Morgunblaðið - 12.02.2005, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VIÐTAL Halldórs Ásgríms-
sonar forsætisráðherra og fyrrv.
utanríkisráðherra á Stöð 2, sl. mið-
vikudagskvöld, um aðdraganda
þess að nafn Íslands birtist á lista
Bandaríkjamanna vestur í Wash-
ington 18. mars 2003, yfir hin vilj-
ugu eða vígfúsu ríki í Írakstríðinu,
var afhjúpandi.
Viðtalið staðfestir hversu ævin-
týralega ófaglega og með óvönd-
uðum hætti var staðið að þessu
máli af hálfu Halldórs Ásgríms-
sonar og Davíðs
Oddssonar. Upplýs-
ingarnar eru nið-
urlægjandi fyrir ís-
lenska þjóð.
En fyrst örstutt
um bakgrunn máls-
ins. Samkvæmt sátt-
mála hinna Samein-
uðu þjóða er aðeins
með tvennum hætti
lögmætt að standa
að hernaðar-
aðgerðum gegn öðr-
um ríkjum. Annars
vegar ef ráðist hefur
verið á ríki með her-
valdi, þá hefur það ríki, eitt sér eða
með öðrum ríkjum, órjúfanlegan
rétt til sjálfsvarnar sbr. 51.gr.
stofnsáttmálans. Í hinu tilvikinu ef
Öryggisráðið úrskurðar að aðgerð-
ir séu nauðsynlegar vegna ófrið-
arhættu, friðrofa eða árása sbr. 39.
gr. Áður en til hernaðaraðgerða
kemur í kjölfar slíks úrskurðar er
þó gert ráð fyrir bráðabirgðaráð-
stöfunum eða viðskiptalegum og
pólitískum þvingunaraðgerðum og
aðeins sem síðasta úrræði ef allt
annað þrýtur getur Öryggisráðið
heimilað hernaðaraðgerðir sam-
kvæmt 42. gr.
Hvorugt var til staðar þegar
Bandaríkjamenn réðust inn í Írak
19. mars 2003. Aðstæðurnar að
þessu leyti eru því í grundvallar-
atriðum ólíkar því sem var t.d. í
Flóabardaga 1990. Þá höfðu Írakar
ráðist inn í annað land, Kúveit, og
Öryggisráð SÞ heimilaði með sjálf-
stæðri ályktun nr. 678 að farið yrði
með hervaldi gegn Írökum til að
hrekja þá þaðan og endurreisa
sjálfstæði landsins. Í Kósóvó var
annað uppi á teningnum. Þá ákvað
NATO að ráðast á gömlu Júgó-
slavíu eftir að samningaumleit-
unum, kenndum við Ramboulliet,
var siglt í strand. Staða Íslands var
því sumpart önnur vegna aðild-
arinnar að NATO. Öryggisráð SÞ
heimilaði hins vegar ekki þær að-
gerðir, enda taldar ólöglegar af
mjög mörgum þjóðréttarfræð-
ingum. Undirritaður deilir þeirri
skoðun.
En þegar kom að innrás Banda-
ríkjamanna og Breta í Írak í síðari
hluta marsmánaðar 2003 var hvor-
ugu til að dreifa, samþykki Örygg-
isráðsins eða aðild NATO. Hörð
andstaða var við að-
gerðirnar á al-
þjóðavettvangi og til-
raunir
Bandaríkjamanna og
Breta til að þvinga
nýja ályktun í gegn-
um Öryggisráðið
runnu út í sandinn.
Djúpstæður ágrein-
ingur var um málið
innan NATO og að-
gerðirnar ekki heldur
í nafni þess. Nið-
urstaðan var einhliða
árás Bandaríkja-
manna og Breta. Bæt-
ir ekki úr skák að þær ástæður
sem gefnar voru upp fyrir nauðsyn
árásarinnar þ.e. meint
gereyðingarvopnaeign Íraka,
tengsl við hryðjuverkasamtök og
tilraunir til að kaupa kjarnakleyf
efni, reyndust allar rangar, fals-
aðar eða upplognar.
