Morgunblaðið - 12.12.2006, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ VAR ákaflega fróðlegt að sjá
vandaða umfjöllun Kompáss á Stöð 2
síðastliðið sunnudagskvöld um stöðu
forsjárlausra feðra og barna. M.a. um
dæmigerðar umgengn-
istálmanir móður gegn
föður að því er virtist í
einhverskonar hefnd-
arskyni – burtséð frá
réttindum, þörfum og
vilja barnanna til að
umgangast föður sinn.
Lögbundnum mann-
réttindum barnanna til
að umgangast föður
sinn ríkulega.
Fleiri komu fram í
þessum vandaða þætti
og þar á meðal Valborg
Snævarr hrl. sem er
einn af helstu arkitektum þeirra laga
og þess kerfis sem þessi málaflokkur
býr við. Valborg á sæti í svokallaðri
tveggja manna sifjalaganefnd – nefnd
innan dómsmálaráðuneytis, sem hef-
ur með lagasmíðar o.fl. að gera í þess-
um málaflokki forsjármála.
Skemmst er frá því að segja að síð-
astliðinn vetur flutti dómsmálaráð-
herra prýðilegt frumvarp á Alþingi til
lagabreytingar á barnalögum þar
sem sameiginleg forsjá var gerð að
meginreglu við skilnað foreldra.
Þannig að báðir foreldrar muni áfram
fara sameiginlega með forsjá barns
eftir skilnað eða sambúðarslit. Rísi
deilur um þá skipan má leysa slíkar
deilur fyrir vanhæfum dómstólum.
Í Morgunblaðinu hinn 12. febrúar á
þessu ári lýsti Valborg Snævarr sig
andsnúna lagabreytingunni og vildi
ekki að sameiginlegt forræði yrði
meginregla og er þar með í andstöðu
við eðlilegar framfarir og í andstöðu
við þingið sem samþykkti lögin síðar.
Í Kompásþætti umræddum lýsti Val-
borg Snævarr sig andvíga þeirri hug-
mynd, sem mikið hefur verið rædd á
þessum vettvangi, að dómarar fengju
lagaheimild til þess að dæma fólk í
sameiginlega forsjá.
Það eru nákvæmlega þessar yf-
irlýsingar Valborgar Snævarr sem
orka tvímælis og undirritaður telur
að Valborg eigi að víkja sæti og í stað-
inn komi fólk að nefndinni sem ekki
hefur yfirlýstar umdeildar skoðanir á
málaflokknum; á börn á skólaaldri og
hefur ekki beina atvinnu sem hrl. við
málaflokkinn. Undirrituðum varð það
ljóst fyrir löngu þegar
hann fór að vinna í
málaflokknum, kynna
sér lögin, reglugerð-
irnar, framkvæmdahlið
kerfisins og arkitekt-
úrinn á kerfinu; að það
væri stórlega gallað.
Svo gallað í heild sinni
að stefna verður að rót-
tækri endurskoðun hið
fyrsta og þótt fyrr hefði
verið … Það er afleitt
að kerfið skuli þurfa að
vinna eftir lögum og
reglugerðum frá árinu
2003 sem innihalda stórkostlega
galla, sem aftur endurspegla gamla
tíma og úrelt viðmið.
En aftur að kjarnanum og mótþróa
Valborgar við þá hugmynd að dóm-
arar fái lagaheimild til að dæma um
sameiginlega forsjá foreldra. Félag
ábyrgra feðra hefur margsinnis bent
á það ósamræmi í íslensku réttarfari
að hendur dómara í forsjármálum
skuli vera bundnar fyrirfram. Með
öðrum orðum ber dómara að svipta
annað foreldrið forsjá þegar deilan er
til lykta leidd. Fjölmargir dómarar
hafa lýst því yfir að þeir séu settir í
afleita stöðu samkvæmt núgildandi
lagaramma. Þá stöðu að standa
frammi fyrir tveimur jafnhæfum for-
eldrum í væntanlega tímabundinni
deilu; vitandi það að til framtíðar
væru bestu hagsmunir barnsins að
báðir foreldrar færu með forsjá þess;
en mega ekki dæma á þann veg sem
kæmi barninu best til framtíðar.
