Morgunblaðið - 12.02.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2005 31
UNDANFARNAR vikur hefur
mikil umræða verið í fjölmiðlum um
framkvæmdir ítalska verktakafyr-
irtækisins Impregilo við Kára-
hnjúkavirkjun, einkum varðandi
innflutning á vinnuafli og launa-
greiðslur til erlendra starfsmanna.
Ýmsar villandi staðhæfingar hafa
komið fram, m.a. um að ekki sé stað-
ið við svonefndan
virkjanasamning, en
þær hefur fyrirtækið
leiðrétt opinberlega.
Eigi að síður gætir
mikillar tortryggni í
garð Impregilo, að
stórum hluta að ósekju
og því finnst mér nauð-
synlegt að draga fram í
stuttri umfjöllun
nokkrar staðreyndir
málsins, sem sumar
hverjar hafa orðið út-
undan í umræðunni.
Impregilo tók að sér
samkvæmt tilboði til Landsvirkj-
unar að gera tvo stærstu verká-
fanga við Kárahnjúkavirkjun, þ.e.
að reisa aðalstífluna fyrir Hálslón
sem er 190 m há grjótstífla með
steypuklæðningu, sú stærsta í Evr-
ópu og að heilbora með jarðganga-
vélum aðrennslisgöng, samtals um
50 km, sem veita vatni frá Hálsalóni
og Upsalóni niður í stöðvarhúsið í
Fljótsdal.
Samtals eru verksamningarnir að
upphæð um 40 milljarðar íslenskra
króna eða tæplega 40% af heild-
arverkkostnaði við virkjunina.
Impregilo hóf framkvæmdir við
Kárahnjúka vorið 2003 og varð fyrst
að koma sér upp allri aðstöðu og
vinnubúðum á uppblásnum melum á
Brúardalsöræfum. Samtímis var
byrjað á mikilvægum virkj-
unaráföngum og fól fyrirtækið ís-
lenskum undirverktökum mikilvæg
undirbúningsverkefni. Strax var
auglýst eftir starfsmönnum innan-
lands og bárust 600 umsóknir, en
aðeins fáir umsækjenda uppfylltu
kröfur Impregilo samkvæmt aug-
lýsingunni og voru ráðnir. Þetta
voru vonbrigði því væntingar höfðu
staðið til þess að allt að 80% af
vinnuafli við framkvæmdirnar
myndu fást innanlands.
Impregilo varð því að flytja inn
vinnuafl og kom það í byrjun að-
allega frá ESB-löndum, en sam-
kvæmt ESS-samningum þurfa
starfsmenn frá þeim löndum ekki
atvinnuleyfi á Íslandi. Flestir starfs-
menn voru ráðnir frá Portúgal í
gegnum starfsmannaleigur. Starfs-
mannaleigur eru mikið notaðar á
evrópska vinnumarkaðnum til að út-
vega fólk til tímabundinna starfa og
hérlendis nota skipafélögin þær til
að manna farskipin.
Erlendir starfsmenn Impregilo
vinna 4–6 mánuði á virkjunarstað og
fá þá tveggja vikna heimfararleyfi.
Þetta er vanalegt við framkvæmdir
á hinum alþjóðlega vinnumarkaði.
Unnin er sex daga vinnuvika en frí á
sunnudögum. Hins vegar býður
Impregilo íslenskum starfsmönnum
vinnufyrirkomulag sem er fjórar
vikur á staðnum og síðan vikufrí og
er það í fullu samræmi við virkj-
unarsamninginn. Íslendingum
finnst þetta of langar fjarvistir því
venjan hjá íslenskum verktökum er
að vinna tveggja vikna úthald. Imp-
regilo er tregt að breyta þessu, en
slíkt myndi ef til vill laða fleiri Ís-
lendinga til starfa.
Á haustmánuðum 2003 voru und-
irbúningsframkvæmdir langt komn-
ar og mestu erfiðleikar að baki. Til
að jafna ágreining sín á milli gerðu
verkalýðsfélögin og Impregilo sér-
stakt samkomulag í október 2003
þar sem verktakinn staðfesti að
hann mundi standa við „virkj-
unarsamninginn“, og leitast við að
ráða fleiri Íslendinga til starfa. Imp-
regilo hefur margoft síðan auglýst
eftir Íslendingum til starfa og fengið
Vinnumiðlun Austurlands til að-
stoðar við að útvega fólk, en það hef-
ur ekki skilað nægilegum árangri.
