Morgunblaðið - 12.02.2005, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2005 53
Í ÞJÓÐLEIKHÚSINU á fimmtudag risu
menn úr sætum í lok sýningar til að hylla leik-
stjórann Eddu Heiðrúnu Backman. Áhorf-
endur höfðu margar ástæður til að gera það. Í
tvo áratugi hefur hún verið ein fremsta leik-
kona þjóðarinnar. Hún er hugrökk kona. Hún
valdi sjálf þetta verk Mýrarljós til flutnings, –
verk sem snertir á ólíka vegu tilfinningar okk-
ar og aldagömul minni sem við berum innan-
borðs – verk sem gefur kvennablóma Þjóðleik-
hússins tækifæri til að sýna hvað í honum býr.
Hún er skynsöm kona. Hún valdi til samstarfs
við sig tvo Grikki, annan leikstjóra, Giorgos
Zamboulakis, og búninga- og grímugerð-
armanninn, Þanos Vovolis, sem báðir flytja
með sér ferskar hugmyndir inní húsið, önnur,
löngu þráð, vinnubrögð. Hún skilar í þetta
fyrsta skipti sýningu sem ber af öllum frum-
raunum sem ég hef séð þar til fjölda ára og
endurspeglar meiri djörfung og metnað fyrir
hönd leiklistarinnar en þar hefur einnig sést
lengi.
Verkið gerist frá sólarupprás til sólarlags
við stórt mýrlendi, Kattarmýri, í afskekktri
byggð á Írlandi þar sem menn og draugar
vafra hver innan um annan. Í mýrinni hefur
konan Hester Svan alist upp og einangrað sig,
skilin þar eftir barn að aldri af móðurinni.
Djúp og leyndardómsfull er líka Hester Swan
eins og mýrin og nátengd náttúrunni villt og
ástríðufull. Á þessum degi þarf Hester að horf-
ast í augu við það að Karþak Kilbride, fyrrum
elskhugi hennar og faðir barnsins hennar Jósí
ætlar að ganga að eiga yngri konu Karolínu
Cassidy. Karþak og nýi tengdafaðirinn Xiaver
Cassidy vilja einnig hrekja Hester til annarrar
borgar úr húsi hennar við mýrina. En Hester
vill ekki yfirgefa mýrina, hún á þá von að þang-
að snúi móðir hennar aftur, þar vill hún ala
dóttur sína upp. Reið og særð rís hún upp til
varnar með skelfilegum afleiðingum.
Jón Axel Björnsson býr til víðáttu mýrinnar
með nánast auðu leiksviði og einangrun Hest-
erar með hóli- mýri (upphækkun) aftast á svið-
inu sem allir þurfa að príla yfir til að komast að
húsi hennar. Birni Bergsteini Björnssyni gef-
ast ekki mörg tækifæri til að sýna hæfileika
sína að þessu sinni þar sem litlar breytingar
eru á leikmyndinni – en innkoma látna bróð-
urins úr vatninu þar sem með borði í brúð-
kaupsveislu er búið til annað svið á sviðinu er
einn af hápunktum sýningarinnar og hefðu
hann og Jón Axel mátt að skaðlausu fá rými til
að skapa fleiri slíkar fantasíur undir fínlegri
tónlist Atla Heimis.
Eyðilegt sviðið fær hins vegar áhorfandann
til að einbeita sér að leikaranum og það er leik-
arinn og færni hans sem eru aðalatriðið í þess-
ari sýningu. Í stuttu máli töfrar Giorgios
Zamboulakis sem leikstýrir sviðshreyfingum
og raddbeitingu nýjar hliðar fram hjá öllum
leikurum. Og er vel studdur af öðrum töfra-
manni Þanos Vovolis. Leikararnir hreyfa sig
og tala á allt annan máta en áður og margir
þeirra eru að gera undraverða hluti, jafnvel al-
gjör aukahlutverk eins og þjónustustúlkurnar
og þrí-fararnir Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir og
Ragnheiður Steindórsdóttir sitja manni í
minni svo og litli þjónninn hann Arnmundur
Ernst Backman.
Ívar Örn Sverrisson leikur drauginn bróður
Hesterar, líður áfram einsog hafi hann ekki
fast land undir fótum, svífandi vera úr öðrum
heimi, svipbrigðalaus, slokrar loft. Eru ekki
draugar einmitt svona?! Barnið, Kristbjörg
María Jensdóttir leikur litlu kotrosknu dótt-
urina Jósí af húmor og ótrúlega fagmannlega.
