Morgunblaðið - 14.10.2001, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
V
ið Íslendingar erum miklir verkmenn og mikið fyrir
að drífa í hlutunum, en kannski ekki eins umhugað
um endanlegan árangur.
Um þessar mundir er mikið byggt á Íslandi og þá
auðvitað sérstaklega á svæðinu sem gjarnan er
kennt við höfuðborgina. Maður ekur framhjá gamalkunnu hæð-
ardragi einn daginn og sér að þar er hafið kranaþing í móanum
og jarðýtur og vörubílar bægslast um. Fáeinum vikum síðar eru
komnar gardínur og glerstyttur í glugga og börn stjákla yfir
moldarhraukana með skólatöskur eins og snigilhús á bakinu.
Satt best að segja skilur maður varla hvaðan allt þetta fólk
kemur sem misseri síðar er búið að mála og parkettleggja hvern
krók og kima og mætt út á grófjafnaðar lóðirnar með þökur og
pallaefni.
En það er óþarfi að vera eitthvað gáttaður á
því að fólki og húsum fjölgi jafnt og þétt í landi
þar sem elstu byggingarnar eru ekki nema rétt
þrjú hundruð ára og fjölbýlishús tiltölulega ný
uppfinning.
Maður vonar líka heitt og innilega að blessað
fólkið standi nú undir þessu öllu, nái hinum
skreipu endum saman og komist án verulegra andlegra hremm-
inga í gegnum þetta átaksverkefni sitt. Að manneskjurnar sjálfar
verði jafn heilar og vænar og umbúðirnar þegar síðasta vegg-
ljósið er komið á sinn stað. Að lífið geti haldið áfram eftir sem áð-
ur.
Svipað á við um önnur hús en íbúðir. Á þeim vettvangi hefur
þessi vinnusama þjóð líka staðið í stórræðum síðustu hundrað ár-
in og komið þaki yfir alls kyns stofnanir og starfsemi sem aðrar
þjóðir geyma í gömlum höllum.
Af þessum sökum búa margar menningarstofnanir okkar í ný-
legum eigin húsum og mörgum glæsilegum, svo sem Háskóli Ís-
lands, Þjóðleikhúsið, Þjóðminjasafnið, Borgarleikhúsið, Rík-
isútvarpið og svo framvegis, eða þeim hefur verið fundinn staður
í auknum og endurbættum eldri byggingum, líkt og Listasöfnum
Íslands og Reykjavíkur. Loksins hillir líka undir alvöru tónlistar-
hús.
En í þessum dugnaði okkar við að byggja yfir menninguna
felst ákveðin hætta sem ekki blasir við berum augum, en er graf-
alvarleg engu að síður. Það er sú hætta sem felst í því að líta á
byggingarnar sem einhvern lokapunkt og átaksverkefni, en
gleyma að huga að innihaldinu sem á að þrífast innan veggjanna.
Þá getur nefnilega farið svo að veggirnir verði smám saman
nokkurs konar fangelsismúrar, sem hamla starfinu sjálfu, fremur
en að stuðla að vexti þess og viðgangi.
Manni verður til dæmis hugsað til þess þegar maður virðir fyr-
ir sér fallega upplýst Útvarpshúsið að eitthvað sé það nú brogað
að búa í slíkum kastala, en geta varla dregið fram lífið.
Útvarpshúsið er ekkert einsdæmi í þessu tilliti. Þannig hefur
Borgarleikhúsbyggingin einnig reynst Leikfélagi Reykjavíkur
þung í skauti.
Af einhverjum ástæðum virðist alltaf vera hægt að finna pen-
inga í menninguna ef það á að byggja eitthvað, líkt og menning og
listir séu þá fyrst einhvers virði ef hægt er að nálgast þau sem
verklegar framkvæmdir og hægt að taka á málinu með stórvirk-
um vinnuvélum.
Hitt reynist oft erfiðara, að afla fjár til innihaldsins, sjálfrar
starfseminnar. En við vitum öll að enda þótt hús sé fullbyggt eru
lánin enn ógreidd og viðhaldið óunnið. Einhvers staðar þarf að
taka fé til þess og auðsætt að þarmeð minnkar það sem verður af-
lögu til ráðstöfunar. Þannig getur því farið að umbúðirnar gleypi
á endanum innihaldið. Starfsmenn rölta þá loks um víða ganga og
bjarta sali með ekkert fyrir stafni, því féð er allt fast í eigninni.
Næst þegar við hyggjumst taka duglega til hendinni í menn-
ingunni ættum við að gæta þess vel að hún sjálf lifi framkvæmd-
irnar örugglega af og standi ekki eftir, líkt og spariklæddur flæk-
ingur, með glæsilegt hús sitt níðþungt, en galtómt á bakinu.
