Morgunblaðið - 12.12.2006, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HVERNIG KOMAST
ÞEIR TIL VALDA?
Hvernig komast menn eins ogAugusto Pinochet, sem nú erlátinn, til valda? Á dögum
kalda stríðsins komust slíkir menn til
valda í skjóli þeirra átaka, sem þá
stóðu yfir á milli kommúnismans og
lýðræðisríkja Vesturlanda. Þá var
talið að verið væri að fórna minni
hagsmunum fyrir meiri.
Pinochet hefði ekki komizt til valda
nema vegna þess, að Bandaríkja-
menn á þeim tíma gáfu grænt ljóst á
valdatöku hans. Hann hefði ekki
haldið völdum svo lengi nema vegna
þess, að það hentaði hagsmunum
Bandaríkjamanna.
Þetta er dökka hliðin á afskiptum
Bandaríkjamanna af alþjóðamálum.
Og Pinochet var ekki eini einræðis-
herrann, sem náði völdum í Mið- og
Suður-Ameríku vegna þess, að
Bandaríkjamenn ýmist greiddu fyrir
því eða létu það óátalið.
Bandamönnum Bandaríkjanna var
þetta ljóst en þeir höfðu svo mikla
hagsmuni af því, að Bandaríkjamenn
stæðu með þeim á helzta vígvelli
kalda stríðsins í Evrópu, að þeir
horfðu fram hjá þeirri einkennilegu
háttsemi mesta lýðræðisríki heims að
leiða einræðisherra til valda, þar sem
það hentaði hagsmunum þeirra.
Þetta er auðvitað mjög kaldrifjuð
pólitík en alþjóðapólitík er nánast
alltaf kaldrifjuð.
Pinochet skar sig á engan hátt úr
hópi einræðisherra í Mið- og Suður-
Ameríku. Hann var hermaður, sem
beitti hernum til þess að halda völd-
um. Hann var meira í alþjóðlegum
fréttum vegna þess hversu lengi hann
var við völd og vegna þess að honum
tókst lengi í skjóli hersins að halda
frelsi sínu eftir að hann var farinn frá
völdum.
Valdaferill Pinochets er ekki ein af
glæstustu stundum bandarískra
ráðamanna. Það voru mörg grimmd-
arverk framin í Chile í valdatíð hans.
Bandaríkin bera a.m.k. óbeina
ábyrgð á þeim vegna þess, að þau
hefðu getað komið í veg fyrir valda-
töku hans.
Hvíta húsið í Washington hefur
sent frá sér yfirlýsingu, þar sem að-
standendum fórnarlamba Pinochets
er tjáð samúð bandarískra stjórn-
valda. Auðvitað vilja Bandaríkin ekk-
ert kannast við fortíð sína í Chile.
Ástæðan fyrir því að svo margir
vinstri menn hafa komizt til valda í
þessum heimshluta á undanförnum
árum er auðvitað sú, að almenningur í
þessum löndum finnur að herforingj-
ar og hægri sinnaðir leiðtogar í þess-
um löndum hafa engan áhuga á að
draga úr því gífurlega þjóðfélagslega
óréttlæti, sem þar er að finna.
Andlát Pinochets ætti að verða
Bandaríkjamönnum hvatning til að
taka upp nýja stefnu í málefnum ná-
grannaríkja sinna og byggja hana á
beztu kostum bandarísks samfélags
en ekki verstu ókostum þess.
JAFNRÉTTI OG VELFERÐ BARNA
Jafnrétti kynjanna er sett á oddinn ínýrri skýrslu Barnahjálpar Sam-
einuðu þjóðanna um stöðu barna í
heiminum. Niðurstaða skýrsluhöf-
unda er sú að eigi að senda fátæktina
á ruslahauga sögunnar verði fyrst að
binda enda á misréttið milli kynjanna.
Til þess að binda enda á einstaklings-
bundna og stofnanalæga mismunun
kynjanna þurfi djarft frumkvæði og
óbilandi staðfestu. Taka verði á við-
horfum, venjum og gildismati, sem
séu konum og stúlkum í óhag.
