Morgunblaðið - 12.02.2005, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. FEBRÚAR 2005 33
UMRÆÐAN
Miðaldabókmenntir okk-ar verða ekki metnartil fjár enda teljamargir íslenskan
menningararf það dýrmætasta
sem við eigum. Því fylgir mikil
ábyrgð að taka við slíkum verð-
mætum, gersemum sem hver kyn-
slóð eftir aðra hefur notið og skilað
niðjum sínum. Fram til þessa hef-
ur það verið talið sjálfsagt að skila
þessum verðmætum óbrjáluðum
til næstu kynslóðar — og helst
ætti hver kynslóð að leggja metn-
að sinn í að gera svolítið betur, efla
skilning á menningararfi okkar og
auka rannsóknir á þessu sviði.
Það er alkunna að við tókum
góðu heilli við flestum þeim ís-
lensku handritum sem varðveitt
voru í Kaupmannahöfn. Því fylgdi
mikil ábyrgð en ekki verður betur
séð en Íslendingar hafi risið undir
henni. Árnastofnun á Íslandi, þar
sem handritin eru varðveitt, er um
margt musteri og miðpunktur
rannsókna og fræða á þessu sviði.
Nýjum tímum fylgir ný tækni og
nýir möguleikar. Umsjónarmaður
telur engum vafa undirorpið að
góð verk þoli það vel að um þau sé
fjallað með mismunandi hætti.
Þannig hlýtur að teljast eðlilegt að
samin séu leikrit eða gerðar kvik-
myndir reistar á fornsögum okkar.
Þá þarf vitaskuld að stytta efnið og
breyta því með ýmsum hætti. Slíkt
er vandaverk en gott dæmi þess að
vel getur tekist til er kvikmyndin
Útlaginn þar sem Gísla saga er
stofninn. Sama máli gegnir um
ýmis önnur tjáningarform, t.d.
teiknimyndasögur.
Nýlega barst umsjónarmanni í
hendur teiknimyndabók, Brennan,
sögur úr Njálu. Eins og nafnið
bendir til er hún byggð á frásögn-
um Brennu-Njáls sögu af þeim at-
burðum er ber einna hæst í sög-
unni. Söguþræðinum er ekki fylgt
nákvæmlega enda er þess auðvitað
enginn kostur í knöppum texta
teiknimyndabókar. Myndirnar eru
vel gerðar og veita lesendum
skemmtilega hugmynd um geðslag
og skapgerðareinkenni höf-
uðpersónanna. Það er reyndar
ekki nýtt að myndskreyta fornrit
okkar og undirritaður minnist
tveggja nýlegra teiknimyndabóka
sem byggðar voru á Laxdæla sögu.
Það er vitaskuld ógerningur að
miðla því sem kalla má gullald-
artexta í knöppum texta teikni-
myndabókar. Þetta hefur þó verið
reynt í eldri verkum. Undirrit-
uðum virðist meginreglan hafa
verið sú að nota sögutextann
óbreyttan eins og kostur er en þar
sem nauðsynlegt var að stytta efn-
ið, breyta því eða endursegja það
var þess gætt að framsetning væri
að öllu leyti í samræmi við mál-
venju og hæfði efninu. Í Brennunni
er farin önnur
leið. Þar er efn-
ið endursagt í
mjög knöppu
máli, framsetn-
ing ber nokkurn
keim af talmáli
og í nokkrum
tilvikum er vikið
frá því sem
kalla má hefð-
bundna mál-
beitingu. Skal nú vikið að nokkrum
atriðum af þessum toga.
Sem dæmi um talmálskenndan
stíl má nefna eftirfarandi: Njáll er
búinn að bæta fyrir föður minn og
gott betur (bls. 18); kíkjum næst á
Hafur auðga (40); Hvað meinarðu?
(17) (‘hvað áttu við’); Engin slags-
mál hér á Alþingi (52) og Er verið
að kveikja eld?Á að fara að malla
eitthvað, strákar? (60). Vafalaust
vakir það fyrir höfundum að stíll-
inn sé sem einfaldastur og í sam-
ræmi við smekk og málkennd les-
enda (væntanlega barna). En hér
vaknar sú spurning hvort búning-
urinn hæfi efninu og umsjón-
armaður telur reyndar að talmáls-
einkenni á borð við ofangreind séu
ónauðsynleg, þau séu ekki til þess
fallin að gera textann auðskilinn.
Í nokkrum tilvikum má finna ný-
mæli sem umsjónarmaður kannast
ekki við, t.d. kasta goðunum (8) í
merkingunni ‘kasta trúnni’; taka
við sátt ‘sættast’ og ... ættir þú nú
að stanga út tönnunum rassgatið á
merinni, sem þú ást í gær (42). Í
síðasta tilvikinu hlýtur reyndar að
vera um misskilning að ræða.
