Morgunblaðið - 14.10.2001, Blaðsíða 29

tvær hliðar á sömu konu, tvær konur
sem í lokin verða að einni og sömu
persónunni?
„Þær eru greinilega náskyldar
andlega. Þær skilja hvor aðra á með-
an aðrir virðast ekki gera það. Þær
eru báðar munaðarleysingjar, og þó
er rétt að benda á að Agga er full-
komlega laus við nokkra viðkvæmni
þess vegna. Eftir að hafa verið áhorf-
andinn svo til alla myndina verður
Agga síðan gerandinn í verkinu und-
ir lokin og hefur örlög allra í hendi
sér. Á þeim punkti er mikilvægt að
undirstrika skyldleikann. Agga er að
verða eins konar Freyja.“
Fósturlandsins Freyja, hin tákn-
gerða, flókna íslenska kona?
„Í því felst einmitt snilldin í þess-
ari persónusköpun. Önnur eins kona
hefur ekki birst í íslenskum bók-
menntum síðan Snæfríður Íslandssól
kom fram á sjónarsviðið. Það er líka
mikilvægt að viðhalda margræðninni
í þessari persónu. Hún er álfkonan
sem er trú og trygg, en grimm þegar
hún er svikin, rétt eins og hetjur
fornaldar. Þessu til viðbótar kemur
Freyja fram á þeim tíma sem glæpa-
myndastefnan „film noir“ var upp á
sitt besta, með hættulegum kvenper-
sónum sem gengu undir nafninu
„femme fatale“. Í kvikmyndinni
fannst mér við hæfi að örlaði á þess-
um skyldleika við háskakvendin frá
Hollywood.“
Skynjar þú hin sérstöku kynja-
samskipti sögunnar, t.d. samstöðu
kvennanna gagnvart körlunum, sem
raunsanna mynd af slíkum samskipt-
um núna eða er þetta sértæk lýsing
og jafnvel bundin við ákveðinn tíma,
e.k. aldarfarslýsing?
„Auðvitað er þetta altæk lýsing
sem gildir á öllum tímum. Hún rímar
við söguna af Gunnari á Hlíðarenda
og Hallgerði langbrók – og sú saga
er alténd altæk, enda gjarnan tekin
sem dæmi í kvennabaráttu nú-
tímans. Það að láta söguna af Freyju
og Öggu gerast á sjötta áratugnum
er einfaldlega að velja henni þann
tíma sem hentar henni best, rétt eins
og sagan af Hallgerði passar best á
tíundu öldinni. En báðar hafa skír-
skotun til nútímans, hvor á sinn hátt,
Freyja og Langbrók. Og eins þótt
ekki sé gæfulegt að taka sér Freyju
til fyrirmyndar, svona bókstaflega,
ekki frekar en Hallgerði, getur sag-
an um hana verið innlegg í jafnrétt-
isumræðuna og jafnvel átt sinn þátt í
að pota okkur í rétta átt í þeim efn-
um.“
Íslensk saga og alþjóðleg
Í kvikmyndinni Mávahlátri er ein-
mitt töluvert lagt í að endurskapa
sjötta áratuginn í íslensku þorpsum-
hverfi og tekst vel, ekki síst miðað
við fjárhagslegt svigrúm framleiðsl-
unnar. Ágúst nefnir þrjár skýringar
á því. „Hafnarfjörð, Þórunni Maríu
Jónsdóttur búningahönnuð og Tonie
Zetterström leikmyndahönnuð. Og
hár og förðun skipta líka miklu máli,
Ásta Hafþórsdóttir og Sigríður Rósa
Bjarnadóttir unnu frábært starf.“
Er þetta séríslensk saga?
„Já og þess vegna nær hún út fyrir
landsteinana. Þess vegna er hún al-
þjóðleg. Er þetta ekki eitthvað í lík-
ingu við það sem Ameríkaninn sagði
um Sjálfstætt fólk, að Bjartur í Sum-
arhúsum gæti eins átt heima á Man-
hattan? Freyja er vissulega sérís-
lensk, en hún á áreiðanlega marga
andlega ættingja á Manhattan, ekki
síður en Bjartur.“
Hvernig gekk ykkur að afla er-
lendra meðframleiðenda að þessari
sögu?