Virkjunarsamningurinn sem iðu-
lega hefur verið nefndur í um-
ræðunni er gagnmerkt plagg sem að
stofni til er frá 1978 og var þá langt
á undan því sem tíðkaðist á þeim
tíma varðandi aðbúnað og vinnu-
vernd. Þetta er samningur milli
Samtaka atvinnulífsins, Lands-
sambanda verkalýðsfélaganna og
ASÍ um kaup og kjör við virkj-
anaframkvæmdir á vegum Lands-
virkjunar og gildir til ársins 2007. Til
að fá aðstoð við verkalýðsmál og
reglur og venjur á íslenskum vinnu-
markaði gerði Impregilo sérstakan
þjónustusamning við Samtök at-
vinnulífsins.
Við Kárahnjúka
störfuðu á haustmán-
uðum 2004 um 1.100
manns hjá Impregilo á
fjórum vinnustöðum,
þar af voru 170 Íslend-
ingar, 200 Ítalir, um
450 Porúgalar og tæp-
lega 300 starfsmenn
frá „þriðja heims lönd-
um“ og af þeim um 100
Kínverjar. Þrír öflugir
íslenskir verktakar
starfa einnig við aðra
verkáfanga við Kára-
hnjúkavirkjun og hjá þeim vinna
nær eingöngu Íslendingar. Þessir
verktakar eru Ístak, Íslenskir að-
alverktakar og Hochtief sem byggja
stöðvarhús í Fljótsdal með um 100
starfsmenn, Suðurverk var að
byggja hliðarstíflur við Hálslón með
um 120 starfsmenn og hjá Arnarfelli
störfuðu um 70 manns við ganga-
gerð við Upsalón. Samtals störfuðu
því um 450 Íslendingar við Kára-
hnjúka á þessum tíma. Þetta er álíka
fjöldi og vann við virkjanir sem
byggðar hafa verið af íslenskum
verktökum á undanförnum áratug-
um. Mér til efs að auðvelt sé að laða
fleiri Íslendinga til starfa við virkj-
anaframkvæmdir á launum Virkj-
unarsamnings en Impregilo tekur
ekki þátt í yfirborgunum sem nú eru
algengar á vinnumarkaðnum.
Vinnufyrirkomulagið við Kára-
hnjúka er hvorki fjölskylduvænt né
aðstæður aðlaðandi sem m.a. skýrir
óeðlilega mikla starfsmannaveltu
hjá fyrirtækinu, en hún er meira en
50% meðal starfsmanna frá Evrópu
og Íslendinga, en nánast engin hjá
starfsmönnum frá þriðja heims lönd-
unum.
Impregilo hefur vegna mikillar
starfsmannaveltu sífellt þurft að
sækja um ný atvinnu- og dvalarleyfi
fyrir erlenda starfsmenn. Veiting
þessara leyfa er allflókin og tíma-
frekur ferill og tekur við eðlilegar
aðstæður fjórar til átta vikur frá því
að umsókn er lögð inn þar til að hún
er afgreidd. Verkalýðsfélögin fá all-
ar umsóknir til umfjöllunar og hafa
þau tvær vikur til að skila sinni um-
sögn. Vinnumálastofnun sér end-
anlega um útgáfu atvinnuleyfa eftir
að dvalarleyfi eru fengin og að mínu
viti hefur hún staðið sig vel við af-
greiðslu leyfanna við erfiðar að-
stæður.
Framkvæmdirnar við Kárahnjúka
eru stærsta og umfangsmesta verk-
efni sem unnið hefur verið hér á
landi og er unnið við sérstaklega erf-
iðar aðstæður inni á hálendi Íslands.