Samsvarandi texti í Njáls sögu er
stanga úr tönnum þér rassgarn-
arendann merarinnar, sem ... og
þar virðist merkingin býsna skýr.
Í pistlum mínum hef ég nokkr-
um sinnum vikið að ofnotkun orða-
sambandsins vera að gera eitt-
hvað, t.d. ég er ekki að skilja/fatta
þetta og hann er að standa sig vel.
Svipuðu máli gegnir um sögnina
vera að viðbættum lh.nt. Við get-
um sagt barnið fór/kom grátandi
en helst ekki barnið er grátandi
(nema lh.nt. sé lýsingarorðsmerk-
ingar). Þess í stað segjum við
barnið er að gráta eða barnið
grætur. Það skal fúslega við-
urkennt að oft koma upp álitamál
er tekin er afstaða til dæma af
þessum toga. Megindrættirnir eru
þó skýrir og enn fremur virðist
ljóst að í nútímamáli er málnotkun
að breytast fyrir áhrif frá ensku.
Þessu sinni skal ekki farið frekar
út í þá sálma heldur látið nægja að
tilgreina tvö dæmi úr Brennunni:
Ég er hér en ekki grenjandi (65)
og Hvað er að gerast ‘hvað gengur
á’ (48). Umsjónarmaður hefði kosið
að nota hér annað orðalag en hver
dæmi fyrir sig.
Í íslensku vísar ábendingarfor-
nafnið þessi jafnan til einhvers
sem er nálægur eða maður sér
(þessi hérna, þessi þarna ...). Í
ensku er samsvarandi fornafn
(this) notað með svipuðum hætti
en auk þess til áherslu (svo sem í
dæmum er samsvara þessi bjáni,
kjáni, þussi, glæpamaður ...). Það
er í sjálfu sér ekkert rangt við að
hafa sama háttinn á í íslensku en
naumast getur slík málbeiting tal-
ist til fyrirmyndar. Nokkur dæmi
af þessum toga má finna í Brenn-
unni, t.d. Þessi Kristur ... (33) og ...
jaxlinn úr þessum Þráni (65).
Umsjónarmaður hefur gerst all-
langorður um títtnefnda teikni-
myndabók enda finnst honum efn-
ið afar mikilvægt. Ekki er við því
að búast að menn verði á eitt sáttir
um þetta efni fremur en mörg önn-
ur en umsjónarmanni fannst
ómaksins vert að láta afstöðu sína í
ljós.
Það er
vitaskuld
ógerningur að
miðla því sem
kalla má
gullaldartexta í
knöppum texta
teiknimynda-
bókar.
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson – 45. þáttur
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
MIG langar að þakka Theodóri
Gunnarssyni fyrir grein sem birtist
í Morgunblaðinu hinn 17. janúar.
Þar svarar hann grein sem ég
skrifaði og færði rök fyrir því að
rangt væri að banna reykingar á
veitingastöðum. Theodór er fylgj-
andi banni en eitthvað virðast rök
mín gegn banni vera
að flækjast fyrir hon-
um og því fannst mér
mikilvægt að svara
greininni hans.
Theodór segir í
grein sinni: ,,Sam-
kvæmt [skoðun Guð-
mundar] ætti
fólki … að vera frjálst
að reykja, blaðra í bíó
og vera með hávaða á
bókasöfnum,“ hann
gengur reyndar svo
langt að segja að með
mínum rökum ætti
fólki að vera frjálst að
gera þarfir sínar í sundi. Ef bíó-
húsin og bókasöfnin, sem Theodór
talar um, eru í einkaeign er það sá
sem á eignirnar sem ákveður
hvernig fólk hagar sér á þessum
stöðum. Nákvæmlega eins og þegar
Theodór tekur á móti fólki heima
hjá sér er það hann, ekki gestirnir,
sem ræður því hvort þar sé reykt,
hvort fólk hafi hávaða eða labbi inn
á skítugum skónum.
Þetta er kjarni málsins því ég er
alfarið á móti allri þvingun á fast-
eignaeigendur í þessu sambandi.
Það kemur hreinlega öðru fólki
ekki við hvort það er reykt í minni
fasteign, hvort sem ég bý þar, rek
verslun eða veitingastað. Ef ein-
hverjum mislíkar það, þá verður sá
hinn sami að versla annars staðar
eða hringja í stað þess að heim-
sækja mig.
