Morgunblaðið - 12.12.2006, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
að er ekki auðvelt að
vera á móti Latabæ á
Íslandi, segir Dagný
Kristjánsdóttir í grein
sinni í nýjasta hefti
TMM. En eins og fræðingi sæmir
nálgast hún viðfangsefnið á gagn-
rýninn hátt, og því er óhjá-
kvæmilegt að tónninn í greininni
verði dálítið neikvæður. En Dagný
fer afskaplega varlega í neikvæðn-
ina, sem er vissulega skiljanlegt því
að það er hárrétt hjá henni að það
er ekki auðvelt að vera á móti Lata-
bæ. Svolítið eins og að vera á móti
góðu veðri. Eða jólunum. Maður
sem er á móti Latabæ stimplar sig
ekki aðeins sérvitring heldur liggur
við að hann geri sig útlægan úr ís-
lensku samfélagi, svo einróma hef-
ur lofsöngurinn um Latabæ verið
frá upphafi.
En um leið og það er skiljanlegt
að Dagný sé varkár í gagnrýninni
er það dálítið leiðinlegt því að ein-
mitt vegna þess hve eindregið lof
og samþykki Latibær hefur hlotið
væri ekki bara gaman að sjá önd-
verða skoðun heldur má halda því
fram að það gæti verið hollt. Jafn-
vel djöfullinn þarf jú sinn málsvara.
Samt er vissara að fara varlega í
því, og Dagný lætur duga að vitna í
ritdóm Jökuls Valssonar um Lata-
bæjarbækurnar í Kistunni, þar sem
ekki var hikað við að vera neikvæð-
ur og fara jafnvel út í persónulegt
skítkast í garð Magnúsar Schev-
ings. Þessar tilvitnanir sem Dagný
hefur með þjóna ef til vill ágætlega
sem dæmi um hversu illa getur far-
ið þegar fræðingar missa stjórn á
skapvonsku sinni.
Ætli sé þá ekki betra að láta
duga að rýna í viðfangsefnið á hlut-
lausum nótum, draga fram dýpri
anga þess og til dæmis tengsl við
hefðir. Dagný fitjar reyndar tvisv-
ar, að minnsta kosti, upp á slíkum
öngum, en því miður lætur hún þá
niður falla. Í byrjun greinarinnar
rekur hún þróun hugmyndarinnar
um barnið, og vitnar til dæmis í þá
Rousseau og Locke, en sá fyrr-
nefndi hafði þá hugmynd að börn
væru að upplagi hrein og óspillt, og
það væri mannlífið sem gerði þau
ómöguleg. Þekkingarfræði Lockes
byggðist svo á þeirri grundvall-
arhugmynd að mannshugurinn
væri í upphafi eins og óskrifað blað,
sem lífið risti síðan rúnir í og mót-
aði þannig manninn. Það er alveg
óljóst hvort þessar hugmyndir sem
Dagný ver dágóðu rými undir hafa
nokkuð að segja fyrir greiningu
hennar á Latabæ. Að vísu hafa báð-
ar þessar kenningar verið hraktar
fullkomlega, og sýnt fram á að
skapferli og persónuleiki er að
miklu leyti meðfæddur og arfgeng-
ur, þannig að Rousseau og Locke
duga vart sem rök gegn nokkrum
hlut lengur.
Dagný greinir líka einskonar
ættarsögu Latabæjar, það er að
segja sýnir fram á hvernig sög-
urnar tilheyra aldagamalli hefð
„fyrirmyndar- og viðvörunarsagna
átjándu og nítjándu aldar þar sem
afar neikvæð mynd af barninu er
lögð til grundvallar sögunum sem
sagðar eru“ (bls. 7). Þetta er
skemmtileg greining, en því miður
gerir Dagný sér ekki mikinn mat úr
henni. Bendir til dæmis ekki á nein-
ar athyglisverðar hliðstæður með
persónum Latabæjar og persónum
þessara viðvörunarsagna fyrri alda.
Tvennt í viðbót: Dagný bendir á
að foreldrar barnanna í Latabæ séu
hvergi nálægir, og mér fannst við
lestur greinar hennar að hún væri
ósátt við það. Hún nefnir að í
barnabókum leiki foreldrar yfirleitt
stór hlutverk. En það er ef til vill
tímanna tákn að foreldra verði
hvergi vart í Latabæ. Maður les
varla svo viðtal við sálfræðinga og
kennara nútildags að þeir fari ekki
mörgum orðum um það að svo virð-
ist sem foreldrar gefi börnum sín-
um alltof lítinn tíma. Og það læðist
að manni sá grunur, að mjög mörg
þeirra barna sem sitja við sjón-
varpið að horfa á Latabæ á laug-
ardagsmorgnum sitji þar ein, og
foreldrar þeirra séu órafjarri í
draumalandi. Kannski gaf það einu
sinni raunsæja mynd af veru-
leikanum að foreldrar væru nærri í
barnabókum, en sennilega er nú
öldin önnur og fjarvera foreldra í
Latabæ nær raunveruleikanum.
