Morgunblaðið - 01.12.1993, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1993
44
Minning
Flosi Bjömsson
á Kvískeijum
Fæddur 13. desember 1906
Dáinn 19. maí 1993
Haustið hefur kvatt okkur, gróður
'er sölnaður og farfuglar flognir til
sælli heimkynna. Síðustu fjárbílamir
hafa verið á ferðinni að undanförnu
austur á Höfn. Veturinn er framund-
an. Þakklát megum við vera fyrir
sumarið og stillur haustsins. Eitt er
að baki, annað tekur við. Áfram
skal haldið á vit hins óþekkta, klukk-
an tifar og afmarkar okkur skeið,
og fyrr en varir er dagurinn liðinn,
eins og sumarið góða. Vinir berast
burt með tímans straumi og heltast
úr lestinni einn af öðram.
Enn þeirra sem ekki leggur upp
í nýjan vetur með okkur hinum er
Flosi Bjömsson á Kvískeijum. Hann
hafði, nú á útmánuðiftn, farið á
Skjólgarð, Höfn, til aðhlynningar,
enda heilsan tekin að daprast á
langri vegferð, en andinn óbugaður.
Allt virtist á góðri leið, og ekki stóð
annað til en að Flosi færi aftur heim.
Af því varð þó ekki, það var eins
og Flosi vissi að hveiju dró, hann
stóð til brautar búinn, uns þar kom
að hann sofnaði hinsta svefninum
inn í sumamóttina, er skammt lifði
til hvítasunnu, hátíðar andans helga
er gerir alla hluti nýja. Einn þáttur
í lífssögu Öræfasveitar var á enda
rakinn og kemur ekki aftur.
Flosi var fæddur á Kvískeijum
13. desember 1906, einn af systkina--
hópnum stóra í fremsta háskóla í
sveit, eins og Kvísker hefur stundum
verið nefnt. Hann var elstur af níu
bömum þeirra hjóna Bjöms Pálsson-
ar og Þrúðar Aradóttur, er upp kom-
ust. Björn var einstakt valmenni,
traustur maður og úrræðagóður, er
var öðram fremur kjörinn til ferða-
laga og fylgdar yfir vötnin mörg og
ströng. Þrúður Aradóttir Hálfdánar-
sonar á Fagurhólsmýri var ein af
þessum heilögu skaftfellsku konum,
er jafnan mat skyldur sínar meir en
réttindin. En jafnvel þar var ekki
látið staðar numið. Um miðja öldina
tóku þau hjón vangefna telpu í fóst-
ur, og átti hún síðan öruggt skjól á
Kvískeijum, allt fram á síðustu miss-
eri. Efalaust hefur hún átt marga
andvökunóttina á áram áður, þegar
Bjöm var í tvísýnni ferð, bömin
heima ung og smá, og annir miklar
á fjölmennu heimili. Öllu var þar vel
til skila haidið, eftir því sem aðstæð-
ur leyfðu, enda minnist Ingunn frá
Komsá fagurlega föður hennar fyrir
höfðingsskap og snyrtimennsku, en
Ari bjó þá á Odda á Mýram.
Kvísker taldist engan veginn í röð
betri jarða, en þó fór það orð af, að
þar mætti löngum bjarga sér á sel-
og silungsveiði. Framrás jökla og
vatnaágangur á ofanverðri 19. öld
léku jörðina grátt. Ótrúlegt er að
hugsa sér alla þá erfiðleika og tor-
leiði er þama vora á fyrstu áratugum
þessarar aldar. Úthagar voru nánast
engir, engjaheyskap varð að stunda
úti á Fagurhólsmýri, e.t.v. var það
lengsti engjavegur á landinu. Árnar
að austan höfðu kastað sér í Eystri-
Hvamm og slógu sér þaðan vestur
að litla túnstæðinu á Kvískeijum,
þaðan út alla aura og eirðu engu.
Að vestan unnu Eystri-Kvíá og Vatt-
ará sitt eyðingarverk. Allt var svart
og gróðurvana. Það er erfitt að átta
sig á fortíðinni, þegar horft er heim
að þessum unaðsreit á Kvískerjum
í dag. Náttúrafar hefur tekið svo
stórkostlegum breytingum, umskipt-
in hafa verið svo ör. Jöklar hopuðu,
ámar fundu sér hagfelldari farveg.