Reykingar mættu hins vegar
vera bannaðar í opinberum stofn-
unum, t.d. hjá lögregl-
unni eða skattinum,
kjósi hið opinbera að
gera það. Fólk sem
sækir þangað hefur yf-
irleitt ekkert val, það
getur sjaldan komist
hjá því að fara þangað
og því er eðlilegt að
reykingar séu bann-
aðar þar. Fólkið, sem
Theodór talar um að
gæti kosið að gera
þarfir sínar í sundi,
fellur hér undir sama
hatt. Í sundlaugum
sem hið opinbera rek-
ur ætti að vera og er bannað að
gera þarfir sínar annars staðar en
á salernum. Þegar um sundlaugar/
heita potta í einkaeign er að ræða
kemur það auðvitað engum öðrum
en eigandanum við hvað þar er
gert. Kjósi hann að borða í pott-
inum, drekka öl eða annað er það
hans mál. Gestir geta þá sleppt því
að fara í pottinn ef þeim mislíkar
það sem þar fram fer og valið ann-
an pott eða laug til þess að svala
sundþörf sinni. Þetta er kjarni
málsins.
Að lokum vil ég hafna því að
banna eigi reykingar þar sem fólk
hópast saman. Þrátt fyrir að reyk-
ingamenn séu í dag aðeins 25%
fullorðinna á Íslandi, eins og Theo-
dór bendir á, gefur það meirihlut-
anum engan rétt til þess að hafa af
honum þessa iðju. Það er réttur
reykingamanna að reykja og hóp-
ast saman ef þeir kjósa. Þegar hóp-
ar koma saman á einkaeign er það
aftur eigandans að ákveða hvort
þar sé reykt alveg sama hvort
hann býr þar, rekur veitingarhús
eða verslun.
Það er ekki réttur gesta að
þvinga gestgjafa til þess að hafa
heimilishald með þeim hætti sem
gestunum þóknast, það finnst mér
augljóst. Í þessu samhengi er auð-
vitað fráleitt að fólk sem gestgjaf-
inn þekkir ekki og á kannski aldrei
eftir að kynnast þröngvi sínum
gildum um heimilishald upp á
hann.
Frelsi til að reykja
Guðmundur Arnar
Guðmundsson svarar
Theodóri Gunnarssyni ’Það kemur hreinlegaöðru fólki ekki við hvort
það er reykt í minni
fasteign, hvort sem ég
bý þar, rek verslun eða
veitingastað.‘
Guðmundur Arnar
Guðmundsson
Höfundur er meistaranemi við HÍ
og í stjórn Frjálshyggjufélagsins.
FYRIR nokkrum mánuðum barst
okkur fyrst til eyrna orðrómur um
að ákveðnir aðilar væru að vinna að
því að koma sóknarpresti okkar
Garðbæinga frá, orðrómur þessi
varð æ þrálátari svo að lokum
ákváðum við að kynna okkur málið
og viti menn formaður sókn-
arnefndar Matthías G. Pétursson,
Arthur Farestveit, Friðrik J.
Hjartar prestur og Nanna Guðrún
Zoega djákni, fara fremst í flokki
við að koma rétt kjörnum sókn-
arpresti okkar Garðbæinga úr emb-
ætti.
Okkur gengur mjög illa að trúa
því að Matthías G. Pétursson skuli
fara þarna fremstur í flokki en hann
var kosningastjóri Hans Markúsar
og að því er við töldum vinur hans.
Svo vill til að við höfum í gegnum
tíðina eða allt frá fyrstu dögum
Hans Markúsar í embætti nýtt okk-
ur þjónustu hans, bæði á gleði- og
sorgarstundum t.d. við giftingar,
skírnir og jarðarfarir, og satt best
að segja er ekki hægt að hugsa sér
traustari, hlýrri og betri mann í
mannlegum samskiptum en einmitt
séra Hans Markús. Það sem virðist
hafa komið öllum þessum leiðindum
af stað er óánægjubréf sem Nanna
Guðrún Zoega djákni skrifaði og las
upp á sóknarnefndarfundi, á þessu
stigi verður ekki farið nánar út í
efni þessa bréfs. Að okkar mati
hefði legið beinast við að Nanna
Guðrún hefði sagt starfi sínu lausu,
vegna óánægju sinnar.
Það er okkur hulin ráðgáta
hvernig menn innan íslensku þjóð-
kirkjunnar geta hegðað sér svona,
við töldum að boðskapur kirkjunnar
ætti að vera „trú, von og kær-
leikur“, en brögðum þeim sem beitt
er við að koma sóknarpresti okkar
frá bera ekki þessa yfirskrift heldur
minna vinnubrögðin helst á norna-
veiðar og galdrabrennur hið forna
sem við héldum að þjóðkirkjan á Ís-
landi fordæmdi.