Dagný virðist einnig vera fremur
ósátt við að Latibær sé búinn til í
samræmi við þá stefnu að ánægja
áhorfendanna, í þessu tilviki
barnanna, sé notuð sem mælistika
á hvernig efnið er unnið. „Sálfræð-
ingar og menntunarfræðingar hafa
alltaf lagt megináherslu á þroska-
og þekkingarfræðilegt gildi leikja
og leikfanga, hvort leikurinn víkki
sjóndeildarhring barnsins og kenni
því eitthvað nýtt um heiminn og til-
veruna,“ segir hún – svolítið eins og
hún væri fremur hlynnt því – á bls.
14. En Latibær hefur reyndar mjög
afdráttarlausan boðskap að flytja
og gerir mjög eindregna tilraun til
að reyna að fá áhorfendur til að sjá
hlutina frá nýju sjónarhorni. Eins
og til dæmis með þeim orðaleik að
kalla grænmeti „íþróttanammi“, og
reyna þannig að sýna grænmetið í
alveg nýju ljósi. Meginboðskapur
Latabæjar er alveg nauðaeinfaldur:
Maður á að iðka íþróttir. „En verð-
ur það gert með enn einum afþrey-
ingarþættinum og fjölmörgum
fylgihlutum?“ spyr Dagný á bls. 21.
Er þetta ekki „ódýr lausn á mjög
alvarlegu og dýru vandamáli“?
Án þess að ég hafi sérstaklega
verið ráðinn fjölmiðlafulltrúi Lata-
bæjar ætla ég að leyfa mér að efast
um að framleiðendur þáttanna telji
sig vera að bjóða allsherjarlausn á
vandanum. Ég held að það geti
bara vel verið að þeir séu í fyllstu
einlægni að leggja fram sinn túkall,
og þykist ekki vera að gera neitt
meira. Þannig að ég veit ekki nema
Dagný sé þarna að seilast of langt í
gagnrýninni.
Titillinn á grein Dagnýjar, „Lati-
bær er skyndibiti“, er grípandi, en
hvergi í greininni er þessa fullyrð-
ingu að finna, né útleggingu á
henni. Kannski á titillinn að vera
einskonar lykill að greininni,
súmmera upp boðskapinn í henni,
eins og ljóðskáld gerðu gjarnan hér
í eina tíð er þeir gáfu ljóðum sínum
nöfn. Það má vera að þetta sé rétt
hjá Dagnýju, en gleymum því þá
ekki að það er einn nammidagur í
viku. Jafnvel hörðustu næring-
arfræðingar eru til í að leyfa það.
Sumir segja meira að segja að
nammi einu sinni í viku sé hollt.
Hollur
skyndibiti
»Kannski gaf það einu sinni raunsæja mynd afveruleikanum að foreldrar væru nærri í
barnabókum, en sennilega er nú öldin önnur og
fjarvera foreldra í Latabæ nær raunveruleik-
anum.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
TILEFNI þessarar greinar er
að vekja athygli á einu af átta
framsæknum verkefnum á sviði
geðheilbrigðismála sem Sparisjóð-
urinn hefur ákveðið að styrkja
með hjálp viðskiptavina sinna og
landsmanna allra.
Klúbburinn Geysir starfar eftir
alþjóðlegri hugmyndafræði Fo-
untain House sem miðar að því að
styrkja félaga sem hafa átt eða
eiga við geðræn veikindi að stríða
til að ná fótfestu í lífi og starfi.
Oftar en ekki er fólk á framhalds-
skólaaldri þegar veikindanna verð-
ur fyrst vart. Í Klúbbnum Geysi
höfum við orðið þess áskynja að
margir sem þangað sækja hafa
flosnað upp úr námi. Geðræn veik-
indi eru þess eðlis að erfitt getur
reynst að stunda nám, hvað þá að
ljúka því. Margir þeirra sem veikj-
ast eiga erfitt með að hefja nám
að nýju, þrátt fyrir áhuga, vegna
þess að viðeigandi stuðning skort-
ir.