HUGSAÐ
UPPHÁTT
Eftir
Sveinbjörn I.
Baldvinsson
Menning
sem fasteign
ÞETTA er sjöunda breiðskífa Ný-
danskrar á 14 ára ævi, en að auki hef-
ur hljómsveitin m.a. sent frá sér tvö-
falda safnplötu, plötu með lögum úr
leikritinu Gauragangi og Drög að
upprisu Megasar.
Þeir Björn Jörundur Friðbjörns-
son, Jón Ólafsson, Ólafur Hólm Ein-
arsson og Stefán Hjörleifsson gefa
Pólfarir út sjálfir. Þeir segja að í hvert
sinn sem þeir sendi frá sér plötu séu
viðbrögðin þau að tala um endurkomu
eða upprisu Nýdanskrar. „Við höfum
hins vegar aldrei hætt, bara tekið
okkur mislöng hlé. Á stærri mörkuð-
um þykir ekkert tiltökumál þótt
hljómsveitir gefi ekki út plötur í nokk-
ur ár, en hérna telst plata vera ný frá
október og fram í janúar. Þá er farið
að kalla eftir nýju efni, en við viljum
ekki vinna plötur nema okkur langi til
þess.“
Tilfinningar og fullkomnun
Nýdönsk hefur áður farið til út-
landa í upptökur, því Himnasending
var tekin upp í London árið 1992.
Nýdanskir segja að þá hafi þeir verið í
sex vikur fjarri fjölskyldum og platan
hafi borið þess merki. Þar vísa þeir til
dæmis í lagið Konur ilma. Eftir þá
reynslu hafi hljómsveitin ákveðið að
taka fjölskyldurnar með til útlanda í
upptökur og sameina vinnu og sum-
arfrí. Jón fór vítt og breitt um Netið
og leitaði tilboða hjá hljóðverum.
Temple Studios á Möltu varð fyrir
valinu. „Þarna var allt til alls, hljóð-
færi og magnarar og við tókum bara
með okkur það nauðsynlegasta.“
Nauðsynjarnar voru einn raf-
magnsgítar, kassagítar, bassi og
uppáhaldstrommur Ólafs. „Þetta
stúdíó hentaði okkur vel af því að
þarna tókum við allt upp á segulband.
Í dag er algengast að taka upp staf-
rænt á disk, en okkur fannst spenn-
andi að gera þetta upp á gamla móð-
inn. Tilfinningin er á undanhaldi fyrir
fullkomnuninni í popptónlist nú-
tímans. Við vildum láta alla kosti og
Pólfarir nýdanskra
félagsvera
Hljómsveitin Nýdönsk
hefur gefið út nýjan
disk, Pólfarir. Diskurinn
var tekinn upp á þrem-
ur vikum á eyjunni
Möltu og hljómsveit-
armenn segja hann létt-
ari og poppaðri en síð-
ustu plötur þeirra.
þakka. Er fyrra bréfið dagsett 12.
júní árið 1900 og hið síðara 9. nóv-
ember sama ár og birtust hlutar úr
þeim í skáktímaritinu „Í uppnámi“ á
einmánuði 1901. Má leiða líkur að
því, að fyrra bréfið hafi orðið til
þess, að Fiske hóf útgáfu þessa
merka íslenska skáktímarits tæpu
ári síðar.
Willard Fiske var Ameríkumað-
ur, en hafði snemma mikinn áhuga á
íslenskum fræðum og raunar öllu
því, sem íslenskt var. Dvaldi hann
mörg ár hér á landi við að rannsaka
sögu skáktaflsins á Íslandi og gaf
síðan út um þær rannsóknir bókina
„Chess in Iceland“, sem er mikið rit
og varð það til að vekja athygli út-
lendinga á skák Íslendinga. Frá því í
lok marsmánaðar 1900 vann hann í
nærri þrjú ár stöðugt að því að út-
breiða og vekja áhuga Íslendinga á
skák. Voru fyrir hans tilstuðlan
stofnuð skákfélög víða um landið og
gaf Fiske þeim öllum töfl og skák-
bækur. Landsbókasafninu í Reykja-
vík gaf hann heilt skákbókasafn, eitt
hið fullkomnasta, sem þá var til. Á
hvert heimili í Grímsey sendi hann
skákborð og bækur, en af skáksnilld
Grímseyinga fóru þá miklar sögur.