Í skýrslunni kemur fram að árang-
ur hafi náðst í baráttunni gegn mis-
munun. Stúlkur séu farnar að sækja
að drengjum í skólasókn og frammi-
stöðu í skólanum og hafi meira að
segja farið fram úr þeim í nokkrum
þróunarlöndum og -svæðum. At-
hafnakonum fjölgi í viðskiptalífinu og
ár hvert fjölgi konum á þjóðþingum.
Hins vegar sýni skýrslan hversu mik-
ið verk sé óunnið.
Michael Bociourkiw, talsmaður
UNICEF í Genf, sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær að líklega hefði
ekkert meiri áhrif á framtíð barna í
heiminum en þær ákvarðanir, sem
teknar væru inni á heimilum þeirra og
þar heyrðist rödd kvenna ekki nógu
hátt. „Við höfum sífellt rekist á það í
60 ára sögu UNICEF að réttindi
kvenna og velferð barna haldast í
hendur,“ segir Bociourkiw. „Ef börn
eiga að þroskast og dafna eðlilega er
nauðsynlegt að mæður þeirra séu
heilbrigðar og hafi aðgang að mennt-
un.“
„Útrýming kynjamisréttis og
færsla valds til kvenna eru meðal
meginviðfangsefnanna, sem nú blasa
við heiminum,“ segir Kofi Annan,
framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóð-
anna, í inngangi að skýrslunni. „Þeg-
ar konur eru heilbrigðar, menntaðar
og hafa frelsi til að nýta þau tækifæri,
sem lífið veitir þeim, þrífast börn og
lönd blómstra og konur og börn upp-
skera tvöfalt.“
Það eru ekki ný sannindi að aukin
réttindi kvenna stuðli að velferð
barna og allar þjóðir á hnettinum geta
gert betur. Barátta kvenna á Vestur-
löndum sýnir að jafnrétti næst ekki af
sjálfu sér. Konur í löndum, þar sem
staða þeirra er hvað verst, þurfa á
allri þeirri hjálp að halda, sem hægt
er að veita þeim, ekki bara þeirra
vegna heldur einnig barna þeirra
vegna. Hefðir, venjur, trúarbrögð og
siðmenning eru ekki afsökun fyrir
mismunun kynjanna og eiga ekki að fá
að þvælast fyrir í þeirri baráttu, sem
framundan er. Slík rök eru ómarktæk
á Íslandi. Af hverju ættu þau að eiga
við annars staðar?
Þegar konur eru misrétti beittar
grefur það undan samfélaginu. Þegar
konur eru útilokaðar frá námi tapar
samfélagið. Þegar konur eru beittar
ofbeldi á heimilum sínum eitrar það
samfélagið. Jafnrétti kynjanna og vel-
ferð barna fylgjast að. Verkefnið er
erfitt, en ávinningur undanfarinna
ára sýnir að hægt er að ná árangri. Í
baráttunni fyrir jafnrétti og velferð
barna getur enginn skorast undan.
Í yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar um nýverkefni íslenskra stjórnvalda viðbrottför varnarliðsins kemur fram aðdómsmálaráðherra mun leggja fram
frumvarp til nýrra laga um almannavarnir.
Þar segir einnig að stefnt sé að enn frekari
samhæfingu og samstarfi björgunaraðila.
Ástæða er til að fagna þessum yfirlýsingum.
Eitt helsta keppikefli samfélaga eins og
okkar er að tryggja öryggi og velferð borg-
aranna og byggja upp getu einstaklinganna
og stofnana samfélagsins til að bregðast við
áföllum. Einstaklingar og fyrirtæki í sér-
hæfðu og verkskiptu nútímasamfélagi búast
við því og ætlast til þess að innviðir sam-
félagsins virki, að hlutirnir gangi snurðu-
laust fyrir sig.
Krafa um öryggi
Á hinn bóginn blasir það við að nútíma-
samfélagið er að mörgu leyti viðkvæmara
fyrir áföllum og hvers kyns röskun en áður
var. Benda má á miklar umferðarteppur
vegna umferðarslyss í Ártúnsbrekku ný-
lega sem einfalt dæmi um þetta. Það hefur
áhrif á líðan okkar og lífsgæði að við höfum
rafmagn og rennandi vatn, komumst greið-
lega leiðar okkar og fáum fljótt og vel þá
þjónustu sem við teljum okkur þurfa. Að
sama skapi treystir fólk því að stofnanir
samfélagsins geti brugðist hratt og örugg-
lega við smáum sem stórum áföllum og séð
til þess að hlutirnir komist sem fyrst aftur í
samt lag. Þar kemur til kasta viðbragðs-
aðila og fjölmargra stofnana samfélagsins.
