Morgunblaðið - 08.12.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Á
aðventu blómstrar end-
urtekningin. Þá er hefð
fyrir því að heyra sömu
sögurnar, syngja sömu
söngvana, elda sömu
steikina, baka sömu smákökurnar,
hlakka til sömu pakkanna, vera á
sama spaninu, hitta sama fólkið. Á að-
ventu hugsum við líka til þess ómiss-
andi fólks sem hvílir í kirkjugörðum
heimsins og er saknað við hlaðborðið.
Hér er því ein lítil endurtekin saga:
Það kemur fyrir á Íslandi að aldr-
aður einstæðingur deyr einn og ligg-
ur dögum eða jafnvel vikum saman á
heimili sínu. Nályktin ein kemur upp
um dauðann. Ég man einmitt eftir
einni frétt um slíkt um og eftir síð-
ustu jól.
Mér verður hugsað til góðs manns
sem ég fékk örlítið að kynnast í New
York á sínum tíma. Hann var á ní-
ræðisaldri, bjó í lítilli íbúð á Manhatt-
an, og ég heimsótti hann tvisvar með
vini mínum.
Þótt heimsóknirnar yrðu aðeins
tvær var ég ekki lengi að átta mig á
að þarna fór magnaður persónuleiki.
Lifandi, fyndinn, skemmtilegur og
umhyggjusamur maður, sem bjó um
leið að dýpri þjáningu en flestir þurfa
nokkru sinni að kynnast. Hann var
þýskur gyðingur að uppruna, hafði
misst nær alla fjölskyldu sína í helför-
inni, en sjálfur lifað hana af á átak-
anlegan hátt. Ég féll fyrir honum og
sat límd í litlu stofunni hans tímunum
saman.
Hann hafði á yngri árum stúderað
heimspeki með Heidegger og viðraði
ýmsar hugmyndir, talaði jafnvel við
mig á reiprennandi sænsku og sagði
mér frá sagnfræðiverki sem hann
væri að reyna að leggja lokahönd á –
þótt hrakandi heilsa gerði honum að-
eins erfiðara fyrir að skrifa en skyldi.
Eftir hann höfðu áður komið út rit og
honum var í mun að ná að ljúka þess-
ari síðustu bók sinni. Í henni var hann
að fjalla um stöðu flóttamanna og
gagnrýna með margþættum hætti þá
litlu umfjöllun sem honum fannst
flóttamenn við hinar ömurlegustu að-
stæður fá í raunum heimsins. Það á
ekki bara að tala um milljónirnar sem
eru myrtar í þjóðarmorðum, sagði
hann, heldur líka milljónirnar sem um
leið eru gerðar fjölskyldulausar,
heimilislausar, landlausar, kærleiks-
lausar, allslausar. Við sem eftir lifum,
hvaða líf bíður okkar?
Nokkru eftir síðari heimsókn mína
til hans, þar sem ég var stödd í ann-
arri borg í öðru landi, fékk ég þær
fréttir að hann hefði fundist látinn á
heimili sínu. Hann hefði verið búinn
að liggja þar aleinn í einhverja daga
áður en nágranni vitjaði hans. Síðar
kom í ljós að handritinu að hans síð-
asta verki, ásamt ýmsu öðru á heimili
hans, hefði fyrir gáleysi verið hent á
haugana þegar íbúðin var hreinsuð og
aðeins því „markverðasta“ og „verð-
mætasta“ haldið til haga.
Sá sem gekk í gegnum einar mestu
hörmungar og grimmdarverk mann-
kynssögunnar, og komst lífs af við ill-
an leik, dó að lokum einn og yfirgef-
inn í stórborginni. Sögu hans og sýn
var hent á haugana, harmleikurinn
var endurtekinn.
Mér finnst þessi saga varpa nokkru
ljósi á þá grimmd sem býr í okkar nú-
tíma, beint fyrir framan nefið á okk-
ur. Ekki bara í fjarlægum álfum eða á
hrjáðum stríðssvæðum, heldur hér
mitt á meðal okkar. Sá nútími lýsir
sér á stundum ekki bara í beinu of-
beldi, heldur í grófu afskipta- og um-
hyggjuleysi okkar sem eigum allt til
alls – okkar sem til dæmis horfum
aftur upp á æ fleiri landa okkar í
kröggum leita hjálpar hjá Fjöl-
skylduhjálp Íslands og Mæðrastyrks-
nefnd. Við tölum um það á aðventu
hvernig örbirgðin eykst í miðri vel-
megun, við endurtökum endurtekn-
inguna.