Saga skipulagðrar skákstarfsemi
á Ísafirði spannar um þessar mund-
ir heila öld, eða allt aftur til ársins
1901, er Taflfélag Ísafjarðar var
stofnað, að frumkvæði Þorvaldar
Jónssonar læknis. En við Djúp, sem
annars staðar á Íslandi, þreyttu
menn skáktafl löngu fyrir þann tíma
sér til dægrastyttingar, annaðhvort
„valdskák“ eða „hneftafl“, milli þess
að bjóða óblíðum náttúruöflum birg-
inn. Í þeim mörgu skákum, sem
tefldar hafa verið á þessum slóðum á
liðinni öld, hefur aldrei ríkt neitt
Ísafjarðarlogn, heldur þvert á móti
geisað skákstormar, þegar fast var
att kappi á hvítum reitum og svört-
um. Af ýmsum ytri ástæðum, heims-
stríðum og aðstöðuleysi, og eins af
því að skákáhugi gengur iðulega í
bylgjum, hefur starfsemi félagsins
ekki verið alveg samfelld. Engu að
síður telst Taflfélag Ísafjarðar til
elstu taflfélaga á Íslandi og hefur
það, eins og önnur félög, átt þátt í að
glæða og bæta menningarlífið.
„…Síðan ég kom hingað fyrir nálega
37 árum hefur áhugi fyrir skák tals-
vert glæðst á Vestfjörðum, eins og
víðar á landinu, og hinar nú almennt
gildandi útlendu skákreglur eru víð-
ast hvar á landinu búnar að útrýma
hinni íslenzku „valdskák“ og öðrum
gömlum skákkreddum. En okkur
vantar heppilega kennslubók í skák
og skákdálk í einhverju vikublaðinu,
til þess að áhuginn á þessu „nóbla“
spili verði almennari. …“
„…Hér í bænum koma nú nokkrir
skákmenn saman einu sinni í viku til
að tefla, og vona ég, að það verði
byrjun til skákklúbbs, auðvitað „en
miniature“, þar sem bæjarbúar eru
alls ekki nema 1000. …“
Hér er vitnað í tvö bréf Þorvaldar
Jónssonar, læknis á Ísafirði, til Will-
ard Fiske, þess manns, sem íslensk-
ir skákunnendur eiga hvað mest að
Á þessum árum gaf hann út skák-
tímarit á íslensku, sem bar nafnið „Í
uppnámi“. Var það prentað vestan
hafs og er enn í dag talið eitt vand-
aðasta og best ritaða skákblað, sem
út hefur komið í heiminum.
Um aldamótin var Þorvaldur
Jónsson læknir talinn einn hinn
besti og sterkasti skákmaður á Ís-
landi. Hann var sá eini, sem fylgdist
eitthvað með erlendri skák og stúd-
eraði skák af bókum. Hann skrifað-
ist mikið á við Willard Fiske og gaf
honum upp nöfn á þeim skákmönn-
um, sem fremstir stóðu hér um slóð-
ir og fengu þeir allir send töfl. Þegar
stofnun Taflfélagsins var í bígerð
gaf Fiske töfl og bækur. Voru tafl-
mennirnir sérstaklega stórir og
vandaðir, blýþyngdir, frá Ítalíu. Í
bréfi Þorvaldar til Fiske dags. 15.
júlí árið 1900 segir m.a.:
„…Það hefir til þessa verið mjög
sjaldgæft, að leikir íslenskra tef-
lenda hafi verið skrifaðir upp jafn-
óðum. Veit ég þess að eins dæmi hér
á Ísafirði nokkrum sinnum milli mín
og Helga gullsmiðs Sigurgeirsson-
ar, og er eitt af þeim töflum prentað
í skákdálkinum í National-Tidende
26. maí 1893 af tilviljun. …“
Er hér vitnað í fyrstu skák Íslend-
inga á prenti, en Þorvaldur hafði
verið í bréfskákasamskiptum við
einn meðlim úr Kjöbenhavns Skak-
forening og skiptust þeir á taflsýnis-
hornum og sendi Daninn skákina til
birtingar, en hún var tefld haustið
1892. Þorvaldur kom einnig á bréfs-
kákasamskiptum við Reykvíkinga
og hefur þannig verið frumkvöðull á
því sviði skáklistarinnar hér á landi.
Eins og fram kemur í bréfi Þor-
valdar frá 9. nóvember árið 1900,
hefur verið blómlegt skáklíf á Ísa-
firði á þeim tíma og í reynd kominn
vísir að taflfélagi löngu áður en
formleg stofnun þess átti sér stað,
SKÁK Á ÍSAFIRÐI
Í HEILA ÖLD
Öld er nú liðin frá stofnun
Taflfélags Ísafjarðar og telst
það til elstu taflfélaga
landsins. Þeir Einar S. Ein-
arsson, Guðfinnur R. Kjart-
ansson og Matthías Krist-
insson reifa hér sögu
félagsins sem stofnað var af
Þorvaldi Jónssyni lækni.