Öryggi er í raun forsenda þess að fólk geti
notið þeirra fjölmörgu kosta sem nútíma-
samfélag býður upp á.
Þróttmikið samfélag er ekki byggt á ein-
um degi heldur hlýtur það að vera stöðugt
viðfangsefni og áskorun. Við berum í raun
öll ábyrgð á öryggi okkar og velferð, hvert
um sig og öll saman. Einstaklingar geta
ekki skorast undan ábyrgð á eigin lífi og
annarra. En meginstoðir öruggs og þrótt-
mikils samfélags eru engu að síður hinar
sameiginlegu stofnanir okkar; fyrirtæki,
samtök, sveitarfélög, ríkið.
Að vernda líf, heilsu,
umhverfi og eignir
Mest er auðvitað ábyrgð ríkis og sveitar-
félaga og er hún víða skilgreind í lögum,
meðal annars í lögum um brunavarnir (nr.
75/2000), sveitarstjórnarlögum (nr. 45/1998)
og lögum um almannavarnir (nr. 94/1962).
Samkvæmt sveitarstjórnarlögum skulu
sveitarfélög vinna að sameiginlegum vel-
ferðarmálum íbúanna.
Eins og við þekkjum gera þau þetta með
ýmsum hætti; rekstri skóla, leikskóla,
slökkviliðs, vatns- og orkuveitna, skipan al-
mannavarnanefndar og starfi að skipulags-
isval
Slys
Rau
miki
mikl
um s
is.
Í B
arhl
lykil
lagi
vá. O
svon
enn
sem
Björ
arstöðin í Sk
sveitarfélag
Margt hefur
mála en enn
sem skapas
Tækifæri til
vinnu og sam
Byggjum á
Markmið
skapa sterk
snerpu og a
stórum sem
aðila má ski
lagi eru áæt
gerðir. Í öðr
eru hjálpar
þurfa frá þe
einum eða f
virkastan há
sem viðkom
þriðja lagi a
ingum og ko
fyrst.
Mikilvæg
ar til þess að
skapast þeg
efnum. Þeg
vá byggjum
ast við hin d
aðstæður st
rétt eins og
leikhúsgest
allt hafi veri
lega, að svið
og leikararn
Meginregl
Á Norður
að björguna
sem byggist
aðar. Þær e
kvæmnisreg
samhæfinga
segja að kja
Í fyrsta la
anagerð, for
mestu leyti
standa borg
er sveitarstj
fulltrúum rí
Í öðru lag
og umhverfismálum. Óhætt er að segja að
sveitarfélög annist stóran hluta þeirrar
þjónustu sem íbúunum er mikilvægust
enda eðlilegt að ákvarðanir um slíka þjón-
ustu séu teknar af þeim sem næst standa
notendunum og þátttakendunum.
Lög um almannavarnir fjalla um sér-
stakan viðbúnað vegna stórslysa og nátt-
úruhamfara en það er hins vegar daglegt
viðfangsefni okkar að „vernda líf, heilsu
fólks, umhverfi og eignir“ (lög um bruna-
varnir) og „vinna að sameiginlegum vel-
ferðarmálum íbúanna“ (sveitarstjórn-
arlög). Í langflestum tilvikum er þetta gert
í samvinnu tveggja eða fleiri aðila. Það á til
dæmis við um viðbrögð við eldsvoðum og
umferðarslysum og fleiri dæmigerð verk-
efni sem fella má undir ofangreind laga-
ákvæði.
Samhæfing og samvinna
Það er því engin tilviljun að aukin sam-
vinna og samhæfing hafa um skeið verið
lykilorð í allri umræðu um björgunarmál og
almannavarnir. Eins og meðfylgjandi
mynd sýnir eru viðbragðsaðilar í lang-
flestum tilvikum að fást við tilvik þar sem
fremur lítil þörf er á samhæfingu. En eftir
því sem líkur á alvarlegum afleiðingum
aukast eykst þörfin fyrir samhæfingu og
samvinnu.
Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu
hafa tekið mikilvægt frumkvæði í átt til
aukinnar samvinnu og samhæfingar á und-
angengnum árum. Fyrst með stofnun
Slökkviliðs höfuðborgarsvæðisins (SHS),
síðan með sameiningu almannavarna-
nefnda á svæðinu og síðast en ekki síst með
uppbyggingu Björgunarmiðstöðvarinnar
Skógarhlíðar í góðri samvinnu við rík-
Öruggt og þróttmikið
félag – á ábyrgð okka
Eftir Vilhjálm Þ. Vilhjálmsson
og Jón Viðar Matthíasson
Jón Viðar
Matthíasson
»Markmið alls viðbún-aðarstarfs er að skapa
sterkt og öruggt þjóðfélag
sem hefur snerpu og afl til
að bregðast við áföllum,
stórum sem smáum.
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Föstudaginn 24. nóvembersl. blés Alþjóða-málastofnun Háskóla Ís-lands til ráðstefnu undir
yfirskriftinni: „Ný staða Íslands í
utanríkismálum – Tengsl við önnur
Evrópulönd“. Á ráðstefnunni hélt
úrval fræðimanna tólf erindi sem
höfðu misjafna snertifleti við við-
fangsefnið. Einnig kom í pontu ráð-
herra utanríkismála, Valgerður
Sverrisdóttir, auk aðila frá Svíþjóð
og Finnlandi sem fóru yfir reynslu
sinna ríkja af veru sinni í ESB. Í
lokin var svo boðið upp á pallborðs-
umræður þar sem fulltrúar at-
vinnulífsins og launamanna fengu
tækifæri til að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri.
Fremstir
fræðimanna!
Þrátt fyrir almenna ánægju með
ráðstefnuna hafa þrír einstaklingar
komið fram á ritvöllinn og gagnrýnt
upplegg hennar og þá sem þar létu
ljós sitt skína. Prófessorarnir
stjórnmálahe
en ég fæ ekki
bragði séð hv
hefðu átt að v
pontu fyrir R
Árnasyni og
Hólmsteini G
urarsyni á of
greindri ráðs
Lágkúra Ra
Arnalds
Annar Rag
Ragnar Arna
ur í tvígang a
skálum reiði sinnar út af rá
unni hér á síðum blaðsins. N
það alls ekki markmið mitt
efnislegt orðaskak við Ragn
alds. Ég tók slíka glímu við
í alllangri ritdeilu hér í Mor
unblaðinu sem stóð yfir frá
úar fram í lok apríl árið 199
haf þeirrar deilu var að ég v
mér að leiðrétta augljósa ra
færslu sem Ragnar viðhafð
sem birtist hér á síðum blað
desember 1998. Ég sé enga
gang í að hjóla í aðra ritdeil
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson og Ragn-
ar Árnason skrifuðu
hvor um sig grein hér í
blaðið og færðu, að
eigin sögn, rök fyrir
því að helstu fræði-
mönnum á sviði Evr-
ópusamrunans hefði
ekki verið boðin þátt-
taka. Þeir félagar áttu
þá við að úr því þeim
var ekki boðin þátt-
taka hefði ekki verið
leitað í smiðju helstu
fræðimanna! Þrátt fyrir að Hannes
og Ragnar hafi báðir brennandi
áhuga á allri umræðu um þjóðmál
líðandi stundar er heldur langt
seilst hjá þeim að skilgreina sig sem
helstu sérfræðinga Evrópusamrun-
ans. Ragnar er sérfræðingur í fiski-
hagfræði og Hannes hefur und-
anfarin ár einbeitt sér að
ævisöguritun. Hvorki fiskihagfræði
né ævisögur voru viðfangsefni ráð-
stefnunnar! Þessir heiðursmenn
eru eflaust fyrirmyndarfræðimenn
á sínu fræðasviði, fiskihagfræði og
Ragnar, Ragnar og Hannes
Eftir Úlfar Hauksson
Úlfar Hauksson