Morgunblaðið - 14.10.2001, Blaðsíða 14

LISTIR
14 SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
E
ITTHVERT lánleysi virðist vera
yfir þeim leikritum sem hlut-
skörpust urðu í leikrita-
samkeppni Þjóðleikhússins á síð-
asta ári í tilefni af 50 ára afmæli
leikhússins. Tvö af þremur leik-
ritum sem verðlaun hlutu hafa
nú verið sviðsett, hið þriðja bíður enn sýn-
ingar og fjórða verkið sem verðlaun hlaut var
leikgerð Andra Snæs Magnasonar eftir eigin
sögu, Bláa hnettinum.
1. verðlaun í samkeppni Þjóðleikhússins
hlaut Landkrabbinn, leikrit Ragnars Arnalds
um samskipti háskólastúdents við tog-
arasjómenn á hafi úti. Dómnefnd Þjóðleik-
hússins var skipuð þeim Stefáni Baldurssyni,
þjóðleikhússtjóra,
Melkorku Teklu
Ólafsdóttur, leiklist-
arráðunauti Þjóðleik-
hússins, og Tinnu
Gunnlaugsdóttur,
leikkonu, sem einnig
var á þeim tíma
fulltrúi listamanna Þjóðleikhússins í verk-
efnavalsnefnd þess. Leikhússtjórinn og ráðu-
nauturinn eiga að sjálfsögðu sæti í verk-
efnavalsnefndinni svo segja má með nokkrum
rökum að verkefnavalsnefndin hafi þarna tek-
ið að sér hið vanþakkláta hlutverk dómnefnd-
ar svo utanaðkomandi þyrftu ekki að axla þá
byrði. Ekki voru gerðar neinar formlegar at-
hugasemdir við þessa skipan dómnefnd-
arinnar þótt ekki væri hún í samræmi við al-
mennar leikreglur. Hefði t.d. mátt benda á
réttmæti þess að dómnefndin væri að 2/3 skip-
uð utanaðkomandi aðilum svo tryggt væri að
leikrit sem verkefnavalsnefnd Þjóðleikhússins
fær til umsagnar væru ekki sett skör lægra en
önnur því fastlega mátti gera ráð fyrir að ein-
hver þeirra verka sem þar hafi verið lögð fram
hafi verið send í samkeppnina. Menn geta svo
velt fyrir sér líkum þess að verk sem verk-
efnavalsnefndin hafði áður hafnað ætti raun-
hæfa möguleika gagnvart dómnefnd sem skip-
uð var sama fólki. Þá hefur nafnleynd höfunda
þeirra leikrita sem verkefnavalsnefndin hafði
áður fjallað um væntanlega komið fyrir lítið í
samkeppninni. En kannski voru þau 40 leikrit
sem í samkeppnina bárust svo fersk og ný-
samin að verkefnavalsnefndin/dómnefndin var
jafn ókunnug þeim og allir aðrir.
Þó kemur óneitanlega á óvart að við-brögð dómnefndarinnar við báðumþeim verkum sem nú hafa komið fyrirsjónir almennings á sviði Þjóðleikhúss-
ins skyldu vera svona gjörsamlega á skjön við
undirtektir annarra. Í umsögn sinni sagði
dómnefndin m.a. um Landkrabbann, að þar
væri fjallað um lífið um borð í íslenskum tog-
ara á spaugilegan og óvenjulegan hátt um leið
og dregin væri upp trúverðug mynd af við-
fangsefninu. „Áhöfnin er samansafn litríkra
einstaklinga og koma persónueinkenni hvers
og eins skýrt fram í þeim átökum sem óhjá-
kvæmilega eiga sér stað þegar „landkrabb-
inn“, málfræðingur að mennt, reynir að ávinna
sér virðingu harðjaxlanna um borð. Lýsing
höfundar á þessu litla sjómennskusamfélagi
einkennist af hlýlegri gamansemi og mannúð.
Hér er tekið fyrir verðugt viðfangsefni úr ís-
lenskum nútíma svo ætla má að efnið komi ís-
lenskum áhorfendum kunnuglega fyrir sjón-
ir.“
Morguninn eftir frumsýningu var gagnrýn-
andi Morgunblaðsins sammála dómnefndinni í
því að efnið kæmi kunnuglega fyrir sjónir.