„Handritið gekk ótrúlega vel í
meðframleiðendur og aðra útlend-
inga sem aldrei hafa til Hafnarfjarð-
ar komið. Við fengum styrki frá öll-
um þeim sjóðum sem hægt er að fá
aura úr. Það endaði með drjúgri
slettu úr Dönsku kvikmyndastofnun-
inni út á það eitt að þeim fannst
handritið frumlegt og vænlegt til ár-
angurs. Nú er skáldsagan komin út í
Þýskalandi og þaðan berast þær
fregnir að hún seljist eins og heitar
lummur. Það kemur mér ekki á óvart
eftir að hafa heyrt viðbrögð erlendra
samstarfsaðila.“
Hið alþjóðlega samstarf
Hvaða áhrif hafa erlendir með-
framleiðendur á svona kvikmynd?
Gera þeir kröfur um breytingar eða
aðlögun að þeirra heimamarkaði?
„Þeir koma vissulega með sínar
hugmyndir,“ segir Ágúst, „en ég
þurfti aldrei að fara eftir þeim, ef
mér hugnuðust þær ekki. Sam-
kvæmt samningi okkar um fram-
leiðslu myndarinnar hef ég síðasta
orðið, svokallað „final cut“. Að vísu
hefur Þjóðverjinn beðið um að fá að
gera nokkrar breytingar fyrir þýsku
gerðina til að laga myndina að sínum
markaði, og mér finnst í rauninni
eðlilegt að verða við því. En þær at-
hugasemdir sem frá meðframleið-
endunum komu á handritstímanum
gengu ekkert sérstaklega út á það að
gera myndina „alþjóðlegri“ eða falla
að einhverjum ímynduðum smekk
útlendinga. Það var bara verið að
reyna að gera sterka bíómynd, vinna
sem best úr þeirri innstæðu sem lá í
hugmyndabankanum: Skáldsögunni
sjálfri.“
Þýskur leikari í einu helsta karl-
hlutverkinu er væntanlega hluti af
þessu samstarfi. Skapaði það vanda-
mál?
„Vandamál er ekki rétta orðið.
Hins vegar þurfti að vinna hlutina á
annan hátt en best verður á kosið,
það er ljóst. Annars fannst mér
Heino (Ferch, sem læknissonurinn
Björn Theodór) passa mjög vel í
hlutverkið. Svo er hann atvinnumað-
ur og fjári lunkinn leikari, enda varð
hann snemma Björn Theodór í aug-
um okkar allra.“
Og þýskur tökumaður – hvernig
gekk það samstarf?
„Þar finnst mér þjóðernið reyndar
ekki skipta svo miklu máli. Peter
Krause er flinkur tökumaður, hvort
sem hann vinnur í Þýskalandi,
Bandaríkjunum eða Suður-Afríku,
þar sem hann er reyndar nú að taka
enn eina bíómyndina. Hvað sam-
starfið varðar var strax í upphafi
ljóst að hann mundi taka myndina
eins og ég vildi taka hana. Tíminn fór
ekki í að bollaleggja um skotvinkl-
ana, ég sagði einfaldlega til um skot-
in og hann útfærði þau og lýsti. Ég
hef aldrei áður gert bíómynd sem er
eins nálægt upphaflegum hugmynd-
um mínum, kannski líka vegna þess
að ég gaf mér góðan tíma til að móta
þær hugmyndir.“
Ugla, Margrét og öll hin
Hvernig fannstu þá makalaust
góðu ungu leikkonu Uglu Egilsdótt-
ur í aðalhlutverkið?
„Ég sá ljósmynd af henni hjá Cast-
ing, atvinnumiðlun fyrir leikara og
fyrirsætur. Ég var spurður: Hvernig
á Agga að líta út? Og þá benti ég á
myndina af Uglu og sagði: Einhvern
veginn svona. Ugla var ekki á land-
inu þegar ég byrjaði leitina að Öggu
svo ég var líklega búinn að prófa um
það bil eitt hundrað stelpur áður en
loksins kom að henni. Á tveimur tím-
um las ég allar veigamestu senurnar
á móti henni, en vissi strax eftir
fyrstu tvær mínúturnar að leitinni
var lokið.“
Hvernig gekk að leikstýra henni?