Nýtt landnám var hafíð með fyrir-
hleðslum og nýrækt, ekki með neinni
Ieiftursókn, heldur af þeirri útsjón
og seiglu sem aldrei spyr um dag-
laun að kvöldi.
Þetta var staðurinn hans Flosa,
og reyndar allra hinna líka, að Páli
bróður hans undanskildum, er ólst
upp hjá móðurfólki sínu í sveitar-
miðju á Fagurhólsmýri, og varð þar
heimili sínu og sveitarfélagi stoð og
stytta æ síðan. í minningunni er
saga Flosa svo samofin Kvískeija-
fólkinu, að oft er eins og eigi verði
aðgreiningar þörf. „Heimilisfólkið
Kvísketjum", stóð gjarnan utan á
jólapóstinum. Þar vora allir fyrir
einn og einn fyrir alla. En þó hafði
hver sinn sérstaka blæ, — blæ sem
er umvafinn þokka, hlýju og birtu
áranna liðnu, — ekki hvað síst hjá
okkur sumarbörnunum, sem voram
svo lánsöm að fá að dvelja þar ár
eftir ár. Það var á við margan há-
skólann, enda var þetta menningar-
heimili.
Vera má að Kvískeijamenn hafi
ekki látið heillast af skarkala heims-
ins, en þeir voru of hagsýnir til að
vera kyrrstöðumenn. Þeir tileinkuðu
sér fljótlega alla tækni og kunnu
manna best að búa sér í hendur. Þar
var ekki rasað um ráð fram.
Þeir kunnu líka að umgangast
böm, Kvískeijamenn. Aldrei hef ég
séð kenningar Rousseu, hins mikla
uppeldispostula, útfærðar á jafn
sannfærandi hátt. Kynslóðabil fyr-
irfannst ekki, þar var talað við böm-
in eins og mynduga einstaklinga,
aldrei aðfinnslur né nöldur, þar ríkti
hlýja og eindrægni, ásamt þeirri
hófstillingu sem er nauðsynleg til
þroska. Húmor þeirra var smágervur
og bjartur upp á skaftfellskan máta,
aldrei meiðandi, þar var aldrei reynt
að prédika né móralísera, en umræð-
urnar vora uppbyggjandi og for-
dæmið hollt.
Þetta var með afskekktari bæjum
á landinu, 16 kílómetrar til Hnappa-
valla vestan Kambsmýrarkambs og
stutt að jökulrótum. í austri gnæfðu
Suðursveitarfjöllin í bláma fjarlægð-
ar, og í suðri brotnaði úthafsaldan
við sendna ströndina. Þetta stór-
brotna og fagra umhverfi var þó
vettvangur örlagaþrunginna atburða
hér áður fyrr. Skipbrotsmenn hrökt-
ust á eyðisöndum, Breiðármerkur-
jökull varð bróður Björns að aldurt-
ila, Sigurður á Kvískeijum féll í
djúpa jökulsprangu, en varð borgið
úr helgreipum íssins. Hann söng
sálma og það varð honum til lífs,
leitarmenn runnu á hljóðið.
En ef til vill var ekki neitt er til
frásagnar horfði á þessum áram um
miðja öldina, engir stórviðburðir né
æsileg tilvik á afskekktum bæ. Lífið
gekk sinn vanagang við háttbundin
störf á mannmörgu heimili í Öræfa-
sveit. Þó var eins og alltaf væri eitt-
hvað merkilegt að gerast á hveijum
degi, alltaf til einhvers að hlakka, —
hvort heldur var haldið í Ærfjall til
rúnings, eða á töðuvöllinn út á túns-
hala, — hvort heldur var verið að
smala aurana, eða haldið út á Stóra-
Svæðu eða Húsfit á Fagurhólsmýri
með orfið og hrífuna. Smám saman
held ég að við sumarbömin höfum
sogast inn í þennan bjarta og bæt-
andi heim, heim sem vissulega lét
okkur ekki ósnortin. Það er að vísu
aldrei hægt að endurvekja sæludaga
æskunnar, aldrei að fullu, — en það
er hægt að oma sér við minningarn-
ar og þakka fyrir liðinn og ljúfan
dag. Og því kviknar ljós af ljósi í
endurminningunni.
