsheiðargöng gengur vel
Botnsheiðargöngin verði
notuð í neyð síðla vetrar
STEFNT er að því að endar nái saman í Botnsheiðargöngum í byijun
febrúar. Björn A. Harðarson, umsjónarmaður Vestfjarðaganga fyrir
hönd Vegagerðarinnar, segir að Súgfirðingar séu þegar farnir að spyij-
ast fyrir um hvort óhætt verði að fara um göngin síðari hluta vetrar.
Ekki verði því komið við að taka á móti almennri umferð. Hins vegar
séu líkur til að göngin verði notuð í hugsanlegum neyðartilfellum. Á
síðustu 10 árum hafa Breiðadals- og Botnsheiðar verið lokaðar vegna
spjóa 60-90 daga á ári að meðaltali. Svipaðan dagafjölda hefur aðeins
verið opið hluta úr degi.
Framkvæmdir við Vestfjarðagöng
hófust haustið 1991. Byijað var á 2
km löngum göngum inn Tungudal
en innst í dalnum sveigja göngin inn
Breiðadal annars vegar og Botns-
heiði hins vegar. Áætlanir gerðu ráð
fyrir að framkvæmdir héldu áfram
Breiðadalsmegin en þær voru stöðv-
aðar tímabundið þegar komið var að
vatnsmiklum fossi um 800 m inn í
göngunum 1. júlí sl.
Aðspurður sagði Bjöm að um
1.100-1.200 lítrar kæmu nú úr foss-
inum á hverri sekúndu og væri ætl-
unin að stúka hann af og leiða vatn-
ið í stóru röri út úr göngunum. Heild-
arvatnsmagn út úr göngunum er
hins vegar um 1.600 lítrar á sekúndu
og má til samanburðar geta þess á
að sama tíma er vatnsþörf ísfirðinga.
100 lítrar á sekúndu. Gert er ráð
fyrir að bærinn fái allt að 200 I
neysluvatns á sekúndu úr göngunum
í framtíðinni.
Varlega farið
Hvað hinn gangaendann varðaði
sagði Bjöm að komið væri 1,5 km
inn í fjallið Súgandafjarðarmegin og
500 m frá Tungudal. Þar færu menn
hins vegar mjög varlega vegna
reynslunnar hinum megin og væri
bergið jafnan þétt með sementi áður
en sprengt væri. Verkið fer þannig
fram að sementsblöndu er dælt inn
í bergið til að þétta það. Því næst
er merkt fyrir 70 til 80, 4,5 m borhol-
um í stafninum, dínamiti komið fyrir
í þeim og sprengt. Að því loknu er
stjakað úr loftunum, gijóti ekið í
burtu, veggimir hreinsaðir með vatni
og þunnri steypu, um 5 sm, sprautað
fyrir. Alls tekur vinnsluferillinn á
bilinu 8 til 9 tíma. Göngin iengjast
á biiinu 30-90 m á viku eða nálægt
50 m að meðaltali.
Mikið vatnsmagu hefur haft nokk-.
ur áhrif á framkvæmdir í göngunum
en að sögn Bjöms hefur verið lokið
við þann metrafjölda sem gert var
ráð fyrir í fyrstu áætlun. Lengdin’
er hins vegar ekki á þeim stöðum
sem gert er ráð fyrir í áætlun. Alls
starfa á bilinu 40-45 manns, um 70
á sumrin, við jarðgangagerðina.
fræðsluumdæmum og eru börn í
Reykjavík marktækt hæst á lestrar-
prófinu í báðum aldurshópum.
Lægst em 9 ára börn á Vesturlandi
og 14 ára nemendur á Vestfjörðum.
Þá skiptir búseta einnig nokkru
máli og standa börn í Reykjavík sig
marktækt betur en börn úr öðmm
byggðarlögum, einkum í samanburði
við börn úr kauptúnum eða sjávar-
þorpum. Hins vegar er ekki mark-
tækur munur á árangri barna eftir
því hvort þau búa í kaupstað eða
sveit.
Stúlkur standa sig betur
Samkvæmt niðurstöðum rann-
sóknarinnar standa stúlkur allra
þátttökulanda sig betur en drengir
í yngri aldurshópnum og í hópi 14
ára nemenda standa stúlkur flestra
landa sig betur. Hér á landi er meiri
munur á árangri 9 ára drengja og
stúlkna en í nokkm öðru landi utan
Danmerkur þar sem hann er aðeins
meiri. Kynjamunur kemur einnig
fram í tómstundalestri á öllum teg-
undum lesefnis og lesa 9 ára stúlkur
mun meira en drengir. Þá kom í ljós
að böm í báðum aldurshópum sem
tala annað tungumál en íslensku
heima hjá sér standa sig marktækt
verr í lestri en þau sem tala íslensku
heima hjá sér, og er meiri munur á
þessu í yngri hópnum.
Áverkum eftir ofbeldi fjölgað um 20% frá 1980
Áverkar á brjóstholi og
kvið stöðugt algengari
FRÁ 1980 til dagsins í dag hefur orðið um 20% aukning á áverkum
eftir ofbeldi ef miðað er við skráningu á slysadeild Borgarspítala.
Þangað leituðu yfir 2.000 manns vegna slíkra áverka á seinasta ári,
mest ungt fólk á aldrinum 15-19 ára og flestir innan við þrítugt. Hátt
í 200 þeirra sem komu á slysadeild sl. ár voru börn á aldrinum 10-14
ára, eða tæp 10%. Á sama tíma hefur orðið breyting á alvariegum
áverkum þeirra sem hafa þurft að leggjast inn eftir ofbeldi. Áður
voru höfuð- og andlitsáverkar algengasta orsökin en nú eru áverkar
á brjóstholi, kvið og kynfærum orðnir sífellt algengari. Einnig færast
stungusár í vöxt og að sparkað sé í andstæðing eftir að hann er fallinn.