Mikið hljótum við öll að vona að allt
þurfi ekki alltaf að endurtaka sig, að
einhver jólin einhvern tímann í fram-
tíðinni verði sagt: þessi jólin voru
öðruvísi en hin. Nú leita færri hjálpar
en ekki fleiri, nú er eymdin á und-
anhaldi en ekki í uppgangi, nú drekka
færri en ekki fleiri, nú kvíða færri en
ekki fleiri, og viti menn, þessi jól dó
enginn einn. Sagan þarf ekki alltaf að
endurtaka sig.
Endurtekningin
» Sá sem gekk í gegnumeinar mestu hörm-
ungar og grimmdarverk
mannkynssögunnar, og
komst lífs af við illan leik,
dó að lokum einn og yfir-
gefinn í stórborginni.
Sögu hans og sýn var hent
á haugana, harmleikurinn
var endurtekinn.
Guðfríður Lilja
Grétarsdóttir
PISTILL
Hljóðpistlar Morgunblaðsins,
Guðfríður Lilja Grétarsdóttir
les pistilinn
HLJÓÐVARP mbl.is
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
ALLTOF algengt er að hönnuðir
og byggingaverktakar virði ekki
byggingastaðal um að heitt vatn á
heimilum geti ekki orðið heitara
en 65°C. Staðallinn gekk í gildi ár-
ið 2003 en Magnús Sædal, bygg-
ingafulltrúi í Reykjavík, segir að
svo virðist sem hann hafi farið
fram hjá mörgum, bæði þeim sem
hanna og byggja hús og þeim sem
sjá um eftirlit með þessum aðilum.
„Núna er verið að herða á því að
menn fylgi þessu eftir enda er
þetta dauðans alvara,“ segir hann.
Ekki er ofsagt hjá Magnúsi að
heita vatnið, aðalvarmagjafi Ís-
lendinga, sé dauðans alvara og er
skemmst að minnast fatlaðs
manns sem lést í sumar eftir að
hann hafði skaðbrennst í sturtu á
heimili sínu í Hátúni í Reykjavík.
Alvarleg slys eru mun fleiri eins
og rakið er á vefnum www.still-
umhitann.is.
Skýrari ákvæði í staðli
Á Íslandi er algengt að vatn úr
heitum krönum sé 70-75°C heitt en
sums staðar er það enn heitara,
jafnvel 90°C. Í umræddum bygg-
ingastaðli, ÍST 67:2003 er hins
vegar krafa um að vatnið sé ekki
heitara en 65°C á töppunarstað
(krönum) á heimilum. Bygginga-
reglugerðin er hins vegar ekki
eins afdráttarlaus, a.m.k. ekki er
varðar heimili. Í reglugerðinni
segir að hanna skuli neysluvatns-
kerfi þannig að ekki sé hætta á
húðbruna almenns notanda og að
vatnshitastig í böðum skuli ekki
vera svo hátt að hætta sé á húð-
bruna við töppunarstaði í steypi-
böðum og baðkerum.
Skýrari ákvæði gilda um op-
inbera baðstaði en í reglugerðinni
segir að tryggt skuli að vatn verði
ekki heitara en 60°C. Þá er mælt
með því að hitastýrð blönd-
unartæki séu notuð til þess að
vatnshiti í krönum fari ekki yfir
43°C í skólum, sundlaugum,
sjúkrahúsum, elliheimilum, hót-
elum og tilsvarandi stöðum og
38°C á barnaheimilum.
Magnús Sædal segir að þar sem
í reglugerðinni sé tekið fram að
staðallinn gildi hér á landi, þá gildi
ákvæði staðalsins undantekn-
ingalaust. „Þú átt ekki að geta
komist fram hjá því að nota eitt-
hvað annað en þennan staðal,“
segir hann. Þetta eigi hönnuðir og
byggjendur að vita, það sé fyrst
og síðast á þeirra ábyrgð að fara
eftir reglunum.
Kikna í hnjáliðunum
Staðallinn tók gildi árið 2003 og
nú fjórum árum síðar er, að sögn
Magnúsar, alltof algengt að ekki
sé farið eftir honum. Algengt er að
hitastýrð blöndunartæki séu sett í
baðherbergi en ekki í eldhús og
þvottahús, líkt og krafa er um.
