Morgunblaðið - 14.10.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 14. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
15. október 1991: „Austur í
Búrma situr 46 ára gömul
kona, Aung Sang Suu Kyi, í
stofufangelsi. Formleg
ákæra hefur aldrei verið gef-
in út á hendur henni, en hún
er sögð ógnun við öryggi rík-
isins og sósíalismann, sem
íbúum Búrma er skylt að
sýna hollustu samkvæmt
stjórnarskrá landsins. Í rúm
tvö ár hefur þessi kona, sem
er leiðtogi stjórnarandstöð-
unnar í landinu, mátt þola al-
gjöra einangrun og það er
með öllu óvíst að þær fréttir
hafi borist henni að hún hafi
hlotið friðarverðlaun Nóbels í
ár.“
14. október 1981: „Fjár-
lagafrumvarpið fyrir árið
1982 er komið fram og hefur
verið kynnt af fjármálaráð-
herra Ragnari Arnalds af því
sjálfshóli, sem einkennir mál-
flutning allra ráðherra í
stjórn dr. Gunnars Thorodd-
sens. Fjármálaráðherra hæl-
ir sér mest af því, að tekist
hafi að mynda jafnvægi í
tekjum og gjöldum ríkissjóðs.
Vissulega er það lofsvert,
hins vegar eru leiðirnar að
því marki misjafnar. Það er
til lítils að greiða niður skuld-
ir hjá Seðlabanka Íslands, ef
það er gert með því að auka
skuldasöfnun ríkishítarinnar
eða ríkisfyrirtækja hjá lána-
stofnunum í útlöndum. Það er
til lítils að herða svo skattaól-
ina, að það dragi úr frum-
kvæði manna og athafnaþrá.“
. . . . . . . . . .
14. október 1971: „Á síðustu
árum hefur það verið venja að
leggja fram framkvæmda- og
fjáröflunaráætlun ríkisstjórn-
arinnar með fjárlaga-
frumvarpinu. Svo var þó ekki
að þessu sinni, enda ber
frumvarpið það með sér, að
nokkurs handahófs hefur
gætt við ákvörðun þess fjár
sem lagt er fram úr ríkissjóði
til verklegra framkvæmda.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SAMKEPPNI UM
SKIPULAG Í VATNSMÝRI
Það er einkar ánægjulegt aðskipulagsnefnd Reykjavíkurhafi komizt að þeirri niður-
stöðu að skipuleggja skuli Vatns-
mýrarsvæðið sem eina heild og efna
til alþjóðlegrar hugmyndasam-
keppni um rammaskipulag fyrir
svæðið.
Morgunblaðið hefur áður hvatt til
þess að Vatnsmýrin, þar með talið
núverandi flugvallarsvæði, yrði
skipulögð sem hluti af öflugum mið-
borgarkjarna mennta og menningar
í Reykjavík. Tengslin við gamla
miðbæinn og Háskóla Íslands bjóða
upp á mikla möguleika, sem geta
styrkt Reykjavík sem alþjóðlega
borg, þar sem menning, menntun,
rannsóknir og tækni eru í hávegum
höfð.
Til þess að svo megi verða er
nauðsynlegt að horfa heildstætt á
skipulag Vatnsmýrarinnar.
Alþjóðleg hugmyndasamkeppni
um nýtingu þessa mikilvæga svæðis
er vel til þess fallin að veita fersk-
um straumum inn í umræður um
skipulagsmál í Reykjavík og að
reynsla annarra borga af svipuðum
verkefnum megi nýtast okkur. Víða
í nágrannalöndum okkar hafa stór
svæði nálægt miðbæjarkjörnum,
sem áður hafa hýst t.d. járnbraut-
arstöðvar, hafnarstarfsemi, iðnað,
herbúðir eða annað slíkt, verið
skipulögð sem viðbót við gömlu
miðborgina og stuðlað að því að efla
hana nýjum krafti.
Við skipulagningu Vatnsmýrar-
innar þarf þó jafnframt að gæta
þess að skipulagið falli vel inn í
heildarmynd borgarinnar og sé í
góðum tengslum við gömlu mið-
borgina, séreinkenni hennar og
byggingarsögu, um leið og tekið er
mið af alþjóðlegum straumum.
L
andsfundir Sjálfstæðisflokks-
ins eru merkilegur þver-
skurður af þjóðfélagi okkar.
Það sannast enn einu sinni á
þeim landsfundi, sem nú
stendur yfir og þá ekki sízt í
umræðum um sjávarútvegs-
mál. Af þeim umræðum má
draga þá ályktun, að þjóðin skiptist í þrjár fylk-
ingar í afstöðu til þess hvernig haga eigi stjórn-
un fiskveiða.