Varla er hægt að segja að verðlauna-verk Ragnars Arnalds, Landkrabb-inn, brjóti blað í íslenskri leikritun.Hér er um að ræða verk sem sver sig
í ætt íslenskra raunsæisverka, fléttan er
kunnugleg, atburðarás kemur ekki á óvart og
verkið er hefðbundið að allri byggingu ef und-
anskilin er sú staðreynd að leikurinn gerist að
mestu leyti úti á reginhafi – um borð í íslensk-
um skuttogara. Verkið staðfestir einnig
nokkrar kunnuglegar mýtur eða klisjur eins
og þá að sjómenn séu harðjaxlar en mennta-
menn ekki og að þeir hinir síðarnefndu hafi
gott af því að „komast á togara til að læra eitt-
hvað um lífið og tilveruna, mannast og sjóast“
(sem er eiginlega það sama).“
Í niðurlagi greinar sinnar um sýningu Þjóð-
leikhússins á verðlaunaverkinu segir gagnrýn-
andinn: „En í ljósi þess að hér er um að ræða
leikrit sem hlaut fyrstu verðlaun í samkeppni
Þjóðleikhússins í tilefni af hálfrar aldar afmæli
þess hefði ég kosið að sjá verk þar sem tekist
væri á nýstárlegri hátt á við sjálft listformið
og tungumálið en hér er gert.“ (Soffía Auður
Birgisdóttir Mbl.18. mars 2000.)
Annað af þeim tveimur verkum sem hlutu 2.
verðlaun í samkeppninni var frumsýnt á dög-
unum. Þar er um að ræða leikrit Benónýs Æg-
issonar, Vatn lífsins, sem gerist í íslenskum
kaupstað um síðustu aldamót og segir frá ung-
um hugsjónamanni sem berst fyrir framförum
í íhaldssömu samfélagi.
Um það verk sagði dómnefndin: „Hér er á
ferðinni allsérstætt verk, bæði hvað varðar
efnivið og efnistök, sem býr yfir ljóðrænu seið-
magni. Höfundur segir átakamikla og við-
burðaríka sögu, þar sem margir örlagaþræðir
fléttast saman og dregin er upp lifandi mynd
af því samfélagi sem verkið gerist í.“
Enginn efaðist um að dómnefndin hefði góð-
ar og gildar ástæður fyrir þessari umsögn
sinni og væntingar fólks voru talsverðar er
líða tók að frumsýningu þessa „allsérstæða“
verks.
„Það er eitt að sækja umfjöllunarefni sitt til
loka nítjándu aldar; það er annað að efnistökin
séu frá sama tíma. Hér vantar allan frumleika,
jafnt frá hendi höfundar sem leikstjóra. Hér
er allt eins hefðbundið og verða má – nema
leikmyndin sem er framúrstefnulegur leikur
að formum og litum. Ef leikritið hefði verið
frumsýnt fyrir hundrað árum hefði það þótt
tíðindum sæta.
Sem fyrsta leikrit sem frumsýnt er á stóra
sviði Þjóðleikhússins á fyrsta leikári nýs ár-
þúsunds vekur það furðu.“ (Sveinn Haralds-
son Mbl. 6. okt. 2001.)
Loks er eitt verðlaunaverk sem ekki hef-ur enn verið tekið til kostanna, Undirbláhimni, fyrsta leikrit Þórarins Ey-fjörð sem getið hefur sér orð sem leik-
ari og leikstjóri. Í umsögn dómnefndarinnar
um þetta verk segir að Undir bláhimni sé
áhrifamikið leikrit um mannleg örlög sem ger-
ist í íslensku sjávarþorpi í nútímanum. „Ungur
maður snýr heim til fjölskyldunnar eftir lang-
skólanám í útlöndum og er unnusta hans með í
för. Afdrifaríkir atburðir hafa átt sér stað í
fjarveru hans og fortíðin þrúgar fjölskylduna
og lamar. Verkið er skrifað af innsæi og hefur
að geyma mikinn undirtexta, þannig að í því er
að finna ríkulegan efnivið fyrir leikara og leik-
stjóra til að skapa úr hugstæðar persónur.“
Varla hefur nokkur maður ástæðu til efast
um óskeikulleika dómnefndarinnar þrátt fyrir
að ekki hafi gagnrýnendur Morgunblaðsins
borið gæfu til að koma auga á kosti Land-
krabbans og Vatns lífsins. Vissulega má til
sanns vegar færa umsögn dómnefndar um efni
Bláa hnattarins en þar segir: „Þetta er hjart-
næm dæmisaga sem þrátt fyrir ævintýralega
umgjörð hefur beina skírskotun til nútímans. Í
verkinu er meðal annars varað við því að láta
glepjast af yfirborðsmennsku og skrumi og
sýnt fram á hvernig stöðug leit að algleymi af-
þreyingarinnar getur smám saman rænt
mennina hæfileikanum til að gleðjast.“
Alls bárust 40 leikrit fullrar lengdar íkeppnina og að sögn þjóðleik-hússtjóra mátti það teljast mjög góð-ur árangur þegar úrslit í samkeppn-
inni voru tilkynnt. Hann bætti því við að „...