Þama var hann Flosi Bjömsson á
heimavelli. Hann ólst upp á Kvískeij-
um og átti þar heimili alla tíð.
Óvenjulegir námshæfileikar hans
vöktu snemma athygli, en um skóla-
göngu fór að þeirra tíðar hætti, ein-
hveijar vikur í farskóla, annað ekki.
Fullur hugur mun hafa verið á því
að senda Flosa til frekara náms, en
af því varð þó ekki. Hygg ég að þar
hafi komið til fjarlægðir til mennta-
setra og hlédrægni Flosa sjálfs. En
hann var í raun og vera allt lífið að
læra, athyglisgáfan var rík, minnið
trútt og vísindahyglin mikil. Honum
auðnaðist að verða handgenginn
höfuðtungumálum álfunnar með að-
stoð málakennslu útvarpsins og
orðabóka, en umfram allt eigin elju
og staðfestu. Óhætt mun að segja
að Flosi hafí verið þurftalítill um
eigin hag, en hann veitti sér þann
munað að kaupa bækur. Hann las
óhemju mikið, íslensk rit og erlend,
einkum um náttúravísindi og sögu.
Honum var, eins og bræðrum hans,
einkar hugleikið að gaumgæfa það
er fyrir augu bar í ríki náttúrannar,
og varð er tímar liðu að sérfræðingi
í jarðvísindum og jöklafræði, enda
var umhverfi hans einstakt í sinni
röð. Oft var hann túlkur erlendra
háskólamanna og jarðfræðinga, er
kunnu vel að meta einstæða hæfí-
leika hans á sviði fræðanna. Ætla
má að mörgum nýliðanum í hópnum
hafi rekið í rogastans, þegar þessi
yfirlætislausi og hógværi bóndi kom
með skarpar athugasemdir, studdar
eigin ályktun og vísindalegum rök-
um. Flosi vann lengi að mælingum
á ferli jökla, breytingum á strand-
lengjunni og sá um úrkomumælingar
á Kvískeijum.
Eins og fleiri góðir liðsmenn hins
Unga íslands í árroða aldarinnar var
hann áhugamaður um ræktun lands
og lýðs og á undan sinni samtíð
varðandi náttúru- og gróðurvemd.
Ég sá hann stundum úða skordýra-
eitri á gerðarlegustu birkihríslumar
í Amarbæli í Eystri-Hvammi, og
skrúðgarðurinn á Kvískeijum vakti
almenna aðdáun. Flosi hafði ávallt
mikinn áhuga á ýmsum jurtaafbrigð-
um og tilraunir með þau, og íslenska
gullaugað hér í Öræfum er að mestu
komið út af fáeinum kartöflum sem
Flosi útvegaði sér. Er ekki sönn
menning í því fólgin að rækta garð-
inn sinn í eiginlegri og óeiginlegri
merkingu, — í því að klæða landið
og rækta sinn innri mann með því
að miðla þar öðram af góðu hjarta,
að hætti Flosa?
Hann var alvöramaður í sér þótt
hann kynni vel að taka gamni, bjó
að sterkri og agaðri skaphöfn og
kunni að skipuleggja tíma sinn vel,
— formfastur í háttum, þó án alls
yfírlætis. Flosi var enginn auðráðinn
persónuleiki, en það var hógvær og
mildur ylur yfir öllu tali hans, innbor-
in háttvísi án fordóma og alhæfinga.
Auðvitað var hann okkur sumar-
krökkunum hinn mesti happafengur.
Það var ekki svo lítilsvert að eiga
aðgang að slíkum viskubranni. Ung-
lingar hændust að honum og þótti
vænt um þennan sérstæða öðling.