Þar ber fyrst að nefna útgerðarmennina, sem
telja sig augljóslega hafa tryggt stöðu sína vel
og vilja gera sem minnstar breytingar á núver-
andi kerfi. Þeir eiga sér öfluga stuðningsmenn
utan sinna raða, að einhverju leyti meðal íbúa
sjávarplássa, sveitarstjórnarmanna á lands-
byggðinni og ekki sízt meðal þingmanna lands-
byggðarkjördæma.
Í öðrum hópi eru talsmenn þess að þeir, sem
nýta auðlindir, hverju nafni sem þær nefnast, en
eru í sameign íslenzku þjóðarinnar greiði fyrir
afnotaréttinn. Það á bæði við um fiskimiðin,
orku fallvatnanna, sjónvarps- og símarásir o.fl.
Þessi hópur hefur barizt hart fyrir sínum sjón-
armiðum í rúman áratug og er nú að sjá nokkurn
árangur af þeirri baráttu í nokkuð almennri við-
urkenningu á þessu grundvallaratriði.
Í þriðja hópnum eru útgerðarmenn smábáta.
Þeir njóta sterks stuðnings meðal fólksins í sjáv-
arplássunum, sem á mikilla hagsmuna að gæta
að smábátaútgerðin blómstri, en einnig víðtæks
stuðnings meðal almennings í landinu. Trillu-
karlinn á sinn sérstaka stað í hjarta Íslendinga.
Að sjálfsögðu er veruleg skörun á milli þess-
ara hópa.
Sjórnarmið fyrstu tveggja hópanna hafa verið
að nálgast síðustu misseri. Þau grundvallarsjón-
armið, sem sett voru fram í skýrslu Auðlinda-
nefndar fyrir einu ári, að eðlilegt væri að þeir,
sem nýta auðlindir í þjóðareign, skyldu greiða
fyrir það gjald, fengu víðtækan hljómgrunn. Í
kjölfar þeirrar skýrslu lýstu útgerðarmenn sig
tilbúna til sátta á þeim grundvelli og forystu-
menn flestra stjórnmálaflokka virtust taka und-
ir meginsjónarmið Auðlindanefndar. Að því leyti
til má segja, að umtalsverður árangur hafi náðst
í þeim deilum, sem staðið hafa um greiðslu svo-
kallaðs auðlindagjalds. Og það er alveg rétt
ábending, sem fram kom hjá Davíð Oddssyni,
formanni Sjálfstæðisflokksins, í setningarræðu
hans á landsfundi sl. fimmtudag, að það fer ekki
á milli mála, að sá hópur, sem hefur verið and-
vígur slíku gjaldi en nú fallizt á það grundvall-
aratriði hefur gefið meira eftir. Það stóra skref
ber að virða og meta.
Þar ber kannski hæst, að Landssamband ís-
lenzkra útvegsmanna hefur fallizt á meginsjón-
armiðið um greiðslu gjalds fyrir nýtingu fiski-
miðanna. Í ljósi umræðna síðustu rúmra 10 ára
er það nánast ótrúlegur árangur.
Andstaða við greiðslu auðlindagjalds hefur
líka verið sterk innan þingflokks Sjálfstæðis-
flokksins. Þess vegna er það mikill áfangi, þegar
tveir þingmenn flokksins, þeir Vilhjálmur Eg-
ilsson og Tómas Ingi Olrich, hafa með undir-
skrift sinni í endurskoðunarnefnd sjávarútvegs-
ráðherra fallizt á að útgerðin skuli greiða bæði
kostnaðargjald og auðlindagjald. Það er augljóst
að vegna pólitískra aðstæðna í kjördæmum
þessara þingmanna er það erfið ákvörðun fyrir
þá að skrifa undir nefndarálit, sem byggist á
þessu meginsjónarmiði. Þá afstöðu þeirra ber
líka að virða og meta.
Á fundi sjávarútvegsnefndar Landsfundar um
hádegisbilið í dag, laugardag, var grundvallarat-
riðið um auðlindagjald einnig samþykkt og er
það að sjálfsögðu stór áfangi.
En jafnframt því, sem fyrri tvær fylkingarn-
ar, sem hér hafa verið nefndar, hafa færzt nær
hvor annarri að þessu leyti er ljóst, að bilið er að
breikka á milli smábátaútgerðarmanna og
þeirra, sem fylgja þeim að málum og hinna, sem
reka stærri útgerðarfyrirtæki. Eftir þær laga-
breytingar, sem tóku gildi hinn 1. september sl.,
sem þýðir að kvóti nær til allra fisktegunda í
smábátakerfinu, fer ekki á milli mála, að smá-
bátaútgerðin er í uppnámi og í því felst, að þær
byggðir, sem byggja að verulegu leyti á smá-
bátaútgerð, eru í uppnámi.