Vigdís Hrefna Pálsdóttir nær flottri stærð á
sviðinu sem litla postulínsdúkkan Karólína er
engum vill eiginlega gera illt, og vekur bæði
samúð og hlátur. Edda Arnljótsdóttir er vin-
gjarnleg nágrannakona, sem orðin er skökk og
skakklappa af allri vinsemdinni og jámennsk-
unni og fín er uppbyggingin hjá henni þegar
hún loks getur tekið sig saman og verið hug-
rökk. (Hún þarf nú að fara að leika burð-
arhlutverk.) Kristbjörg Kjeld gæðir líka föð-
urömmu Josí, þessa meinyrtu, nísku, kúguðu,
barnslegu konu, yndislega kómísku látbragði
en af hverju er hún látin beita röddinni svona
hátt? Sigurður Sigurjónsson er auðvitað líka
kostulegur í litlu hlutverki sem ellihrumur
prestur og ekkert spaugstofulegur. Þá er
Kristján Franklin Magnús trúverðugur yf-
irgangsseggur sem Xiaver Cassidy, en leikur
hans sem draugasafnari með grímurnar, and-
litin tvö, raddirnar tvær sem hann mótar svo
listavel, hreyfingar hans þar, eftirminnilegri.
Stærsta skref fram á við tekur þó Guðrún S.
Gísladóttir sem leikur blindu kattarkon-
una, hún er í átta orðum sagt í hreyf-
ingum og rödd malandi köttur í konulíki.
Hér hefur þessi greinda leikkona fengið
aðferð í hendur sem nýtist henni full-
komlega. Baldur Trausti Hreinsson leik-
ur elskhugann Karþak og túlkar ástina á
dótturinni vel, einnig hörku hans og mis-
kunnarleysi gagnvart Hester – en það
vantar töluvert á að samband hans við
Hester sé fullunnið. Hin sameiginlega
sekt þeirra, sektarkennd, sem gerir
böndin milli þeirra óslítanleg engu síður
en barnið og er svo stór þáttur í harmleik
Hesterar er ekki unnin út í sýningunni.
Að sumu leyti brotnar sýningin í þrennt:
Í harmrænan að nokkru leyti upphafin
leik Halldóru Björnsdóttur með stóru
látbragði sem hún vinnur að sjálfsögðu
glæsilega úr og á áhrifaríkan hátt meðal
annars þegar hún sveiflast á milli stórra
tilfinninga og miðlar okkur sársauka
hennar og reiði. Stílfærðan leik katt-
arkonunnar og þeirra grímuklæddu. Og
svo nálgast menn hlutverkin með hefð-
bundinni raunsæis aðferð. Í sjálfu sér er
ekkert að því að leiknir séu mismunandi
stílar í einni leiksýningu – en hér verða
þeir til þess að ekki tekst að miðla
stærstu tilfinningunum sem liggja til
grundvallar ákvarðana Hester, tilfinn-
ingum sem aðeins er hægt að afhjúpa í
samleik. Og hins vegar víkur stundum
áherslan á framvindu sögunnar og þróun
persónu Hesterar fyrir því að einum leik-
ara er gefið of mikið pláss of mikill tími.
Þegar Hester ætti að vera í fókus er einhver
annar það.
Þessa annmarka má áreiðanlega skrifa á
það að Mariana Carr byggir þetta fremur
hefðbundna verk sitt sem stendur föstum fót-
um í írskri leikritahefð lauslega á gríska harm-
leiknum um Medeu. Þess vegna er sennilega
þessi klofningur. Menn vilja geta leikið stóran
harmleik en detta svo ofan í formgerð verks-
ins. Það skyggir hins vegar ekki á hitt að hér
er verið að gera tilraunir, leita nýrra leiða fyrir
leikarana og allir eru þeir að skapa eitthvað
nýtt, vinna ný lönd. Og hér fá áhorfendur að
njóta þess að hlæja og gráta. Vonandi fær
Edda Heiðrún þessa tvímenninga aftur til liðs
við sig og þá kannski í glímu við grískan harm-
leik.
Lofað sé hugrekkið
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Eftir Marinu Carr í þýðingu Árna Ibsen. Höfundur tón-
listar: Atli Heimir Sveinsson. Leikstjóri: Edda Heið-
rún Backman, Leikstjóri sviðshreyfinga, radda og
gríma: Giorgios Zamboulatis, leikmynd: Jón Axel
Björnsson. Lýsing: Björn Bergsteinn Björnsson. Bún-
ingar og gervi: Þanos Vovolis.
Leikarar: Halldóra Björnsdóttir, Baldur Trausti
Hreinsson, Kristbjörg María Jensdóttir/Bríet Ólína
Kristinsdóttir, Kristbjörg Kjeld, Edda Arnljótsdóttir,
Guðrún Gísladóttir, Kristján Franklín Magnús, Vigdís
Hrefna Pálsdóttir, Ívar Örn Sverrisson, Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir, Ragnheiður Steindórsdóttir, Sigurður
Sigurjónsson, Arnmundur Ernst Backman.
Stóra svið fimmtudag 10.febrúar, kl. 20.00
Mýrarljós
María Kristjánsdóttir
Morgunblaðið/Golli
„Hér er verið að gera tilraunir, leita nýrra leiða fyr-
ir leikarana og allir eru þeir að skapa eitthvað nýtt,
vinna ný lönd,“ segir María Kristjánsdóttir m.a.