Flosi ritaði ýmislegt um hugðar-
efni sín í tímarit, einkum á sviði
jarðvísinda. Hann á tvær afbragðs-
greinar í nýútkomnum Skaftfellingi,
aðra um Breiðármerkurlón, hina um
skipsstrand á Hnappavallafjöra
1817. Flosi var reyndar að vinna að
sögu skipstranda í Öræfum og Suð-
ursveit, er hann lést. Þar hefur ekki
verið kastað til höndum, enda var
Flosi prýðilega ritfær og jafnframt
ráðinn í að hafa það eitt fyrir satt
er sannara reyndist.
En hann lét aldrei til sín taka á
félagsmálasviðinu. Hann hafði
hvorki áhuga né áráttu til að vasast
í annarra málefnum, en var athug-
Fæddur 16. mars 1920
Dáinn 20. nóvember 1993
Laugardaginn 20. nóvember
lést á Hrafnistu í Hafnarfirði
tengdafaðir minn Ólafur Kristj-
ánsson, áður til heimilis í Löngu-
hlíð 13. Foreldrar hans voru Guð-
rún Ólafsdóttir og Kristján Kristj-
ánsson. Hann var yngstur fímm
systkina og eru þau öll látin.. Ólaf-
ur var kvæntur Margréti Jónsdótt-
ur úr Reykjavík sem látin er fyrir
þremur árum. Þau áttu þijú böm.
Elst er Guðrún Þuríður sem er
ekkja eftir Charles Burrell, þau
eiga tvo syni, Carl Ólaf og Christ-
ian Friðrik; Jón Kristján sem býr
með undirritaðri og eiga þau tvo
syni, Ólaf Kristján og Davíð, einn-
ig á Jón tvö fósturbörn, Huldu og
Steingrím. Yngst er svo Jóna Guð-
björg, gift Guðmundi Bjömssyni
og eiga þau þijá syni, Bjöm, Hilm-
ar og Hjört.
Óli var mikill dugnaðarforkur
og ósérhlífínn. Hann átti við göm-
ul meiðsl að stríða frá því að hann
var til sjós ungur maður. Meiðslin
ull áhorfandi á það sem var að ger-
ast á líðandi stund. Og ekki var
honum orða vant, er honum þótti
það ómaksins vert.
Árið 1959 kom Flosi fram í hinum
geysivinsæla spurningaþætti Sveins
Ásgeirssonar, og skyldi svara spurn-
ingum um Vatnajökul. Hann gisti í
foreldrahúsum mínum í Reykjavík,
og einhvem veginn skipuðust mál
svo, að ég fór með honum og var
þama viðstaddur í klappliðinu í út-
varpssal.
Énn í dag sé ég hann Flosa fyrir
mér standa teinréttan upp við hljóð-
nemann og öll þjóðin hlustaði í of-
væni. Öllu var svarað viðstöðulaust
af öryggi þess er veit, — og bætt
um betur með ýmsum undantekning-
um og vafaatriðum, enda sagði Ólaf-
ur Hansson, sá fjölfróði maður, eft-
irá að svona menn væri ekki hægt
að spyija. Þeir hefðu hreinlega verið
í vandræðum með að semja spurn-
ingarnar. Auðvitað fylltist ég stolti
fyrir Flosa hönd. Nokkrum áram
síðar lék svo Hálfdán bróðir hans
sama leikinn, er spurt var um grasa-
fræði.
Er ekki tilvera okkar á stundum
undarlegt ferðalag, eins og Tómas
skáld kveður. Öll eram við gestir á
Hótel Jörð, þar sem óvægin sam-
keppni ríkir um að krækja sér í
nógu þægileg sæti.
En eru sumir sem láta sér lynda það
að lifa úti í homi, óáreittir og spakir.
Því það er svo misjafnt sem mennimir leita að
og misjafn tilgangurinn sem fyrir þeim vakir.
(Tómas Guðmundsson)
Ég er ekki viss um að Flosa hafí
hentað að safna auðs- og hefðar-
höfðu verið að ágerast í seinni tíð
og tók hann þá áhættu að fara í
aðgerð sem gæti brugðist til
beggja vona. Svo illa fór að hann
lamaðist að stórum hluta og var
svo til algerlega upp á aðra kom-
inn með allar daglegar þarfír. En
á Grensásdeild Borgarspítalans
náði hann sér það vel með sínum
ótrúlega dugnaði og viljaþreki, að
hann gat að mestu leyti bjargað
sér á ný. Óli gat verið hijúfur á
yfírborðinu en undir niðri leyndist
gott hjarta. Við sátum oft og
spjölluðum. Hann gat sagt mjög
skemmtilega frá og þó að við
værum ekki alltaf sammála kom
okkur alltaf vel saman.
