Morgunblaðið - 24.06.1998, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 24. JÚNÍ 1998 23
Bækur í uppreisn
gegn hefðinni
RETTNEFNI sýningarinn-
ar er vinnugerningur, því í
á aðra viku hefur Ingólfur
setið í Bjarta sal Nýlista-
safnsins og farið yfir og skráð til
varanlegrar varðveislu allan þann
fjölda bókverka Dieters Roths sem
er í eigu safnsins. Ingólfi telst þó til
að ekki sé nema um helming allra
bókverka listamannsins að ræða
sem sýnir vel hversu afkastamikill
Dieter Roth var. I því samhengi
rifjar Ingólfur upp frásögn Dieters
Roths frá því þegar Dieter kenndi
honum um tíma við Myndlista- og
handíðaskólann. Þá skýrði Dieter
frá því hvemig hann hafði mænt
upp í bókahilluna á æskuheimili
sínu í Þýskalandi þar
sem bækur eftir mörg
mikilsvirt þýsk skáld
stóðu í röðum og hvern-
ig hann hafi þá hugsað
með sjálfum sér: „Ég
ætla að slá alla þessa
karla út!“ Og hvort sem
meira grín en alvara bjó
að baki frásögn lista-
mannsins hefur honum
altént tekist að slá flest
skáld út hvað fjölda út-
gefinna bóka varðar.
Sýningin er einungis
opin undir leiðsögn Ing-
ólfs á virkum dögum á
milli kl. 14.00 til 18.00 Dieter Roth
út þessa viku. Það fer
því hver að verða siðastur að hand-
leika bókverk Dieters en vinnu-
gemingnum lýkur með því að búið
verður vandlega um bækumar í
kössum og ekki verður farið eins
frjálslega með verkin á sýningum í
framtíðinni.
Ingólfur tekur það fram í byrjun
að hann sé enginn sérfræðingur í
list Dieters Roths og hann eigi því
erfitt með að leggja mat á annað en
það sem lýtur að sjónrænni upplifun
á verkum listamannsins. „I mínum
augum era þetta allt eins skúlptúr-
ar og bækur,“ segir Ingólfur og
bendir eftir endilöngum borðinu þar
sem bækurnar liggja í röðum.
Elstu verkin á sýningunni era
í Nýlistasafninu stendur yfír óhefðbundin
sýning á bókverkum Dieters Roths í
tengslum við sýningu á íslenskum bók-
verkum í Þjóðarbókhlöðunni. Hulda Stef-
ánsdóttir leit inn á sýninguna og fræddist
um verkin hjá umsjónarmanni hennar,
Ingólfi Arnarsyni myndlistarmanni.
meðal fyrstu bókverka Dieters,
verk sem hann vann hér á landi í lok
5. og byrjun 6. áratugarinns og vin-
ur hans, Ragnar Kjart-
ansson myndhöggvari,
færði Nýlistasafninu að
gjöf en flest verkin era
þó gjöf listamannsins
sjálfs til safnsins. Þar
er m.a. að finna bækur
sem Dieter gaf út í
samvinnu við Einar
Braga skáld hjá forlagi
þeirra, forlag ed. A
þessum tíma var Dieter
að fást við konkret-
ljóðagerð og hann er
undir sterkum áhrifum
optískrar listar í bók-
verkum með hand-
skornum síðum þar sem
hending ræður því
hvemig geometrísk form raðast
saman.
Listamaður með mörg andlit
Eftir 1960 fara áherslur í list-
sköpun Dieters talsvert að breytast,
hann hverfur frá reglufestu til
óreiðukenndari og „skítugri" verka
og ljóðabók hans frá 1968 er gott
dæmi um slíkt. Inni í miðri bókinni
era matarleifar, sem ganga má út-
frá að skapi andrúmsloft í tengslum
við innihald textans. Onnur bók
hans frá svipuðum tíma ber heitið
Skítur þótt þar sé á ferðinni hin
vandaðasta bók, gerð úr fallegum
pappír og inniheldur rómantísk ljóð,
jafnvel væmin. „Mér finnst list Di-
TIMARIT fyrir allt, frá 1975.
eters vera mjög merkileg að því
leyti að hann var stöðugt að kanna
þanþol allra hluta; velta fyrir sér
spurningunni um það hvar fegurð-
armörkin liggja, á mjög ferskan og
frjóan hátt,“ segir Ingólfur. „Ef til
vill fólst í þessu ákveðin uppreisn
gegn hefðinni. Þetta var maður sem
þorði að spyrja erfiðra spurninga og
upp frá þessu opnast verk hans í all-
ar áttir."