Þrátt fyrir það, erfiðleika með
vinnuafl og mikla starfsmannaveltu
hefur framkvæmdum Impregilo
miðað allvel og hafa þeir lokið nær
30% af verkhluta sínum. Ganga-
gerðin er nokkurn veginn á áætlun
en stíflugerðinni hefur seinkað um
nokkra mánuði. Sérstaklega hafa
orðið tafir á steypuframkvæmdum
við múrinn mikla í Kárahnjúka-
gljúfri. Meginástæðan fyrir því er
breyttar aðstæður, sem Impregilo
ber ekki ábyrgð á, en einnig skortur
á þjálfuðu og hæfu vinnuafli sem hef-
ur komið niður á verkgæðum og leitt
til kostnaðarsamra lagfæringa. Ný-
verið tókust samningar milli Lands-
virkjunar og Impregilo um að vinna
upp áorðnar tafir en til þess þarf fyr-
irtækið m.a. að útvega betra vinnu-
afl. Mér er engin launung á því að
þarna hefði ég viljað sjá einhverja af
okkar harðsnúnu íslensku virkj-
unarmönnum koma að verki, en þeir
eru ekki á lausu. Ástæðan er sú að
auk Kárahnjúkavirkjunar er unnið
að stækkun álversins á Grund-
artanga, undirbúningsfram-
kvæmdum við orkuver bæði á
Hellisheiði og Suðurnesjum og innan
tíðar hefjast mannfrekar fram-
kvæmdir við nýtt álver á Reyð-
arfirði. Þessar framkvæmdir eru
allar nálægt þéttbýli og því eft-
irsóknarverðari vinnustaðir fyrir
Íslendinga en öræfin við Kára-
hnjúka.
Impregilo hefur unnið við stíflu-
gerð og gangagerð í Kína og þjálfað
upp starfsmenn við slíkar fram-
kvæmdir. Til að leysa brýna
mannaflaþörf vill fyrirtækið fá
þessa menn til starfa við Kára-
hnjúka og hafa óskað eftir atvinnu-
leyfum fyrir 200–250 Kínverja. Ég
kynntist kínverskum verkamönnum
þegar ég starfaði nokkur ár í Kína
við virkjunarframkvæmdir og
reyndust þeir vera harðduglegir,
iðnir og góðir verkmenn.
Vinnumálastofnun hefur ekki enn
getað afgreitt atvinnuumsóknir fyr-
ir Kínverjana þar sem verkalýðs-
félögin leggjast gegn því af tvenn-
um ástæðum:
Í fyrsta lagi vilja þau fullreyna
vegna forgangsréttarákvæða í
Virkjunarsamningnum að ekki fáist
nægilegt vinnuafl á Íslandi eða frá
Evrópska efnahagssvæðinu. Vinna
við Kárahnjúka virðist ekki laða Ís-
lendinga til starfa af ástæðum sem
áður eru nefndar. Vinnumálastofn-
unin hefur m.a. það hlutverk að
upplýsa evrópska vinnumarkaðinn
um atvinnutækifæri á Íslandi, en
ekki er að sjá að það hafi skilað ár-
angri hingað til. Það er því hæpið að
tefja afgreiðslu atvinnuleyfanna á
þessum forsendum. Einnig hefur
verið litið til vinnuafls frá Austur-
Evrópuríkjunum sem gengin eru í
ESB, en óvíst er að þau fái strax
fullan aðgang að íslenska vinnu-
markaðnum.
Í öðru lagi vilja verkalýðsfélögin
ganga úr skugga um að Impregilo
greiði erlendum starfsmönnum lág-
markslaun. Yfirtrúnaðarmaður sem
er fulltrúi verkalýðsfélaganna á
staðnum á að hafa fullan aðgang að
ráðningarsamningum og launaseðl-
um starfsmanna sem vinna hjá
verktökum eftir samningnum og ég
veit ekki betur en að Impregilo hafi
virt þann rétt. Það ætti því að vera
hægt að ganga úr skugga um hvort
grunsemdir um vangreiðslur launa
séu réttmætar. Það er ómaklegt að
vefengja verktakann ef hann leggur
fram öll umbeðin gögn máli sínu til
stuðnings, en ef Impregilo er með
undanbrögð er það alvarlegt mál
sem ekki er hægt að líða.