Þegar Bandaríkjamönnum varð
ljóst fljótlega upp úr áramótum
2002–2003 að tvísýnt væri um að
þeim tækist að fá stimpil SÞ á fyr-
irhugað stríð sitt í Írak, settu þeir í
gang varaáætlun, einskonar plan
B. Það gekk út á að safna saman
eins mörgum ríkjum og mögulegt
væri sem legðu nafn sitt við hern-
aðinn til þess að Bandaríkjamenn
stæðu ekki jafn berskjaldaðir á al-
þjóðavettvangi gagnvart ásökun-
um um ólögmætar og einhliða að-
gerðir. Af framansögðu er ljóst að
engar þjóðréttarlegar skuldbind-
ingar eða samningsbundnar kvaðir
hvíldu á Íslandi til þess að taka
þátt í eða leggja nafn sitt við þess-
ar aðgerðir. Þvert á móti yrði nafn
Íslands notað, ef heimilað væri, í
þeim tilgangi að grafa undan hinu
sameiginlega öryggiskerfi
ins, stofnsáttmála SÞ og h
Öryggisráðsins. Hvorki va
samningur okkar við Band
né aðild að NATO gera þa
að verkum að Íslandi beri
svona aðstæður nein skyld
veita afnot af lofthelgi eða
völlum hér.
Niðurstaða flestra þjóðr
fræðinga sem um málið ha
fjallað, annarra en þeirra s
beinlínis á mála hjá Banda
stjórn eða Bretum, er sú a
ólögmætt árásarstríð hafi
ræða. Skoða verður aðild Í
að málinu í þessu ljósi og þ
skiptir sköpum þegar stað
ákvörðunar, sem Halldór Á
son og Davíð Oddsson tóku
metin.
Sú ákvörðun snerist sem
að Ísland legði nafn sitt vi
gerðist hlutdeildaraðili að,
mætum hernaðaraðgerðum
lægu landi. Þegar af þeirri
er ljóst að ef til þess átti að
þurfti að sjálfsögðu að tak
upplýsta og meðvitaða ákv
ekki bara af einum eða tve
ráðherrum heldur Alþingi
um átti að vera ljóst hvað þ
að gera og vera tilbúnir til
afleiðingunum af því.
Þá er það er alrangt sem
hefur verið fram að vera Í
lista hinna vígfúsu ríkja ha
göngu verið pólitísk stuðn
aðgerð, hafi eingöngu falið
einhvers konar pólitíska sa
með „okkar helstu bandam
eins og það er jafnan kalla
taka Íslands eða atbeini að
hernaði var efnislegur, fól
heimild til yfirflugs, afnotu
lofthelginni og íslenskum f
Sem, eins og áður sagði, en
þjóðréttarlegar eða samni
Lengi getur vont versna
’Það er sorglega niðurlægjandi fyr
íslenska þjóð að
standa nú frammi
upplýsingum um a
nafn og orðstír Ísl
var meðhöndlað
með þessum hætt
Eftir Steingrím J.
Sigfússon
Steingrímur J.
Sigfússon
Landsbanki Íslands og KBbanki hafa undirritaðsamning um alþjóðlegtsambankalán til Norður-
áls að upphæð 365 milljónir
Bandaríkjadala eða um 23 millj-
arða íslenskra króna. Er um að
ræða hæsta lán sem íslenskir
bankar hafa veitt hérlendis.
Bankarnir tveir munu hafa for-
ystu um sambankalánið og fjár-
magna um 60% af láninu en það er
veitt í samvinnu við fleiri alþjóðleg
fjármálafyrirtæki. Lánið er vegna
endurfjármögnunar Norðuráls og
til að fjármagna framkvæmdir við
stækkun álversins á Grund-
artanga úr 90 þúsund tonnum í
212 þúsund tonn.
