Morgunblaðið - 08.12.2007, Blaðsíða 37

Niðurstöður PISA 2006 kalla
á umræður og endurmat
Niðurstöður alþjóðlegrarsamanburðarrannsóknarsem Ísland tók þátt í árið2006 (PISA) eru um margt
vonbrigði. PISA er stærsta sam-
anburðarrannsóknin á
frammistöðu mennta-
kerfa í heiminum en í
rannsókninni er könnuð
kunnátta 15 ára nemenda
í lesskilningi, stærðfræði
og náttúrufræði í 57
löndum. Þessi könnun
var einnig lögð fyrir árin
2000 og 2003. Námsmats-
stofnun sá um fram-
kvæmd rannsóknarinnar
á Íslandi og tóku allir
grunnskólar og velflestir
nemendur 10. bekkjar
þátt í henni.
Staða Íslands miðað
við aðrar þjóðir hefur versnað milli ár-
anna 2000 og 2006, mest í lesskilningi
en minnst í stærðfræði. Í náttúrufræði
og lesskilningi lendir Ísland rétt fyrir
neðan meðaltal OECD en í stærðfræði
rétt fyrir ofan meðaltal OECD.
Grunnskóli í örri þróun
Allt frá því að sveitarfélögin tóku
við rekstri grunnskóla árið 1996 hafa
sveitarfélögin, ríkið og kenn-
arasamtökin tekið höndum saman um
að byggja upp öflugt skólakerfi. Fjár-
veitingar opinberra aðila hafa stór-
aukist á þessu tímabili, ekki síst á veg-
um sveitarfélaga. Nú eru allir skólar
einsetnir, námskrár hafa verið endur-
skoðaðar, kennurum hefur fjölgað um-
talsvert, nýtt námsefni hefur séð
dagsins ljós og stoðþjónusta hefur
verið aukin verulega, þar með talin að-
stoð við þá sem standa höllum fæti í
skólakerfinu. Allt hefur þetta verið
gert til að bæta aðstæður í skólum og
skapa forsendur fyrir öflugu skóla-
starfi þar sem nemendum er gefinn
kostur á að þroska hæfileika sína eins
og best verður á kosið.
Í ljósi fyrrgreindra aðgerða er ár-
angurinn í PISA 2006 að mínu mati
engan veginn ásættanlegur. Þá er
sama hvort horft er á frammistöðu
nemenda á prófunum eða stöðu Ís-
lands í samanburði við önnur lönd. Við
þetta má svo bæta að ef við berum
okkur saman við önnur lönd þá fjölgar
þeim löndum sem ná betri árangri en
við. Þótt þessar niðurstöður séu í heild
sinni áhyggjuefni þá hef ég sérstakar
áhyggjur af lesskilningi nemenda okk-
ar. Þar erum við að dragast mest aftur
úr öðrum löndum. Árið 2000 náðu átta
lönd betri árangri en við á lestrarpróf-
inu en árið 2006 var þessi tala komin
upp í 15. Þá eru það einnig vonbrigði
að sjá að í náttúrufræði og lestri hefur
íslenskum nemendum fjölgað í lægstu
getuhópunum en fækkað í þeim efstu.
Við skulum þó varast alhæfingar því
niðurstöðurnar eru ekki einsleitar.
Það er t.d. athyglisvert að sjá að dreg-
ið hefur úr þeim mun sem var á
frammistöðu drengja og einnig vakti
það athygli mína hversu miklar fram-
farir hafa orðið í árangri nemenda á
Vestfjörðum og Norðurlandi vestra.
Ég hvet kennara og skólayfirvöld
um land allt og ekki síður foreldra, að
kynna sér niðurstöðurnar. Íslensku
PISA-skýrsluna má nálgast á vef
menntamálaráðuneytisins og vef
Námsmatsstofnunar.
Engin allsherjarlausn til
Það er ljóst að það er engin ein
skýring á þessari útkomu og því engin
allsherjarlausn til. PISA-rannsóknin
veitir ein og sér ekki óyggjandi vís-
bendingar um orsakaþætti náms-
árangurs en við teljum okkur vita með
nokkurri vissu að kennsluhættir, tími
sem varið er til kennslu einstakra
greina, menntun kennara og ýmislegt
annað skiptir máli í þessu sambandi.
Við munum fara vandlega yfir þá
þætti sem að okkur snúa og er ég þá
ekki síst að hugsa um aðalnámskrána,
viðmiðunarstundaskrána, kenn-
aramenntunina og svo almennt eftirlit
með skólakerfinu. Við þurfum t.d. að
velta því fyrir okkur hvort íslensku-
kennsla og kennsla í náttúrufræði-
greinum hafi viðunandi sess í viðmið-
unarnámskránni.