Þetta kom fram í fyrirlestri sem andstæðinginn flatan heldur sparka
Brynjólfur Mogensen, yfírlæknir á
bæklunardeild Borgarspítala, hélt á
ráðstefnu um ofbeldi sem Foreldra-
samtökin og Heimdallur stóðu fyrir
sl. helgi. Biynjólfur segir að 100%
aukning hafi orðið á alvarlegri áverk-
um á seinustu 10-15 árum, og e_r
þá miðað við innlögn á sjúkrahús. Á
sama tíma hafi orðið breyting á
mynstri áverka. „Á árum áður virð-
ist sem menn hafí mestmegnis verið
slegnir og fengið þannig áverka á
andlit og höfuð, en nú hætta menn
ekki að lemja þegar búið er að slá
í hann sem var óþekkt og meðal
annars í kynfæri sem var óþekkt,
eða stinga jafnvel sem var einnig
óþekkt," segir Brynjólfur.
Drukkin börn
Brynjólfur telur að umræðu þeirri
um ofbeldi ungmenna sem spratt í
kjölfar voðaverka í miðb'æ sé ábóta-
vant, þar sem ekki sé spurt megin-
spuminga eins og af hveiju böm og
unglingar safnist saman í miðbænum
og hvort þau eigi nokkurt erindi
þangað. „Mér finnst það athyglisvert
Hátíðarhöld stúdenta á full veldisdaginn 1. desember
Með hefðbundnu sniði
HÁTÍÐARHÖLD stúdenta í dag, 1. desember, verða með hefð-
bundnu sniði og hefjast þau kl. 11 með messu I kapellu Há-
skóla íslands. Þar þjónar sr. Krislján Valur Ingólfsson fyrir
altari, Bára Friðriksdóttir predikar og Hörður Áskelsson leikur
á orgel. Að lokinni messu bjóða guðfræðinemar til kaffi-
drykkju. Blómsveigar verða lagðir á leiði Jóns Sigurðssonar kl.
12.30 og flytur Sigmundur Guðbjarnason minni Jóns. Gestir
mæta við gamla kirkjugarðinn við Suðurgötu.
Klukkan 15 hefst dagskrá í skóla íslands, ávarp. Háskólakór-
Háskólabíói sem sett er af Páli inn syngur og Flosi Ólafsson, leik-
Magnússyni, formanni Stúdenta-
ráðs Háskóla íslands. Þá flytur
Sveinbjörn Björnsson, rektor Há-
ari, flytur hátíðarræðu. Gert verð-
ur hlé eftir ræðu Flosa og verður
boðið upp á veitingar við undir-
leik tónlistarmanna í hléi. Að því
loknu verður sýndur leikþátturinn
Út úr myrkrinu eftir Valgeir
Skagfjörð, en leikendur eru
Steinn Ármann Magnússon,
Ingrid Jónsdóttir, Ólafur Guð-
mundsson og Ingvar Sigurðsson.
Kynnir á dagskránni er Hrafn-
hildur Brynjólfsdóttir, nemi í
landafræði, og verður fyrri hluta
dagskrár útvarpað beint af Ríkis-
útvarpinu, Rás 1.
að í allri þessari umræðu virðist eng-
inn spyija sig þessara einföldu spurn-
inga; hvað em unglingar að gera
niður í miðbæ, hvað er að í okkar
þjóðfélagi? Er eðlilegt að 12-14 ára
krakkar séu að vafra dmkknir niður
í bæ? Ég held að eitthvað sé að hjá
okkur sem eigum að gefa tóninn
þegar þau fá að komast upp með
þessa vitleysu," segir Brynjólfur.
Hann telur að sveitarfélögin eigi að
hafa fmmkvæði að samræmingu
aðgerða til úrbóta, en þær eigi síðan
að byggja á „grasrótinni", þ.e. for-
eldrafélögum skóla, nemendaráðum
skóla og skólunum sjálfum. Þannig
eigi t.d. að nýta skólana betur sem
miðstöðvar á kvöldin og opna þá
fyrir alhliða starfí bama og unglinga.
Réttarkerfið máttlaust
Hann segir freistandi að telja að
sjónvarp, myndbönd, tölvuleikir og
kvikmyndir eigi talsverða sök á þró-
un ofbeldis og áverka seinasta áratug
til verri vegar. Mikið myndefni sé til
sem fjalli um hliðstæða ofbeldisglæpi
og þótt það sé ætlað fullorðnum
hafí börn og unglingar oftar en ekki
aðgang að því og eitt leiði af öðru.
„Réttarkerfið grípur síðan svo seint
inn í að þeir sem em orðnir ungling-
ar og búa yfir ofbeldishneigð komast
upp með ofbeldi í langan tíma áður
en þeir em teknir fyrir. Þeir sem
verða fyrir barðinu á þeim kæra
ekki því þeir óttast að verða öðru
sinni fyrir ágjöf frá viðkomandi eða
vinum hans. Foreldrar þora ekki að
kæra, jafnvel af ótta við að eignir
verði skemmdar, og kerfíð sem slíkt
er máttlaust.“
Hann segir að flestir komi til slysa-
deildar um helgar frá miðnætti til
morguns og flestir þeirra séu
drukknir. „Þeir sem hafa meiðst bera
að flestir árásaraðila séu einnig
dmkknir, svo að áfengi virðist líka
vera stór þáttur í þessari neikvæðu
þróun,“ segir Brynjólfur.