Mál er að deilum og ásökunum á
hendur Impregilo linni. Hags-
munaaðilar verða að setjast niður
eða mynda starfshóp til að leysa
þennan ágreining en ég fæ engan
veginn séð að það sé í verkahring
löggjafarþings Íslendinga að fjalla
um hvort 200 Kínverjar megi vinna
tímabundið hér á landi. Meðan þessi
togstreita stendur og atvinnuleyfi
fást ekki afgreidd tefst verkið hins
vegar enn frekar og verktakinn
mun án efa leita réttar síns til að fá
bættan aukakostnað sem af því
hlýst.
Íslensku verkalýðsfélögin standa
sig vel í að tryggja Íslendingum
vinnu við framkvæmdir hér á landi
og barátta þeirra til verndar er-
lendu vinnuafli er góðra gjalda verð.
Sú barátta má þó ekki koma niður á
hagsmunum íslenska þjóðarbúsins.
Er sótt að Impregilo að ósekju?
Eftir Pál
Ólafsson ’Íslensku verkalýðs-félögin standa sig vel í
að tryggja Íslendingum
vinnu við framkvæmdir
hér á landi og barátta
þeirra til verndar
erlendu vinnuafli er
góðra gjalda verð. Sú
barátta má þó ekki
koma niður á hags-
munum íslenska
þjóðarbúsins. ‘
Páll Ólafsson
Höfundur er verkfræðingur og hef-
ur starfað við framkvæmdaeftirlitið
við Kárahnjúka síðan framkvæmdir
hófust og fram á haust 2004 og rekur
ráðgjafarfyrirtækið ProFiTec ehf.
i heims-
hlutverki
arnar-
daríkin,
að heldur
við
da til að
a flug-
réttar-
afa
sem eru
aríkja-
að um
verið að
Íslands
það
ða þeirrar
Ásgríms-
u, er
msagt um
ð, og
, ólög-
m í fjar-
i ástæðu
ð koma,
ka um það
vörðun,
eimur
i. Mönn-
þeir voru
l að taka
m haldið
slands á
afi ein-
ings-
ð í sér
amstöðu
mönnum“
að. Þátt-
ð þessum
gin í
um af
flugvelli.
ngar
ingslegar
skuldbindingar stóðu til að við
veittum. Því er nærtækast að
álykta að ákvörðunin hafi falið í sér
kvaðir á landi eða landhelgi sbr.
21. gr. stjórnarskrárinnar, en slíkt
hafa ráðherrar ekki heimild til að
ákveða nema að fengnu samþykki
Alþingis. Þar með er ákvörðun
Halldórs Ásgrímssonar og Davíðs
Oddssonar orðin ólögmæt á tvenn-
an hátt, þ.e. brot á ákvæðum 21.
gr. stjórnarskrárinnar og brot á
ákvæðum 24. gr. þingskapalaga
um samráðsskyldu við utanríkis-
málanefnd Alþingis.
Ævintýraleg og
ófagleg vinnubrögð
Og hvernig var svo þessi stóra
og skelfilega ákvörðun tekin, um
að gera Ísland samábyrgt, að hlut-
deildaraðila, í ólögmætu árásar-
stríði? Jú, nýjar upplýsingar bætt-
ust við um það atriði með viðtali
Stöðvar 2 við Halldór Ásgrímsson
miðvikudaginn 9. febrúar sl.
Þegar liggur fyrir og er staðfest
að ákvörðun þessi var ekki borin
undir utanríkismálanefnd, þaðan
af síður Alþingi sem slíkt. Sömu-
leiðis liggur fyrir og er staðfest að
ákvörðunin var ekki borin undir
þingflokka stjórnarflokkanna, og
loks liggur fyrir og er staðfest að
ákvörðunin var ekki einu sinni bor-
in upp og tekin í ríkisstjórn. Sam-
kvæmt viðtalinu við Halldór varð
þessi ákvörðun til einhvern veginn
á hlaupum, gegnum síma og að
hluta til frammi á göngum stjórn-
arráðsins. Skilaboð fóru gegnum
embættismann er áður hafði talað
við bandaríska sendiherrann sem
drepið hafði niður fæti í gamla
stjórnarráðshúsinu við Lækjar-
götu.