Þá er og önnur hlið á þessu máli,
jafnvel öllu alvarlegri. Dómari í for-
ræðismáli, þar sem forræði er sam-
eiginlegt, má ekki kveða upp þann
dóm að ágreiningurinn sem fyrir
hann er lagður sé efnislega enginn;
og það sé barninu fyrir bestu að báðir
foreldrar axli ábyrgðina. Dómarinn
sér að annað foreldrið kann að vera í
málaferlum gagngert til að fá fullt
forræði – sem það fær nánast und-
antekningarlaust hafi það lögheimili
barnsins í upphafi. Við vitum að fjöl-
mörg slík sýndarmál koma upp þar
sem hagsmunir barnsins eru ekki
ástæða deilna. Ástæður fyrir slíkum
sýndarmálaferlum geta verið af ýms-
um toga eins og til dæmis af-
brýðisemi vegna tilkomu maka,
markviss undirbúningur fyrir beiðni
um aukið meðlag og jafnvel til að geta
farið úr landi með barnið án sam-
þykkis hins foreldrisins. Þannig verð-
ur refsingin oft tvöföld, óréttlátur
dómur byggður á allt öðrum for-
sendum en því sem kemur barninu
best og svo gjarnan kröfugerð í kjöl-
farið.
Þetta hljómar auðvitað afar ein-
kennilega í okkar landi. Við erum að
flytja deilur til dómstóla í forsjár-
málum vegna þess að við eigum að
venjast því að dómarar komist að
bestu mögulegu niðurstöðu – en dóm-
ari má ekki komast að bestu nið-
urstöðu fyrir barn í forsjármáli?
Slíkur lagarammi er ofar skilningi
flestra; einkum og sér í lagi með tilliti
til þess gríðarlega fjölda af annars-
konar málaflokkum sem rata fyrir
dómstóla – þá skuli þetta vera sá ein-
asti sem hefur hendur dómara
bundnar fyrirfram. Á meðan þeim
lögum er ekki breytt og slíkar breyt-
ingar mæta andstöðu Valborgar
Snævarr og fleiri – hlýtur það að vera
skýr ábending til dómara um að þeim
sé alls ekki treystandi til að komast
að bestu niðurstöðu í málinu; og það
orkar þá auðvitað einnig tvímælis að
vera yfirhöfuð að flytja slík deilumál
fyrir íslenskum dómstólum í núver-
andi mynd.
Nýtt nútímafólk
í sifjalaganefnd!
Stefán Guðmundsson
fjallar um forsjármál
og umfjöllun Kompáss
» Fjölmargir dómararhafa lýst því yfir að
þeir séu settir í afleita
stöðu samkvæmt nú-
gildandi lagaramma.
Stefán Guðmundsson
Höfundur er í Félagi ábyrgra feðra.
VARMÁR-
SAMTÖKIN óska eftir
að koma eftirfarandi
athugasemdum á
framfæri í kjölfar úr-
skurðar umhverf-
isráðuneytisins um að
tengibraut úr Helga-
fellslandi um Álafoss-
kvos inn í miðbæ Mos-
fellsbæjar skuli ekki
háð mati á umhverfis-
áhrifum.
Umhverfisráðu-
neytið gefur með úr-
skurði sínum grænt
ljós á áframhaldandi
bútasaum bæjaryf-
irvalda í Mosfellsbæ í
skipulagsmálum. Eng-
in krafa er gerð um að
tengibrautin sé skoðuð
í heildarsamhengi eða
ruðningsáhrif hennar á
nærliggjandi svæði
metin. Skipulags-
yfirvöld í Mosfellsbæ
þurfa skv. þessu hvorki
að gera grein fyrir
þeim skipulagsbreyt-
ingum sem tengibrautin kallar á né
afleiðingum þeirra fyrir íbúa Mos-
fellsbæjar.
Til að þjóna þörfum tengibraut-
arinnar verður að rífa hús, fjarlægja
reisuleg tré og leggja stórt landsvæði
í kvosinni undir nýjan veg sem liggja
á samhliða tengibrautinni í ískyggi-
legri nálægð við Varmá. Tengibraut-
in leiðir ennfremur af sér að gera
þarf mislæg gatnamót þar sem Ála-
fossvegur tengist Vesturlandsvegi.
Hækka á þjóðveg 1 í um 6 m hæð yfir
landi skv. samgönguáætlun Vega-
gerðarinnar og leiða 10.000 bíla um-
ferð úr Helgafellshverfi um Álafoss-
kvos inn í miðbæinn framhjá aðal
íþrótta- og skólasvæði bæjarins. Hér
er um er að ræða mannvirki sem á
eftir að kollvarpa ásýnd svæðisins á
þann veg að umhverfi þessarar ein-
stöku, menningarsögulegu nátt-
úruperlu í hjarta Mosfellsbæjar
verður ekki nema svipur hjá sjón, –
fyrir utan mengunina og hætturnar
sem öll þessi bílaumferð á eftir að
skapa fyrir börn á leið úr og í skóla
og íþróttir.
Ráðgjafar Varmársamtakanna í
hönnun umferðarmannvirkja segja
útilokað að ætla sér að beina allri
þessari umferð inn á hringtorg á
Vesturlandsvegi, jafnvel þótt það
yrði tvöfaldað. Umferðaröngþveiti
muni skapast við torgið á álags-
tímum og því liggi fyrir að hraða
þurfi framkvæmdum við gerð mis-
lægra gatnamóta.