það sem merkilegra var, var að allt að fjórð-
ungur verkanna kom að okkar mati til álita
sem verðlaunaverk. Leikritin voru einnig
mjög fjölbreytileg, bæði hvað varðar efnisval
og efnistök. Vinna dómnefndar var því ekki
bara tímafrek heldur mjög ánægjuleg,“ sagði
Stefán. (Mbl. 5. ág. 1999.)
Við þetta sama tækifæri auglýsti dómnefnd-
in eftir höfundum fjögurra annarra leikrita
sem vöktu sérstaka athygli hennar, en þau
báru heitin Alzheimer in love, Dísa, Fimm á
Fagurey og Seggur að kveldi. Það er því lang-
ur vegur frá því að öll kurl séu komin til graf-
ar í leikritasamkeppni Þjóðleikhússins í tilefni
af 50 ára afmælinu. Leikhúsunnendur eiga því
allt að fimm önnur spennandi leikrit í vændum
auk þeirra þriggja sem þegar hafa verið svið-
sett.
Hvernig sem þau verk munu falla almenn-
ingi í geð er á engan hátt hægt að áfellast höf-
undana. Þeir skrifa verk sín og senda inn í
auglýsta samkeppni. Ef þeir hljóta verðlaun
og viðurkenningar er full ástæða til að gleðj-
ast með þeim. Það er hins vegar umhugsunar-
efni hvort ekki ætti að endurskoða allar for-
sendur slíkrar keppni, setja niður ákveðnari
reglur um skipan dómnefndar og vinnuferli
hennar. Hugsanlega er keppni á borð við
þessa hreint ekki besta aðferðin til að draga
fram það besta í íslenskum leikritahöfundum;
einlægt er engu líkara en valið á verðlauna-
verkunum sé niðurstaða listapólitískrar mála-
miðlunar sem á lítið skylt við þá sköpun sem
þarf að eiga sér stað svo leikrit geti orðið eðli-
legur hvati að leiksýningu.
Vanmetin verðlaunaleikrit
Morgunblaðið/Jim Smart
Vatn lífsins hlaut 2. verðlaun í leikritasamkeppni Þjóðleikhússins á síðasta ári.
AF LISTUM
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
BORGARSTJÓRINN í Reykjavík,
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, af-
henti á föstudag Leikfélagi Reykja-
víkur nýjan sal til afnota fyrir leik-
listarstarfsemi.
Nýi salurinn eða nýja sviðið er
nýbygging milli Borgarleikhússins
og Kringlunnar og er inngengt í
salinn úr forsal Borgarleikhússins.
Þessi nýi salur tekur 200-250
manns í sæti en sætarými í salnum
verður breytilegt og fer eftir upp-
setningu hverju sinni. Salurinn er
500 fm að stærð á efri hæð ásamt
hliðarsviði, en á neðri hæð er 100
fm búningsaðstaða. Byggingin er
hönnuð af arkitektafyrirtækinu
Arkþing og yfirarkitekt er Guð-
mundur Kr. Guðmundsson sem var
einn þriggja arkitekta sem hönn-
uðu Borgarleikhúsið á sínum tíma.
Verktakar við þennan nýja sal voru
Ístak sem sá um bygginguna að ut-
an og Sveinbjörn Sigurðsson sem sá
um framkvæmdir innanhúss.
Fyrsta frumsýningin á nýja sviðinu
verður í dag kl. 17 á leikritinu Beð-
ið eftir Godot eftir Samuel Beckett í
þýðingu Árna Ibsens.
Nýtt svið
tekið í
notkun í
Borgar-
leikhúsi
Morgunblaðið/Ásdís
Guðjón Pedersen leikhússtjóri Leikfélags Reykjavíkur og Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir borgarstjóri við athöfnina á nýja sviðinu á föstudaginn.
NÝ ENSKUNÁMSKEIÐ
eru að hefjast
hringdu í síma
588 0303
FAXAFENI 8
www.enskuskolinn.is
enskuskolinn@isholf.is