Það er misskilningur, að þar sé um að ræða
einangraða staði á Vestfjörðum. Nær sanni er að
segja, að skipta megi landinu í tvennt að þessu
leyti milli vesturhluta landsins og austurhluta
landsins.
Miklir hagsmunir tengjast smábátaútgerð á
Vestfjörðum, Snæfellsnesi og á Suðurnesjum.
Þessir hagsmunir eru mun takmarkaðri á Norð-
austurlandi og Austurlandi með undantekning-
um þó eins og t.d. í Grímsey.
Þegar rætt er við fólk á þeim stöðum, þar sem
smábátaútgerðin skiptir miklu máli er auðvelt
að komast að þeirri niðurstöðu, að aldrei verði
friður um fiskveiðistjórnarkerfi á Íslandi nema
samkomulag náist sem smábátaútgerðarmenn
og fólkið í þessum byggðarlögum sætti sig við.
Auðlindanefnd benti á tvær leiðir til gjaldtöku
í sjávarútvegi, annars vegar svonefnt veiðigjald
og hins vegar fyrningaleiðina. Útgerðarmenn
hafa alltaf hafnað fyrningaleiðinni og hún hefur
ekki notið stuðnings í þingflokki Sjálfstæðis-
flokksins. Þess vegna vakti töluverða athygli,
þegar Gunnar I. Birgisson, alþingismaður Sjálf-
stæðisflokks í Reykjaneskjördæmi, lýsti stuðn-
ingi við þá leið, fyrst í grein hér í blaðinu og
hnykkti síðan á þeirri afstöðu í viðtali við Morg-
unblaðið degi síðar.
Í frásögn Morgunblaðsins af samtali við þing-
manninn segir m.a. að hann telji að ná þurfi sátt-
um í sjávarútvegsmálum og „leiðin til þess sé að
fara svonefnda fyrningaleið, sem auðlindanefnd
hafi m.a. bent á, því hún sé markaðsvæddari og
opnari en núverandi kerfi ... Hugmyndin um
óbreytt kvótakerfi með einhverju auðlindagjaldi
sé engin breyting og um það skapist enginn frið-
ur. Fyrningaleiðin virki hins vegar þannig, að
veiðiheimildir verði boðnar upp og þannig fái
ríkissjóður peninga, sem geti t.d. nýzt til
byggðamála, uppbyggingarmála í sjávarútvegi
og fleira. Ríkisvaldið stýri auðlindinni og mark-
aðurinn ráði hvað gjaldið til þjóðarinnar verði
hátt“.
Í ljósi þess, að hér talar sá þingmaður Sjálf-
stæðisflokks, sem stýrt hefur glæsilegustu og
kraftmestu uppbyggingu í sveitarfélagi, þ.e. í
Kópavogi, á höfuðborgarsvæðinu seinni árin má
gera ráð fyrir að ummæli hans veki þeim muni
meiri eftirtekt.
Hinsvegar kom skýrt í ljós við meðferð máls-
ins í sjávarútvegsnefnd Landsfundar að fyrning-
arleiðin á þar sáralitlu fylgi að fagna.
Af umræðum á landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins er ljóst, að þar er ákveðinn hópur, sem gerir
kröfu til þess, að komið verði á einkaeignarrétti
á fiskimiðunum. Þau sjónarmið hafa ekki verið
ofarlega á baugi í umræðum um þessi mál enda
hugsunin um sameign þjóðarinnar á fiskimið-
unum mjög rík í huga almennings. Eitt hlýtur þó
að vera alveg ljóst: það er ekki hægt að koma á
einkaeignarrétti á fiskimiðunum, nema útgerð-
armennirnir kaupi fiskimiðin af þjóðinni. Hafa
þeir efni á því? Og er það í sjálfu sér hagkvæmt
fyrir þeirra rekstur? En það vekur óneitanlega
athygli að talsmenn einkaeignarréttar á fiski-
miðunum tala lítið sem ekkert um þennan þátt
málsins.
Tillögur endur-
skoðunar-
nefndar
Morgunblaðið hefur
lýst þeirri skoðun í
forystugrein að tillög-
ur meirihluta endur-
skoðunarnefndar
sjávarútvegsráðherra
dugi ekki til sátta á milli þeirra, sem mælt hafa
með auðlindagjaldi og hinna, sem hafa verið því
andvígir. Hins vegar sé með áliti meirihluta
nefndarinnar stigið umtalsvert skref í þá átt.