Dieter dvaldi oft við kennslu í
Bandaríkjunum á 7. áratugnum og
SÝNINGIN á bókverkum Dieters Roths er eingöngu opin gestum á
virkum dögum undir leiðsögn Ingólfs Arnarssonar. Um helgar má
njóta „bókaskúlptúranna11 í salnum um spegil við inngang salarius.
lærða, börn, gamalmenni og geð-
sjúka, því tímaritið átti að endur-
spegla lífið í öllum sínum fjölbreyti-
leika,“ segir Ingólfur.
Kunni vel til verka
Útlitið er jafn mikilvægur hluti
verkanna og innihaldið, sama hvar
er gripið niður. Það að láta hlið-
arnar standa óskornar eða leika
sér að „misheppnuðum" prentun-
um í yfir- og undirlýstum grásköl-
um, notast við blettótta pappírsaf-
ganga, skera niður og binda inn
sem bók afgangspappír sem notað-
ur hefur verið til að hreinsa fals-
ana í prentvélinni. Enn eitt ein-
kenni á verkum Dieters eru fag-
mannleg vinnubrögð hans við
bókaprentun og Ijóst að hann var
öllum hnútum kunnugur í prent-
smiðjunni. „Þennan feril sem hann
kunni frá a til ö spilar hann síðan
endalaust með,“ segir Ingólfur.
„Segja má' að hann prófi að gera
allt það sem góður, faglærður
prentari myndi aldrei leyfa sér að
gera.“
Bókverk Dieters í eigu safnsins
ná allt fram til um 1985, m.a. Dag-
bók sem listamaðurinn vann fyrir
þátttöku sína á Feneyjatvíæringn-
um árið 1984. í bréfi sem hann rit-
aði Nýlistasafninu árið 1995 lætur
hann fylgja með neðst innan sviga:
„(Gleymið mér ekki!)“ Og á meðan
safnið geymir svo dýrmætt safn
höfundarverka listamannsins þarf
ekki að óttast að verk Dieters
Roths verði tímanum að bráð.
þar komst hann í alþjóðlegri tengsl
innan listheimsins, varð þekktari og
viðurkenndari en áður. Jafnframt
er greinilegt að ísland hefur haft
mikil áhrif á listsköpun Dieters. Ár-
ið 1975 gaf hann út Tímarit fyrir
allt, í 10 tölublöðum sem fóru ört
vaxandi frá því fyrsta til hins síð-
asta. Eins og nafnið gefur til kynna
var þetta tímarit fyi-ir allt, - og alla.
„Hver sem er gat sent inn efni og
engu var hafnað. Þannig óx tímarit-
ið og dafnaði með list eftir leika og
Nýjar bækur
• The Ally Who Came in from
the Cold. A Survey of Icelandic
Foreign Policy, 1945-1956 eftir
Þór White-
head, rann-
sóknaprófessor
í sagnfræði, er
komin út. Bók-
in er á ensku
og er gefin út í
tilefni af ráð-
stefnunni
„Norðurlöndin
og kalda stríð-
ið“, sem hefst í
Reykjavík miðvikudaginn 24.
júní.