Í sumar sendi Magnús ásamt 13
öðrum byggingafulltrúm á Suð-
vesturlandi bréf til hönnuða, bygg-
ingafyrirtækja og fleiri þar sem
minnt er á staðalinn og tekið fram
að framvegis fái hús ekki loka-
úttekt nema ákvæði hans séu virt
að þessu leyti. Spurður hvers
vegna staðlinum hafi ekki verið
fylgt eftir frá árinu 2003 segir
Magnús að það sé of algengt að
töluverður tími líði frá því nýjar
reglur taka gildi og þar til þær
verða virkar. „Það er veikleiki í
kerfinu,“ segir Magnús. Meg-
inástæðan sé hið mikla vinnuálag
sem sé bæði á hönnuðum og þeim
sem hafa eftirlit með þeim.
Ástæðan fyrir því að bygginga-
fulltrúarnir tóku við sér einmitt nú
er átakið Stillum hitann og þá sér-
staklega fyrirlestrar Jens Kjart-
anssonar, yfirlæknis á lýta-
lækningadeild Landspítalans.
„Þegar maður sá myndirnar af
fólki og heyrði hver kostnaður er
við þetta, fyrir utan allar þjáning-
arnar, þá rann manni kalt vatn
milli skinns og hörunds.“ segir
Magnús. „Menn kiknuðu í hnjálið-
unum.“
Þá minnir Magnús á að eig-
endur eldri húsa verði líka að sjá
til þess að heita vatnið verði ekki
of heitt og sömuleiðis að huga að
viðhaldi á blöndunartækjum.
Byggingafulltrúar herða á eftirliti með að vatn í húsum sé ekki heitara en 65°C
Of margir
fylgja ekki
reglum
Viðkvæm Ung börn eru í sérstakri hættu á að brennast. Bæði vegna þess
að þau bregðast seinna við og húð þeirra er viðkvæmari.
Heitt vatn Þetta barn hlaut alvarlega áverka í andliti af völdum heits
vatns. Læknismeðferð bar góðan árangur, þótt áverkarnir hafi ekki horfið.
Í HNOTSKURN
»Engin nauðsyn er á því aðvatn á heimilum sé heitara en
60°-65°C en það má ekki vera
kaldara en 50-55°C.
» Hægt að kæla heita vatniðvið inntak í hús. Stundum er
það ekki hægt og þá má setja
sérstaka hitastilla við hvert og
eitt blöndunartæki.
» Dræmar undirtektir hafaverið við námskeiði um regl-
ur um heitt vatn sem Orkuveita
Reykjavíkur stendur fyrir.
JENS Kjartansson, yfirlæknir á
lýtalækningadeild Landspítala í
Fossvogi, segir að alvarlegum
brunaslysum af völdum heits vatns
hafi fækkað umtalsvert frá því
átakinu Stillum hitann var ýtt úr
vör sl. vor. „Það er greinilegur
munur, það er tilfinning okkar sem
vinnum hérna,“ segir hann.
Jens hefur varað mjög við að
hleypa of heitu vatni inn í neyslu-
vatnslagnir enda ekki að furða, inn
á brunadeild Landspítala hafa
venjulega komið 5-6 einstaklingar
með alvarlega brunaáverka af völd-
um heits vatns.
Börnum, gamalmennum og veik-
burða fólki er hættast við bruna-
slysum af völdum heits vatns.
Á vefnum stillumhitann.is kemur
fram að sá sem lendir í 80°C heitu
vatni er þegar í stað kominn með
þriðja stigs bruna. Barn hefur hálfa
sekúndu til að forða sér undan
heitu vatni og fullorðinn maður
eina sekúndu. Þegar komið er nið-
ur í 50°C hefur barn 21⁄2 mínútu til
að forða sér en fullorðinn maður
fimm mínútur.
Átakið hefur
haft áhrif
SÖLUMENN Tengis, sem er um-
svifamikið í sölu á blöndunar-
tækjum, vara viðskiptavini ein-
dregið við að kaupa svokölluð
tveggja handa blöndunartæki fyr-
ir baðkar og sturtu, þ.e. tæki sem
hafa tvo krana, annan fyrir heitt
vatn og hinn fyrir kalt. Á þessu
ári hefur verslunin selt 14 slík
tæki en mörg hundruð tæki með
hitastilli og öryggisrofa.
Magnús Hjaltason, sölustjóri
Tengis, segir að sölumenn versl-
unarinnar séu allir samstiga um
að ráða fólki frá því að kaupa
tveggja handa tæki, hvort sem er
fyrir baðkar, sturtu, handlaugar
eða eldhúsvask og er ástæðan sú
að meiri hætta er á brunaslysum.
Algengast er að tveggja handa
tæki séu notuð við þvotta-
húsvaska. Með hitastýringu, t.d.
við inntak heita vatnsins, er hægt
að tryggja að vatnið verði ekki of
heitt.
Fá að vita
um hættuna