Það líður að jólum og eigum við
í Fjarðarásnum eftir að sakna þess
að hafa ekki Óla afa hjá okkur
eins og mörg undanfarin jól.
Óla líkaði mjög vel á Hrafnistu
og var búinn að koma sér vel fyr-
ir. Þar eignaðist hann góða vini
bæði meðal vistmanna og starfs-
fólks. Þökkum við þeim vinsemd-
ina og notalegheitin við hann. Nú
að leiðarlokum þakka ég þér fyrir
Olafur Krisijáns-
son - Minning
völdum á heimsins vísu, ekki heldur
að sitja á prófessorstóli, sem hann
hafði þó alla burði til. Hugur og
heimur era stór orð, oft misskilin.
Flosi undi sér á kæram reit í ró, á
afskekktum stað að vísu, en hann
hafði allan heiminn innan seilingar.
Stundum virtist hann hafa sagnar-
anda um allt það er máli skipti,
ekki aðeins á sviði náttúruvísinda,
heldur einnig í sögu, bókmenntum
og listum. Hann var sín eigin aka-
demía, og því er engin tilviljun að
Kvísker hefur verið nefnt fremsti
háskóli í sveit.
Það er trúa mín að Flosi hafí lif-
að innihaldsríku lífi í samræmi við
eðli sitt og skaphöfn, átt sínar gleði-
stundir í fræðunum og ræktun innri
manns. Hann unni þeim stað er
hann helgaði sér og missti aldrei
löngun til þess að eiga sinn þátt í
viðreisn hans og sæmd.
Það er ipargs að minnast og
margt að þakka frá áranum liðnu,
svo ótal margt til umhugsunar og
eftirbreytni er við leggjum nú upp
í nýjan lífsáfanga um vetumætur.
Af systkinahópnum stóra á Kví-
skeijum era á lífi þau Guðrún yngri,
Sigurður, Helgi og Hálfdán. Látin
era, auk Flosa, þau Ingimundur,
Ari, Guðrún eldri og Páll. Þau sótt-
ust hvorki eftir viðurkenningu né
mannvirðingum, utan þeirri einu
sönnu viðurkenningu sem vel unnið
verk og gott hjartalag skapar. Guð
blessi horfna vini.
Það var háttur Flosa að lesa lengi
uppi í rúmi á síðkvöldum, en við
sváfum andfætis í gömlu baðstof-
unni á Kvískeijum. Öbrigðult merki
þess að mál væri að sofna, var að
Flosi slökkti á leslampanum síðastur
manna, trekkti vasaúrið sitt og lagði
á hilluna undir súðinni. Og þá varð
allt svo öraggt og óhætt að láta sig
líða inn í draumalandið og safna
kröftum fyrir nýjan og heillandi
dag. Úti fyrir ríkti heið sumamótt-
in, þar sem ekkert rauf þögnina
nema fjarlægur niður úthafsins og
einstaka kjói, sem var að fara með
kvöldbænina sína úti á Mosum.
En nú hefur ljósið verið slökkt
og úrið trekkt í hinsta sinn, og það
er mál að kveðja og þakka fyrir
langan og hugljúfan dag, — þakka
fyrir alla þá sæmd og þolinmæði
sem hann sýndi okkur er minna viss-
um, — þakka fyrir alla góðvildina
og tryggðina hans Flosa, sem var í
senn trútt átthagabam og heims-
borgari, eins og þeir gerast bestir.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem.)
Einar G. Jónsson,
Kálfafellsstað.
allt, Óli minn, en ég veit að þér
líður vel þar sem þú ert nú kom-
inn. Endurminningin um góðan
tengdapabba og vin mun lifa.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Guðlaug Steingrímsdóttir.