„Ugla hafði alls enga leikreynslu,
en í staðinn þetta ofurnæmi sem varð
til þess að ég kom fljótlega fram við
hana eins og atvinnuleikarana. Auð-
vitað þurfti hún að reiða sig stöðugt á
mig, en jafnframt lærði hún snemma
af hinum leikurunum. Það er nátt-
úrlega talsverð hjálp í því að hefja
ferilinn á að leika á móti snillingum á
borð við Kristbjörgu Kjeld, Margréti
Vilhjálmsdóttur og Hilmi Snæ (sem
lögreglumaðurinn). Smám saman
jókst sjálfstraustið, hún fann að hún
var á réttri leið og það var gaman að
sjá hana fara að bæta sinni persónu-
legu túlkun við það sem ég bað um.
Eitthvað það síðasta sem við tókum
upp var atriðið þegar hún les ást-
arbréfið frá Freyju fyrir Emelíu vin-
konu sína. Ég hafði hugsað mér ein-
faldan barnalestur með einstaka
flissi, en Ugla stakk upp á yfirdrif-
inni tilfinningasemi. Sú túlkun varð
svo fyrir valinu.“
Var leikaravalið yfirleitt erfitt?
„Það tekur mig alltaf óskaplega
langan tíma að velja leikara. Jafnvel
þótt ég þekki alla íslenska leikara
mætavel og hafi unnið með þeim
flestum eru sex mánuðir alls ekki of
langur tími í leikaraval fyrir eina bíó-
mynd. Fyrir utan Öggu prófaði ég
einungis í hlutverk Freyju og Emel-
íu (vinkonu Öggu, leikin af Diljá Mist
Einarsdóttur) og reyndar ekki mjög
margar leikkonur í Freyju, vegna
þess að mér fannst ekki úr mörgum
kostum að velja. Það sem Margrét
sýndi strax í prufunum var þessi ein-
staka blanda af kynþokka og hörku
sem mér fannst góður grunnur að
þessari margræðu persónu. Margrét
hafði líka lag á að draga persónuna
skýrum dráttum án þess að beita of-
leik, allt var með einhverjum hætti
sótt inn í sálarfylgsnin eins og vera
ber. Það er almennt viðtekið að Mar-
grét sé sterk sviðsleikkona, en hún
er ekki síðri á silfurtjaldinu að mínu
mati.“
Yfirvofandi stórslys
Nú gerist jafnan margt á langri
leið þegar kvikmynd verður til.
Komu upp óvænt vandamál eða urðu
óvæntar uppákomur við tökurnar?
„Mér er farið að vera þannig inn-
anbrjósts þegar ég byrja á bíómynd
eins og stórslys séu óhjákvæmilega á
næsta leiti. Maður bíður bara eftir að
hremmingarnar dynji yfir og hver
dagur sem líður án stóráfalla er til-
efni hátíðahalda. Og jafnvel áður en
tökur hófust veltum við tækjabíl
uppi í Kaldárseli, við ætluðum að
reyna þar prufutökur í hávaðaroki
og kyrrstæður sendiferðabíllinn
tókst á loft og skall á hliðina. Það
fannst mér ekki góður fyrirboði.
Fleiri urðu þó slysin ekki, sem betur
fer.“
Og nú er kvikmyndin orðin til og á
leiðinni á tjaldið. Hvernig er þér inn-
anbrjósts?
„Ég er bara eitt spurningamerki.
Hvernig líkar myndin? Hvað finnst
fólki? Er hún næstum því eins góð og
mér finnst hún vera? Það væri in-
dælt.“
Þú hefur drjúga reynslu að baki,
en er alltaf gamla frumsýningarfiðr-
ildið á sveimi í maganum?
„Ég verð taugaóstyrkari með
hverri mynd. Það endar væntanlega
með því að ég þoli ekki að vera á eig-
in frumsýningum. Þegar ég kom
heim með Land og syni var ég svo
hlægilega sannfærður um ágæti
myndarinnar. Það eru til ljósmyndir
af mér með filmudósirnar fyrir utan
Austurbæjarbíó, og brosið er svo
breitt og hamingjan svo fullkomin að
ég held að það eitt hafi orðið til þess
að tugir ungmenna fóru í kvik-
myndanám næstu ár á eftir. Allir
vildu verða jafnglaðir og þessi sæli
ungi maður með filmudósirnar.“
Ertu farinn að hugsa um næsta
eða jafnvel næstu verkefni?