Klúbburinn Geysir hefur því
ákveðið að leggja áherslu á að
stofna atvinnu- og menntunardeild
sem auðveldar félögum að stunda
nám, komast í ráðningu til
reynslu, atvinnu með stuðningi
eða sjálfstæða ráðningu. Meg-
ináhersla verður lögð á að gera
menntunarmöguleika aðgengilegri
fyrir félaga, hvort sem það eru
skemmri námskeið eða námsleiðir
sem leiða til lokaprófs, gráðu eða
starfsréttinda. Með atvinnu- og
menntunardeild getur Klúbburinn
Geysir byggt upp sterkari tengsl
við skóla og atvinnulíf, aukið
menntun og þekkingu félaga og
verið öflugri við að aðstoða félaga
aftur út á vinnumarkað eða í nám.
Öflug atvinnu- og menntunardeild
er því mikilvæg, bæði til að hjálpa
ungu fólki, sem er að byrja að
veikjast og einnig þeim sem hafa
verið veikir lengi að hefjast handa
að nýju.
Atvinnu- og menntunardeild
Klúbbsins Geysis er eitt af átta
framsæknum verkefnum á sviði
geðheilbrigðismála sem Sparisjóð-
urinn hefur ákveðið
að styrkja. Söfn-
unin er nýstárleg
að því leyti að ósk-
að er eftir þátttöku
allra viðskiptavina
og getur hver um
sig valið eitt af
verkefnunum átta. Í
kjölfarið leggur
Sparisjóðurinn
1.000 krónur til
þess verkefnis í
nafni viðskiptavin-
arins en um leið er
hver og einn hvatt-
ur til að leggja fram frjálst viðbót-
arframlag. Þá verður einnig opn-
aður söfnunarsími svo að
landsmenn allir geti lagt sitt af
mörkum. Símanúmerið er 901 1000
og kostar hvert símtal 1.000 krón-
ur sem dreifist jafnt á verkefnin
átta. Með þessu móti er vonast til
að alls takist að veita um 25 millj-
ónir króna til þessara verkefna.
Auðvelt er að taka þátt og gefa
styrk frá Sparisjóðnum. Það má
gera á heimasíðunni www.spar.is,
eða með heimsókn eða símtali í
næsta sparisjóð hvar sem er á
landinu. Á sömu stöðum er einnig
að finna ítarlegar upplýsingar um
félögin og verkefnin sem fjármun-
irnir munu renna til.
Að lokum minnum við á að geð-
heilbrigðismál koma okkur öllum
við. Staðreyndin er sú að einn af
hverjum fjórum landsmönnum
glímir við geðræn veikindi ein-
hvern tímann á lífsleiðinni. Það
eru því fáar fjölskyldur í landinu
sem geðræn veikindi snerta ekki.
Menntunar- og atvinnutækifæri
geðsjúkra í Klúbbnum Geysi
Kristinn Stefán Einarsson og
Kristinn Heiðar Fjölnisson
fjalla um atvinnu- og mennt-
unardeild Klúbbsins Geysis
og söfnun Sparisjóðsins
Þú gefur styrk
»Með atvinnu- ogmenntunardeild get-
ur Klúbburinn Geysir
byggt upp sterkari
tengsl við skóla og at-
vinnulíf, aukið menntun
og þekkingu félaga og
verið öflugri við að að-
stoða félaga aftur út á
vinnumarkað eða í nám.
Kristinn Heiðar
Fjölnisson
Kristinn Stefán er framkvæmdastjóri
Klúbbsins Geysis. Kristinn Heiðar er
félagi í Klúbbnum Geysi og starfs-
maður Glitnis.
Kristinn Stefán
Einarsson
Í grein á FÍB-vefnum fimmtu-
daginn 7. desember er fjallað um
mótmæli Bifhjólasamtaka lýðveld-
isins, Snigla, við
lagningu víravegriða
á Hellisheiði. Er í
greininni að gefnu
tilefni haldið fram að
engin gögn styðji þá
sjálfsögðu kröfu þess
stóra hóps vegfar-
enda, sem mót-
orhjólafólk er orðið,
að vegrið geti verið
honum hættuleg. Má
jafnvel skilja svo af
höfundi greinarinnar
að mótmæli mót-
orhjólafólks séu
gegn vegriðum almennt og því ör-
yggi sem þau veita öðrum umferð-
arhópum, en slíkt er að sjálfsögðu
algjör fjarstæða. Greinarhöfundur,
sem reyndar hefur ekki einu sinni
fyrir því að láta nafns síns getið,
klykkir svo út með því að segja að
ekki gangi að fórna öryggi ann-
arra vegfarenda svo bifhjólamenn
geti tekið óhindrað framúr hvar
sem er.