Skorum við á Garðbæinga að
standa vörð um og styðja við bakið
á réttkjörnum sóknarpresti sínum
séra Hans Markúsi Hafsteinssyni.
ÞÓRUNN LÚÐVÍKSDÓTTIR,
ÁSGEIR GUNNLAUGSSON,
Brúnási 21, Garðabæ.
Garðbæingar,
standið vörð um
sóknarprest ykkar
Frá Þórunni Lúðvíksdóttur
og Ásgeiri Gunnlaugssyni:
AÐ undanförnu hafa fréttir um
glæsilegan árangur margra ís-
lenskra fyrirtækja verið áberandi.
Útrás, hagnaður og hagræðing eru
orð sem einkenna umfjöllun um ís-
lenskt atvinnulíf. Jákvæð viðhorfs-
bylting hefur orðið á afstöðu al-
mennings til atvinnurekstrar í
þessu landi á örfáum árum en áður
voru hagnaður og gróði nánast
skammaryrði í íslensku máli. Svo
er sem betur fer ekki
lengur.
Það er merkilegt að
helstu vaxtarbroddar
í íslensku atvinnulífi
skuli ekki vera frum-
framleiðsla og iðn-
aður, eins og ríkjandi
viðhorf hafa lengst af
gert ráð fyrir, heldur
fjármála- og flutn-
ingastarfsemi, lyfja-
framleiðsla og versl-
un. Starfsemi þessara
fyrirtækja er mikils
virði fyrir samfélag
okkar, en á sama tíma
óvænt og skapar ný
viðhorf til þess hvað
það er sem skapar
þau verðmæti sem við
öll lifum á. Hin nýju
fyrirtæki eru áræðin
og ákveðin, arðsækin
og áhættusöm. Þau
taka ákvarðanir hratt
og framkvæma þær
umsvifalaust. Hið
nýja hagkerfi er
þannig í eðli sínu allt
annað en hið gamla.
Hlutverk háskóla landsins er m.a.
að undirbúa nemendur sína fyrir
þátttöku í því. Háskólarnir eiga hér
að vera í fararbroddi en ekki fylgj-
endur. Þannig eiga háskólarnir að
útskrifa nemendur sem flytja nýja
þekkingu og viðhorf inn í samfélag
og atvinnulíf, en ekki að elta þarfir
og viðhorf gærdagsins.
Það er hins vegar athyglisvert að
sú mælistika sem lögð er á árangur
íslenskra fyrirtækja í dag er nánast
eingöngu sá hagnaður sem þau
skila. Málið er ekki og á ekki að
vera svo einfalt. Hagnaður fyr-
irtækja þarf að vera í samræmi við
það samfélag sem þau starfa í og
framlag þeirra til þess samfélags.
Fyrirtæki hafa ekki eingöngu
skyldum að gegna við eigendur
sína, hluthafana, heldur einnig við-
skiptavini og aðra meðborgara.
Einnig hér hafa háskólarnir hlut-
verki að gegna og axla þá ábyrgð
að mennta stjórnendur sem hafa
skilning á samfélags-
legum skyldum þeirra
fyrirtækja sem þeir
reka.
Í Bandaríkjunum
hefur á undanförnum
árum verið mikil um-
ræða um óeðlilegan
hagnað og græðgi stór-
fyrirtækja og í sumum
tilvikum hefur skapast
gjá milli þeirra og al-
mennings. Slíkt má
ekki gerast hér. Fyr-
irtæki, sem ganga vel,
hafa samfélagslegum
skyldum að gegna.
Þeim ber að leggja sitt
af mörkum til menn-
ingar-, líknar- og
menntamála. Þau
verða að hafa skýra
umhverfisstefnu og
gæta að góðu siðferði í
viðskiptum. Þeim ber
að stuðla að jafnrétti
karla og kvenna og
þau eiga að vera góðir
þegnar í okkar sam-
félagi. Þetta eru þeir
mælikvarðar sem sam-
félagið leggur á starfsemi fyr-
irtækja landsins. Þeir eru ekki síð-
ur mikilvægir en hagnaður þeirra
og arður til hluthafa. Vanræki fyr-
irtæki hinar samfélagslegu skyldur
sínar er hætt við því að orðið gróði
verði skammaryrði á ný í íslensku
máli.
Árangur
fyrirtækja
Runólfur Ágústsson fjallar
um rekstur fyrirtækja
Runólfur Ágústsson
’Hagnaðurfyrirtækja þarf
að vera í sam-
ræmi við það
samfélag sem
þau starfa í og
framlag þeirra
til þess sam-
félags.‘
Höfundur er rektor
Viðskiptaháskólans á Bifröst.