Í úrskurði umhverfisráðherra seg-
ir orðrétt: „Í máli þessu er tekin af-
staða til matsskyldu fyrirhugaðrar
tengibrautar í Mosfellsbæ en aðrar
fyrirhugaðar framkvæmdir eru ekki
til skoðunar svo sem hugsanleg
breyting á Vesturlandsvegi og því
engin afstaða tekin til áhrifa slíkrar
framkvæmdar enda liggur útfærsla
ekki fyrir.“ Engu er líkara en að um-
boð umhverfisráðuneytisins til af-
skipta nái einungis til deiliskipulagn-
ingar sem þýðir að Mosfellsbær er
leystur undan þeirri lögbundnu
ábyrgð að gera íbúum sveitarfé-
lagsins grein fyrir framhaldi tengi-
brautarinnar og því heildarsamhengi
sem hún óhjákvæmilega er hluti af.
Þannig ýtir umhverfisráðuneytið
beinlínis undir bútasaum Mosfells-
bæjar í skipulagsmálum. Það nægir
umhverfisráðuneytinu að gerður sé
uppdráttur af „brautarteinum á milli
tveggja stoppistöðva“. Skítt með
framhaldið!
Með svipuðum rök-
um, þ.e. ‘að aðeins sé
hægt að taka mið af
framkvæmdum sem
ákveðnar hafa verið’ er
nauðsyn þess að meta
raunverulegan umferð-
arhávaða – sem m.a.
eykst til muna með upp-
hækkun Vesturlands-
vegar – að engu gerð í
úrskurðinum. Sam-
mögnunaráhrif, þ.e.
hljóðstig frá öllum nær-
liggjandi hávaðaupp-
sprettum, þarf ekki að
leggja saman til að fá
rétta útkomu því til-
teknar ‘framkvæmdir
eru ekki hluti af þeirri
framkvæmd sem hér er
til skoðunar’ – að dómi
ráðuneytisins
Í kjölfar þess að haf-
ist verður handa við
lagningu tengibraut-
arinnar blasir nú við að
íbúum Mosfellsbæjar
verða settir þeir af-
arkostir að þurfa hvort sem þeim lík-
ar betur eða verr að samþykkja mis-
læg gatnamót með umferðarlykkjum
þvers og kruss við Brúarland til að
hægt verði að leiða umferðina að
næstu „stoppistöð“ sem bæjarstjórn
er enn að skima eftir.
Í úrskurði sínum tekur ráðuneytið
undir þá réttlætingu skipulags-
yfirvalda að gert hafi verið ráð fyrir
vegi á þessum stað síðan 1983. Ekk-
ert tillit er tekið til samfélagsþróunar
sem orðið hefur í kvosinni á þessum
tíma og heldur ekki þeirra miklu
lagabreytinga sem átt hafa sér stað í
tengslum við umhverfis- og skipu-
lagsmál á undanförnum árum. Hér
er átt við lög um náttúruvernd, lög
um mat á umhverfisáhrifum, skipu-
lags- og byggingarlög o.s.frv. Ráðu-
neytið telur ekkert athugavert við að
um ósambærilegt mannvirki er að
ræða. Í upphafi fór vegurinn inn á að-
alskipulag sem safnvegur sem þjóna
átti lítilli byggð. Í dag er um að ræða
10.000 bíla tengibraut sem þjóna á
hverfi þar sem áætlaður íbúðafjöldi
fer vaxandi dag frá degi. Síðast þeg-
ar fréttist var hann kominn vel á ann-
að þúsund.
Rúsínan í pylsuendanum er síðan
að hvergi er tekið á fádæma lélegri
kynningu og skorti á samráði við
íbúa. Ráðuneytið virðist álíta að
framkvæmdaaðilar fullnægi laga-
skyldu um virkt samráð með því að
gefa íbúum kost á að taka þátt í að
skreyta mannvirkið í lok fram-
kvæmdaferlisins. Krafa samtakanna
um virkt samráð við íbúa strax frá
upphafi skipulagsferlis er með þessu
að engu höfð af ráðuneytinu.
Hagur íbúa er fyrir borð borinn í
úrskurðinum og því ljóst að stjórn-
völd á Íslandi eiga langt í land með að
skapa þann lýðræðislega grundvöll
sem hefð er fyrir í nágrannalönd-
unum og kveðið er á um í tilskip-
unum Evrópusambandsins.
Það er nú í höndum lögfræðings
samtakanna að ákveða hvort úr-
skurðurinn verður kærður til dóm-
stóla.