Aftur og aftur sagði þáverandi
utanríkisráðherra og núverandi
forsætisráðherra í áðurnefndu við-
tali að hann myndi ekki þetta og
myndi nú ekki hitt. Allt er þetta
samkvæmt minni, sagði ráð-
herrann. Enginn stafkrókur er
bókaður nokkurs staðar í stjórn-
arráðinu um málið, engin skrifleg
gögn til. Engin formleg ákvörðun
var tekin neins staðar á fundi, eng-
in yfirlýsing eða tilkynning til
þjóðarinnar. Utanríkisráðherra
viðurkennir að pukrast var með
málið að ósk Bandaríkjamanna,
sem svo birtu nafn Íslands þegar
þeim sýndist og eins og þeim sýnd-
ist. Bandaríkjamönnum voru með
öðrum orðum veitt frjáls afnot af
nafni landsins til að fara með eins
og þeim sýndist, ólögmætum
stríðsaðgerðum sínum til stuðn-
ings.
Forsætisráðherra segist hafa
verið óánægður með hvernig
Bandaríkjamenn túlkuðu veru Ís-
lands á listanum, en staðfestir
jafnframt að engin formleg at-
hugasemd var af hálfu íslenskra
stjórnvalda gerð við það. Nei, þá
átti Bandaríkjamönnum að nægja
það að sendiráðið hlyti að fylgjast
með því sem íslenskir ráðamenn
segðu hér í fjölmiðlum. Til að bíta
höfuðið af skömminni allri við-
urkennir svo Halldór Ásgrímsson í
margnefndu viðtali að auðvitað
tengist ákvörðunin um stuðning
við Írak stríðið óbeint tilraunum
sömu ráðamanna til að ríghalda í
herinn. Með öðrum orðum, menn
voru að borga á sig vegna vænt-
anlegra viðræðna við Bandaríkja-
menn um herinn og herþoturnar
fjórar.
Í ljósi alls þessa er ríkari ástæða
en nokkru sinni til að fram fari ít-
arleg opinber rannsókn á málinu
öllu. Tillaga okkar formanna
stjórnarandstöðuflokkanna þar um
liggur fyrir í utanríkismálanefnd
óafgreidd. Auðvitað á utanrík-
isráðherra, þáverandi, að sjá sóma
sinn í því að birta sjálfur það sem
hann sagði í utanríkismálanefnd
19. febrúar. 2003, leggja spilin á
borðið og hjálpa til við að útskýra
þá U-beygju sem fólgin var í
ákvörðuninni 18. mars miðað við
hans fyrri málflutning
Það er sorglega niðurlægjandi
fyrir íslenska þjóð að standa nú
frammi fyrir upplýsingum um að
nafn og orðstír Íslands var með-
höndlað með þessum hætti. Tveir
menn gerðu Ísland samábyrgt, að
hlutdeildaraðila, í ólögmætu árás-
arstríði og skilaboðunum um það
var komið munnlega gegnum emb-
ættismann til bandaríska sendi-
herrans. Þangað erum við komin, á
þeim dapurlegu tímamótum erum
við í dag í viðleitni okkar til að upp-
lýsa, skilja og gera upp þetta mál.
að – í Íraksmálinu
rir
i fyrir
að
lands
ti.‘
Höfundur er formaður Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs og sit-
ur í utanríkismálanefnd Alþingis.
ensku
únir til að
urál fær
og
n meira.
vonandi
r að fjár-
Ragnar Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri fjármála- og stjórn-
unarsviðs Norðuráls, sagði að fyr-
irtækinu hafi borist fjöldamörg
tilboð frá innlendum og erlendum
lánastofnunum en nálgun Lands-
bankans og KB banka hafi hentað
þörfum fyrirtækisins best. „Lána-
samningur þessi er til marks um
styrk íslensku bankanna. Samn-
ingurinn er einnig til marks um að
Norðuráli og Century Aluminum,
móðurfélagi Norðuráls, er mjög
umhugað um að eiga viðskipti við
innlenda aðila í tengslum við
rekstur álversins á Grundartanga.
23 milljarða
i Landsbankans (lengst til vinstri), Sigurjón Þ. Árnason, bankastjóri Landsbankans,
inum, Ragnar Guðmundsson, framkvæmdastjóri fjármála- og stjórnunarsviðs Norður-
Morgunblaðið/Árni Torfason