Bankastjórar bankanna tveggja
segja að samningurinn marki
tímamót, ekki aðeins vegna hinnar
háu lánsfjárhæðar, heldur sýni
hann einnig að íslenskt hagkerfi sé
ekki síður orðið samkeppnisfært
um sölu á fjármálaþjónustu en raf-
orku. „Það hefði verið óhugsandi
fyrir fáum árum að íslenskir bank-
ar hefðu getað tekið að sér slíkt
hlutverk. Í mínum huga er það
mikilvægt fyrir íslensku bankana
að tryggja sér hlutdeild í arðsemi
þeirra framkvæmda sem fram
undan eru,“ sagði Hreiðar Már
Sigurðsson, forstjóri KB banka,
við undirskrift samningsins í gær.
Halldór J. Kristjánsson, banka-
stjóri Landsbankans, sagði að þó
erlend fjármálafyrirtæki kæmu
einnig að láninu hefðu ísle
bankarnir tveir verið tilbú
standa að því einir. „Norðu
vonandi að vaxa og dafna
stækka starfsemi sína enn
Þá fá íslensku bankarnir v
tækifæri til að standa einir
mögnuninni.“
Lánuðu Norðuráli 2
Frá undirritun samningsins. Halldór J. Kristjánsson, bankastjóri
Daniel J. Krofcheck, yfirmaður fjárstýringar hjá Century Alumi
áls, og Hreiðar Már Sigurðsson, bankastjóri KB banka.
Landsbanki og
KB banki endur-
fjármagna Norð-
urál með hæsta
láni sem veitt hef-
ur verið hérlendis
CONDI LEITAR SÁTTA
Condoleezza Rice, hinn nýi ut-anríkisráðherra Bandaríkj-anna, hefur verið á ferða-
lagi m.a. á milli Evrópuríkja
undanfarna daga. Augljóst er, að
þetta hefur verið sáttaferð og að
Bandaríkjastjórn leggur nú
áherzlu á að sættast við þær Evr-
ópuþjóðir, sem gagnrýndu mest af-
skipti Bandaríkjamanna og Breta
af málefnum Íraka, þ.e. Þjóðverja
og Frakka.
Margt bendir til að þessi við-
leitni Bandaríkjamanna sé að bera
árangur. Flest aðildarríki Atlants-
hafsbandalagsins leggja nú eitt-
hvað af mörkum til uppbygging-
arstarfsins í Írak. Samskipti
forystumanna Bandaríkjanna,
Þýzkalands og Frakklands eru nú
augljóslega vinsamlegri en áður.
Nú tala ráðamenn í Washington
ekki lengur um gömlu Evrópu og
nýju Evrópu eins og Rumsfeld
gerði á sínum tíma.
Samstaða Bandaríkjamanna og
Evrópuríkja á vettvangi alþjóða-
mála skiptir miklu máli. Þótt sam-
einuð Evrópa hafi öðlast nægilegan
efnahagslegan styrk til þess að
ógna stöðu Bandaríkjanna á heims-
vísu hafa Evrópuríkin ekki komið
sér upp sambærilegum hernaðar-
legum styrk sem leiðir svo til þess
að pólitískt afl þeirra er langtum
minna en Bandaríkjamanna. En
sameiginlega unnu þjóðirnar
beggja vegna Atlantshafsins kalda
stríðið og þurfti mikið til. Sameig-
inlega geta þessar þjóðir leyst erf-
iðustu alþjóðlegu deilumálin eins
og t.d. deiluna fyrir botni Miðjarð-
arhafs á milli Palestínumanna og
Ísraelsmanna. Þær eru nú að taka
höndum saman í Írak og athygl-
isvert var hve mikla áherzlu banda-
ríski utanríkisráðherrann lagði á
samstöðu þessara ríkja í málefnum
Írana. Það yrði mikið afrek ef
Bandaríkjamönnum og Evrópuríkj-
um tækist að koma á sæmilegum
friði á næstu árum í Mið-Austur-
löndum og í ríkjunum á suður-
landamærum Rússlands. Traustur
friður á landsvæðum, sem kannski
mætti kalla Stór-Evrópu, er lykill-
inn að allsherjarfriði í veröldinni.