„Eitt verkefni er í mótun í Eng-
landi, annað í Danmörku, fyrir utan
það sem mig langar að gera hér
heima. Þetta er allt á handritsstigi,
enn er verið að spá og spekúlera, at-
huga hvort úr viðkomandi hugmynd
geti orðið kvikmynd, og það eitt út-
heimtir einfaldlega tímafreka hand-
ritsvinnu. Og svo er aldrei að vita
hvort nokkuð verði úr neinu þessara
verkefna.“
Gróskan og lífsbaráttan
Hvernig finnst þér umhorfs í kvik-
myndaheiminum íslenska?
„Þetta er náttúrlega ótrúleg
gróska. Og stórmerkilegt hvað þess-
ar myndir fara víða. Það er íhugun-
arefni fyrir stjórnvöld. Með svolítið
meiri tilkostnaði mætti svo auðveld-
lega ná ennþá lengra. Sú athygli á Ís-
landi sem fæst með því að sýna eina
íslenska bíómynd í þýsku sjónvarpi,
svo dæmi sé tekið, jafnast á við aug-
lýsingaherferð fyrir dágóðar upp-
hæðir. Annars virðist þetta nú allt
standa til bóta og það mættum við
muna einstaka sinnum í stað þess að
vera stöðugt að berja lóminn.“
Þú ert maðurinn sem reiðst á vað-
ið, frumsýndir fyrstu bíómynd „ís-
lenska kvikmyndavorsins“ svokall-
aða fyrir rúmum tveimur áratugum.
Hvernig upplifir þú þann tíma sem
liðinn er síðan?
„Íslenskar bíómyndir eru fjöl-
breyttar, sem væntanlega helgast af
því hvað við höfum farið víða til að
læra fagið. Ég hef alltaf litið á þetta
sem mikinn kost. Sem stétt erum við
almennt opin fyrir því sem gerist úti
í hinum stóra heimi. Annar kostur
okkar felst í því að við erum ennþá
söguþjóð; við höfum frá ýmsu sér-
stæðu og athyglisverðu að segja. Og
okkur er að lærast að segja þær sög-
ur á tjaldi í stað þess að prenta þær.“
Nú eru ýmsir ungir leikstjórar
komnir upp að hliðinni á frumkvöðl-
unum. Hver er þín skoðun á verkum
yngri kynslóðanna?
„Að geta bent á fimm, sex unga ís-
lenska leikstjóra og sagt: Þeim er
treystandi til að stjórna góðum bíó-
myndum, er í rauninni stórkostlegt í
þessu fámenni. Gullöldin í íslenskri
kvikmyndagerð er rétt að byrja.“
Og íslenskur kvikmyndamarkaður
hefur breyst, er til dæmis orðinn enn
þá meira ameríkaniseraður en hann
var í kringum 1980?
„Það er sama sagan úti um allan
heim. Það eru einna helst Frakkar
sem halda í við amerísku áhrifin,
annars staðar hækkar hlutfall amer-
ískra mynda stöðugt á markaðinum.
Ég held samt ekki að lausnin felist í
einhverri evrópskri einangrunar-
stefnu. Mér fyndist vitið meira að
reyna að læra eitthvað af Könum, og
það sýnist mér margir ungu leik-
stjórarnir gera, t.d. í Bretlandi.“
Verður Ágúst Guðmundsson enn
að gera bíómyndir eftir, ja, segjum
tíu eða tuttugu ár? Myndi hann vilja
það? Verður hann aldrei þreyttur á
baslinu?
„Baslinu? Þetta er bara lífsbarátta
eins og allir þurfa að standa í. Það
hefur tekið mig tuttugu ár að gera
þessar sex bíómyndir mínar. Ég má
kallast góður ef mér tekst að bæta
við þremur áður en yfir lýkur. Ann-
ars á ég mér þann draum að ljúka
ferlinum eins og Luis Bunuel. Hann
gerði alltaf betri og betri myndir eft-
ir því sem hann varð eldri. Hann var
bestur undir áttrætt. Ég vona að
mér auðnist að taka mér hann til fyr-
irmyndar.“
„Life could be a dream,
if only all my precious plans would
come true,
if you would let me spend my
whole life with you,
life could be a dream,
sweetheart...“
draumur ...
Dregur til tíðinda: Heino Ferch og Margrét Vilhjálmsdóttir. Álfkona og tálkvendi: Margrét Vilhjálmsdóttir sem Freyja. Áhorfandi og örlagavaldur: Ugla Egilsdóttir sem Agga.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 2001 29