Grænt ljós á um-
hverfisslys í hjarta
Mosfellsbæjar
Sigrún Pálsdóttir skrifar f.h.
Varmársamtakanna um
tengibraut úr Helgafellslandi
um Álafosskvos inn
í miðbæ Mosfellsbæjar
Sigrún Pálsdóttir
»Krafa sam-takanna um
virkt samráð við
íbúa strax frá
upphafi skipu-
lagsferlis er
með þessu að
engu höfð af
ráðuneytinu.
Höfundur er gjaldkeri
Varmársamtakanna.
ÞAÐ var heldur kalt að standa
baksviðs við Alþingishúsið hinn 6.
desember sl. og bíða eftir því að
komast upp á þingpalla til að fylgj-
ast með atkvæða-
greiðslu um fjárlaga-
frumvarpið. Loksins
opnaði dyravörðurinn,
ég komst inn í hlýjuna
og þingfundur var sett-
ur í næstum fullskip-
uðum sal.
Það fjölgaði á pöll-
unum og fulltrúar
Landssambands eldri
borgara bættust í hóp-
inn. Nú voru af-
greiddar breyting-
artillögur og tvær voru
frá stjórnarandstöð-
unni um mál eldra fólks. Önnur var
um að frítekjumark vegna atvinnu-
tekna lífeyrisþega yrði 70 þúsund kr.
á mánuði. Hún var að sjálfsögðu
felld samkvæmt reglunni, en athygli
vakti að stjórnarliðinn brokkgengi
Kristinn H. Gunnarsson studdi til-
löguna. Þá varð Ólafi formanni LEB
að orði; „við náðum einum“. Tillaga
ríkisstjórnarinnar um 25 þúsund
króna frítekjumark á mánuði var
hins vegar samþykkt. Svo var það
tillaga stjórnarandstöðu um að fimm
milljörðunum, sem ríkisvaldið hefur
tekið úr Framkvæmdasjóði aldraðra
sl. 15 ár til rekstrar og fleira, yrði
skilað aftur í sjóðinn. Hún var felld
með traustum meirihluta.
Stjórnarliðar vísuðu stöðugt í
samkomulag við eldri borgara sl.
sumar og heilbrigð-
isráðherrann nefndi 27
milljarða til aldraðra –
að vísu á næstu fjórum
árum. Það er sjálfsagt
gert ráð fyrir að ráð-
herrastóllinn fylgi!
Til að undirstrika
mildina og rausnina
efndu fjármálaráð-
herra og heilbrigð-
isráðherra til blaða-
mannafundar á eftir
með þann boðskap, að
nú gætu allir lífeyr-
isþegar farið sælir út
að vinna og aldrei fyrr í sögunni
hefði verið gert annað eins fyrir
aldraða og engin ríkisstjórn myndi í
framtíðinni gera betur! Milljarð-
arnir voru nú orðnir 28.
Það var sérkennileg tilviljun að
þegar sagt var frá þessum fundi í
blöðunum daginn eftir var frétt frá
Félagi eldri borgara í Reykjavík um
að félagið mundi ekki standa að sér-
stöku framboði eldri borgara til Al-
þingis. Sjálfsagt ekki þörf á því mið-
að við rausnarskap ráðherranna.
Eftir tvo stórfundi í Háskólabíói,
greinaskrif og fundi út og suður fór-
um við í AFA – Aðstandendafélagi
aldraðra tómhent úr þinghúsinu og
mig grunar að félagsmenn í félögum
eldri borgara séu ekki sáttir. Enginn
er verkfallsrétturinn eins og Ólafur
Ólafsson hefur bent á og búið að
pakka atkvæðisréttinum niður. Það
var kannski við hæfi að einn af nýju
þingmönnunum, Guðjón Ólafur
Jónsson, gekk glottandi í ræðustól
við atkvæðagreiðsluna umræddu og
sagði nánast: Þið eruð búin að fá nóg
og þurfið ekki meira.
Döpur morgunstund
á pöllum Alþingis
Reynir Ingibjartsson fjallar um
málefni aldraðra og afgreiðslu
Alþingis á fjárlögum
»Eftir tvo stórfundi íHáskólabíói, greina-
skrif og fundi út og suð-
ur fórum við í AFA –
Aðstandendafélagi aldr-
aðra tómhent úr þing-
húsinu og mig grunar að
félagsmenn í félögum
eldri borgara séu ekki
sáttir.
Reynir Ingibjartsson
Höfundur er formaður AFA – Að-
standendafélags aldraðra.
Sagt var: Valsarar og KR-ingar reyndu að finna veikan blett á hverjum
öðrum.
RÉTT VÆRI: … finna veikan blett hvorir á öðrum.
Gætum tungunnar