I kynningu segir að í bókinni
lýsi Þór hvernig íslenskir ráða-
menn sögðu skilið við „ævarandi
hlutleysi" Islands í utanríkis-
málum á mesta átakaskeiði
kalda stríðsins. „Hann rekur
upphaf núverandi utanríkis-
stefnu til kreppunnar miklu á
fjórða áratug aldarinnar og til
átaka Breta og Þjóðverja um
ítök í landinu á útþensluskeiði
Hitlers og reynslu íslendinga í
síðari heimsstyrjöld. Höfundur
leggur mesta áherslu á sam-
skipti íslendinga við Banda-
ríkjamenn 1945-1956, hann rek-
ur gerð Keflavíkursamningsins
1946, minnist á þátt Marshall-
hjálpar, lýsir inngöngu íslend-
inga í Atlantshafsbandalagið
1949, aðdraganda varnarsamn-
ingsins við Bandaríkin 1951 og
áformum vinstri stjórnar Her-
manns Jónassonar 1956 um að
láta bandaríska varnarliðið
hverfa af landi brott. Þór rekur
þessa sögu í samhengi við at-
burðarás kalda stríðsins, en í
frásögn hans fléttast saman
samskipti stjórnvalda, efnahags-
og stjórnmálaþróun innanlands,
hermál og utanríkisviðskipti."
Höfundur hefur viðað að sér
heimildum úr bandarískum,
breskum og þýskum skjalasöfn-
um, en auk þess styðst hann
meðal annars við gögn ráðherr-
anna Bjarna Benediktssonar og
Ólafs Thors og skjöl Thors
Thors, sendiherra í Washington.
Þór Whitehead hefur áður
samið fimm bækur og ýmsar
ritgerðir um utanríkis- og ör-
yggismál Islands á dögum kalda
stríðsins, en kunnastur er hann
fyrir ritröð sína Island í síðari
heimsstyrjöld. Fyrir síðasta
bindi ritraðarinnar, Milli vonar
og ótta, hlaut hann Islensku
bókmenntaverðlaunin 1996.
Útgefandi er Alþjóðamála-
stofnun Háskóla íslands og Há-
skólaútgáfan.
The Ally Who Came in from
the Cold er 128 blaðsíður að
lengd, pappírskilja, prýdd all-
mörgum ljósmyndum. I viðauk-
um er að finna texta Keflavík-
ursamningsins og varnarsamn-
ingsins við Bandaríkin.
Háskólaútgáfan sér um
dreifingu og kostar bókin kr.
2.100.
Þór
Whitehead
Tónleika-
röð íIðnó
HAFIN er tónleikaröð í Iðnó, og
verða í því skyni haldnir tónleikar
sérhvert þriðjudagskvöld árið um
kring. í sumar verður byrjað á léttri
tónlist, og nefnist sú tónleikaröð
Tónlist úr öllum áttum, en stefnan er
að þyngja dagskrána eftir því sem
líður á veturinn. „Hugmyndin er að
láta létta sumarstemmningu svífa yf-
ir vötnum fram til hausts,“ segir
Magnús Geir Þórðarson, listrænn
stjórnandi Iðnó. Þessari tónleikai’öð
lýkur 18. ágúst þegar nýrri tónleika-
röð verður hleypt af stokkunum, en
meðal atriða á sumardagskránni má
nefna tónleika píanóleikaranna Þor-
steins Gauta Sigurðssonar og Stein-
unnar Bh-nu Ragnarsdóttur 30. júní,
en þau leika fjórhent á píanóið. Tón-
leikarnir 11. ágúst nefnast Lög Jóns
Múla Anasonar hljóma í Iðnó á ný,
en þar stýrir Óskar Guðjónsson sax-
ófónleikari djasstónleikum. Magnús
Geir segir að fyrirkomulag tón-
leikaraðarinnar sé á þann veg að
hver flytjandi standi fyrir sínum tón-
leikum, en hlutverk Iðnó sé að raða
saman viðeigandi dagskrá með tilliti
til heildaráferðar. „Það er gríðarleg
eftirspurn eftir því að leika í tón-
leikaröðinni,“ segir Magnús Geir og
bætir þvi við í lokin að kappsmál
Iðnó sé að hafa tónleikadagskrána í
föstum skorðum svo að fólk geti
gengið að metnaðarfullri lifandi tón-
list vísri sérhvert þriðjudagskvöld,
sumar sem vetur.
GLASADAGAR
Einstakt tilboð á gullskreyttum glösum