Bandaríkjamenn þurfa líka á
Evrópuríkjunum að halda til þess
að skapa jafnvægi gagnvart þeim
stórveldum, sem eru að rísa í Asíu.
Bæði Kína og Japan eru að verða
hernaðarleg stórveldi, sem ógna
yfirráðum Bandaríkjamanna á
Kyrrahafi. Þegar líður á 21. öldina
skiptir meira og meira máli, að
valdajafnvægi ríki á milli Banda-
ríkjanna og Evrópu annars vegar
og Kína og Japans hins vegar.
Fyrir okkur Íslendinga skiptir
máli, að sterk samstaða náist á ný
á milli Bandaríkjanna og Evrópu.
Eftir að samstarf þessara gömlu
bandalagsríkja gliðnaði vegna inn-
rásarinnar í Írak hefur þess gætt
meir og meir í umræðum hér, að
við Íslendingar verðum að velja á
milli Bandaríkjanna og Evrópu.
Það er ekki góður kostur fyrir okk-
ur að standa frammi fyrir því vali.
Meira máli skiptir fyrir okkur að
njóta góðs af samskiptum við
Bandaríkin á sumum sviðum og við
Evrópuríkin á öðrum sviðum.
Það er tímabært að alvöru um-
ræður hefjist hér um utanríkis-
stefnu Íslands á 21. öldinni. Sá
skotgrafahernaður, sem stjórnar-
andstaðan og sumir fjölmiðlar hafa
haldið uppi gegn Halldóri Ásgríms-
syni, forsætisráðherra, undanfarn-
ar vikur vegna Íraksstríðsins
skiptir engu máli og þjónar engum
tilgangi.
Hins vegar skiptir máli, að
stefna stjórnmálaflokkanna allra í
utanríkismálum liggi ljós fyrir og
meira tilefni er til að talsmenn
þeirra snúi sér að grundvallar-
spurningum, sem við Íslendingar
hljótum að svara varðandi utanrík-
isstefnu okkar á næstu árum.
NORÐUR-KÓREA OG
KJARNORKUVOPN
Sennilega stafar heimsfriðnummeiri ógn af kjarnorkuvopnum
í höndum hryðjuverkamanna eða
ríkja, sem búa við einræðisstjórn en
nokkru öðru. Mikil hætta er talin á,
að einhvers konar kjarnorkuvopn
hafi komizt á flakk við fall Sovét-
ríkjanna og geti lent í höndunum á
hryðjuverkamönnum. Stöðugar
ögranir Norður-Kóreumanna í
skjóli meintrar kjarnorkuvopna-
eignar þeirra eru ógnun, ekki fyrst
og fremst við Bandaríkin heldur við
nágranna Norður-Kóreu.
Ef Norður-Kóreumenn komast
upp með að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum án þess að nokkuð sé
aðhafzt er yfirvofandi hætta á að
Japan rísi upp sem meiriháttar
hernaðarlegt stórveldi langt um-
fram það, sem nú er og þykir þó
mörgum nóg um nú þegar. Japanir
muni telja, að þeir þurfi að geta var-
ið hendur sínar frammi fyrir kjarn-
orkuveldi í Norður-Kóreu.
Þess vegna m.a. er svo mikilvægt
að Norður-Kóreu takist ekki að
eignast nothæf kjarnorkuvopn.
Kjarnorkustríð í Asíu mundi á
skömmum tíma breiðast út og verða
kjarnorkustríð um allan heim.
Menn þurfa ekki annað en kynna
sér aðdraganda fyrri og síðari
heimsstyrjaldanna í Evrópu til þess
að átta sig á, að áhyggjur sem þess-
ar eru ekki út í hött.
Og eins og jafnan áður er ekki til
annars ríkis að líta um forystu í
þessum efnum en Bandaríkjanna,
sem hafa hins vegar lagt áherzlu á
náið samstarf við Kínverja, Japani
og Rússa, auk Kóreuríkjanna
tveggja, til þess að forða slíkum
ósköpum.