Enginn öryggisstaðall fyrir
mótorhjólafólk
Svona til að leiðrétta þennan
ónefnda greinarhöfund aðeins er
rétt að það komi fram að fjöl-
margar rannsóknir styðja það að
vegrið geti verið mótorhjólafólki
mjög hættuleg ef ekki er vandað
til hönnunar þeirra. Það hefur því
miður oft brunnið við að mót-
orhjólafólk gleymist við hönnun
umferðarmannvirkja. Við prófun á
öryggi vegriða í Evrópu er notast
við samevrópskan öryggisstaðal er
kallast EN1317 og eru þar til-
greindar 11 gerðir öryggispróf-
anna á vegriðum. Því miður mið-
ast engar þessara prófana við
öryggi bifhjólafólks en eins og
nærri má geta eru vegrið meiri-
háttar fyrirstaða fyrir mót-
orhjólafólk, mun meiri
en bíla, og því eðlileg
krafa að tekið sé tillit
til öryggis allra veg-
farenda við hönnun
vegriða en ekki bara
sumra.
Meiri líkur á dauða-
slysum við vegrið
Samkvæmt könnun
á 418 mótorhjólaslys-
um í Frakklandi þar
sem vegrið komu við
sögu eru líkur á
dauðaslysi í þeim til-
fellum fimm sinnum meiri en ef
ekkert vegrið er til staðar. Alls
urðu 8–13% allra dauðaslysa á
mótorhjólum við vegrið á því
þriggja ára tímabili sem rann-
sóknin stóð yfir (Brailly 1998).
Önnur rannsókn sem kynnt var á
ifZ ráðstefnunni árið 1998 sýnir
fram á að líkur á dauðaslysi í mót-
orhjólaslysi aukist úr 2,2% í 10,9%
ef vegrið er fyrir hendi. Sú rann-
sókn bendir á að sum vegrið geti
verið betri en önnur og tilgreinir
sérstaklega Sigma-staura í vegr-
iðum sem öruggari kost en hefð-
bundna I-bita. Alls hafa FEMA-
samtökin, sem í eru flest mót-
orhjólasamtök Evrópu, tekið
saman 23 rannsóknir sem benda
til að sumar gerðir vegriða séu
hættulegar mótorhjólafólki. Kem-
ur þar fram eins og rauður þráður
að það eru fyrst og fremst staurar
vegriða sem eru þeim hættulegir
og einnig að of lág vegrið valdi
þeirri hættu að ökumaður bifhjóls
á það á hættu að kastast yfir
vegriðið lendi hann á því, og þá
oftar en ekki í veg fyrir aðvífandi
umferð.
Rétt tegund umferðarmann-
virkja skiptir máli
Við skulum aðeins leiða hugann
að því hvernig mannvirki vegriðin
á Hellisheiði eru, en þar eru ótelj-
andi óvarðir staurar á vegriði sem
nær ekki einu sinni metra á hæð.
Til að bæta gráu ofan á svart er
engin undirvörn á því vegriði svo
að mótorhjólamaður, sem fellur
þar af hjóli sínu, á sér varla
nokkra von. Þótt ekkert slys hafi
orðið þar ennþá á mótorhjólafólki
er það engin trygging fyrir því að
engin slys eigi eftir að verða
þarna, og því síður ef fjölga á slík-
um umferðarmannvirkjum. Við
höfum því miður þegar dæmi um
mótorhjólaslys á Íslandi þar sem
hærra vegrið hefði getað bjargað
mannslífi. Þótt mótorhjólafólk
mótmæli vissum gerðum vegriða
skal ekki skilja það svo að mót-
orhjólafólk sé á móti vegriðum al-
mennt, við keyrum líka bíla! Krafa
mótorhjólafólks er einfaldlega sú
að sama tillit sé tekið til öryggis
þeirra og annarra vegfarenda.
Þess vegna styður langflest mót-
orhjólafólk tvöföldun Suðurlands-
vegar umfram 2+1 veg og skal
engan undra.
Vegrið bara góð fyrir suma?
Njáll Gunnlaugsson skrifar um
vegrið og mótorhjólafólk »Krafa mótorhjóla-fólks er einfaldlega
sú að sama tillit sé tekið
til öryggis þeirra eins og
annarra vegfarenda.
Njáll Gunnlaugsson
Höfundur er mótorhjólakennari og
stjórnarmaður í MSÍ.