Það er ástæða til að rifja upp og minna á í
þessu sambandi, að afstaða Morgunblaðsins hef-
ur alltaf verið sú, að taka eigi upp greiðslu svo-
nefnds veiðileyfagjalds. Blaðið hefur ekki mælt
með fyrningaleiðinni. Sú afstaða hefur ekki
byggzt á beinni andstöðu við þá hugmynd heldur
miklu fremur á því mati, að ólíklegt væri að sú
leið gæti orðið grundvöllur samkomulags vegna
andstöðu útgerðarmanna.
Að vísu er erfitt að skilja andstöðu útgerð-
armanna við fyrningaleiðina vegna þess, að
væntanlega mundu þeir ekki bjóða hærra gjald
fyrir þær veiðiheimildir, sem boðnar væru upp
hverju sinni en þeir teldu útgerðina geta ráðið
við og þar með felist í fyrningaleiðinni aðferð til
þess að þeir sjálfir geti ákveðið gjaldið. Útgerð-
armenn skilja þetta sjónarmið en eru hins vegar
bersýnilega hræddir um, að einstaklingar í
þeirra röðum mundu fara út fyrir skynsamleg
mörk í uppboðskerfi. Það má vel vera, að það sé
óþarfa hræðsla og að alla vega mundi slíkt kerfi
ná jafnvægi á tiltölulega skömmum tíma.
Þótt álit meirihluta endurskoðunarnefndar
dugi ekki til að samkomulag náist á milli fyrstu
tveggja fylkinganna, sem nefndar voru í upphafi
þessa Reykjavíkurbréfs, getur þó falizt í þeim
tillögum aðferð til þess að ná sáttum um greiðslu
gjalds fyrir afnot af auðlindinni.
Meirihluti nefndarinnar leggur til að fyrst
þurfi útgerðin að skila 20% framlegð og eftir það
skuli hún greiða 7,5% af því, sem umfram verður
í auðlindagjald. Í þessu sambandi er ástæða til
að benda á, að þegar rætt er um 20% framlegð
TÍMABÆRT AFNÁM EINOKUNAR ÁTVR
Enn einu sinni hafa verið lagðarfram tillögur á Alþingi um af-
nám einokunar ríkisins á sölu áfeng-
is. Fjórir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins lögðu í þessari viku fram
frumvarp um breytingu á lögum um
verslun með áfengi og tóbak. Með
frumvarpinu er lagt til að opnað
verði fyrir smásöluverslun með
áfenga drykki á vegum fleiri aðila en
Áfengis- og tóbaksverslunar ríkis-
ins. Þetta er í annað sinn á þessu ári
sem þingmenn leggja fram frumvarp
þessa efnis. Einnig var flutt þingsá-
lyktunartillaga af svipuðum toga.
Á þinginu síðastliðið vor lögðu
fimm þingmenn Sjálfstæðisflokks
fram frumvarp þess efnis að ÁTVR
framseldi einkaleyfi sitt til smásölu
áfengis til matvöruverslana að upp-
fylltum ákveðnum skilyrðum. Árið
áður fluttu fimm þingmenn Samfylk-
ingarinnar þingsályktunartillögu um
að skipuð yrði nefnd sem ynni að
endurskoðun reglna um sölu áfeng-
is.
En það eru ekki eingöngu þing-
menn sem hafa lagt til endurskoðun
og breytingar á reglum um sölu
áfengis. Stjórn Áfengis- og tóbaks-
verslunar ríkisins lagði til fyrir fjór-
um árum að rekstur vínbúða yrði
boðinn út.
Einokun ríkisins á sölu áfengis er
tímaskekkja. Haftastefna í áfengis-
málum hefur ekki skilað góðum
árangri. Það er orðið tímabært að
huga að því að tillögum til breytinga
verði hrundið í framkvæmd.
Í frumvarpinu sem nú hefur verið
lagt fram segir að sífellt fleiri við-
skiptavinir vilji ekki vera neyddir til
viðskipta við ÁTVR og taka ekki
undir þá skoðun að viðskipti þeirra
séu slíkt vandamál að það þarfnist
einokunar ríkisins á þeim. Þar er
þess einnig getið að með því sé ekki
gert ráð fyrir að ÁTVR verði lögð
niður, en ætla megi að samkeppn-
isstaða einokunarsölunnar versni
nokkuð við þessa breytingu. Tíminn
einn leiði í ljós hvort fyrirtækið
verði samkeppnisfært í þeirri tak-
mörkuðu samkeppni sem það þurfi
að takast á við.
Það er ljóst að ef þessar tillögur
ná fram að ganga verður mikil bót á
stöðu neytandans hérlendis. Á nýrri
öld er tímabært að taka upp nýja
hætti í þessum efnum.