Í kjölfar alþjóðlegu stærð-
fræðikönnunarinnar TIMSS árið 1995
var tími til stærðfræðikennslu aukinn
í viðmiðunarstundaskrá og það er ein-
mitt í stærðfræði sem við virðumst
halda okkar hlut, þótt
einnig þurfi að bæta
árangurinn þar. Les-
skilningur er hins veg-
ar slík undir-
stöðuhæfni í öllu námi,
eins og sést á sterku
sambandi lesskilnings
og frammistöðu í nátt-
úrufræði, að við verð-
um að leita leiða til að
efla og styðja lestr-
arkennslu. Það er
mjög alvarlegt ef sá
hópur sem ekki nær
viðunandi árangri í
lestri fer stækkandi
eins og niðurstöður PISA rannsókn-
arinnar gefa til kynna.
Ekki má þó gleyma að börn verja
einungis hluta úr degi í skólanum og
miklu máli skiptir hvað gerist utan
skólatíma. Því er áhyggjuefni að vís-
bendingar eru um að frístundalestur
barna sé stöðugt að minnka. Hér
verða heimilin að taka sér tak ekki síð-
ur en skólarnir.
Þótt þessar niðurstöður gefi okkur
tilefni til að skoða skólastarfið í ljósi
nýrra upplýsinga vil ég leggja áherslu
á að nú þegar eru ýmis verkefni í
gangi á vegum ráðuneytisins sem
miða að því að efla menntun íslenskra
ungmenna og gera hana samkeppn-
ishæfari í alþjóðlegu samhengi. Eitt
slík verkefni snýr sérstaklega að nem-
endum sem eiga í erfiðleikum með
lestur. Nefnd sem ég skipaði í lok árs
2006 og skilaði skýrslu síðastliðið vor
setti fram tillögur sem miða að því að
bæta stöðu nemenda með lestrarerf-
iðleika. Á grundvelli tillagna nefnd-
arinnar er nú unnið að því í ráðuneyt-
inu að hrinda í framkvæmd verkefnum
sem ætlað er að bæta stöðu nemenda
með lestrarerfiðleika. Meðal annars er
unnið að breytingum á samræmdum
prófum í 4. bekk þannig að þau nýtist
betur til að skima fyrir lestrarvanda.
Þá opnaði ég nýlega heimasíðu sem
Kennaraháskóli Íslands hefur sett
saman með upplýsingum um lestur
fyrir nemendur, foreldra og kennara.
Efling kennaramenntunar
En síðast en ekki síst lagði ég ný-
lega fram á Alþingi frumvörp til laga
um leikskóla, grunnskóla, framhalds-
skóla og menntun og ráðningu kenn-
ara. Með frumvörpunum er í fyrsta
skipti orðin til heildstæð stefnumörk-
un um nám og kennslu allt frá leik-
skóla til háskóla. Á öllum skólastigum
verður lögð áhersla á að fylgt verði al-
þjóðlegum viðmiðum um þekkingu og
færni og komið verði til móts við ólíkar
þarfir nemenda.
Ég bind ekki síst miklar vonir við
eflingu kennaranámsins og tel að hún
muni skila sér í öflugri kenn-
aramenntun og betri kennslu í skól-
um. Breytingin gefur kennaramennt-
unarstofnunum m.a. tækifæri til að
efla menntun kennara í faggreinum,
s.s. í náttúrufræðigreinum, en nýleg
úttekt ráðuneytisins leiddi í ljós að
innan við helmingur grunnskólakenn-
ara sem kenna náttúrufræði í 8.-10.
bekk hefur sérmenntun á því sviði.
Slíkar spurningar verða teknar til
gaumgæfilegrar skoðunar í ráðuneyt-
inu á næstunni því samkvæmt frum-
varpi mínu um kennaramenntun er
gert ráð fyrir því að ráðherra setji
reglugerð þar sem inntak menntunar
leik-, grunn- og framhaldsskólakenn-
ara verður nánar skilgreind með tilliti
til lágmarkskrafna um vægi kennslu-
og uppeldisfræða og vægi faggreina.
Það mikla sjálfstæði sem sveit-
arfélög og íslenskir skólar njóta í
starfi sínu krefst þess að ráðuneytið
standi fyrir markvissri upplýs-
ingaöflun um skólastarf, úttektum og
rannsóknum og það er ástæðan fyrir
því að í fyrrgreindum frumvörpum er
reynt að skerpa á ýmsum ákvæðum
um mat á skólastarfi. Frumvörpin
kveða á um skyldu ráðherra til að
leggja fram þriggja ára áætlun um út-
tektir og mat á öllum skólastigum
ásamt því að skilgreina þær upplýs-
ingar sem skólar og rekstraraðilar
skóla þurfa að standa skil á. Sveit-
arfélög eiga jafnframt að móta al-
menna skólastefnu og bera aukna
ábyrgð á mati á skólastarfi í leik- og
grunnskólum. Í dag vitum við einfald-
lega of lítið um innra starf skólanna.
Við þurfum að leita svara við því hvers
vegna íslensk 10 og 11 ára börn standa
sig betur í alþjóðlegum lestrarkönn-
unum en íslenskir 15 ára unglingar.
Getur verið að við hættum markvissri
lestrar- og lesskilningskennslu of
snemma? Hvað um eftirfylgni í öðrum
námsgreinum? PISA-rannsóknin
bendir til þess að verklegar athuganir
í náttúrufræðitímum, virk samskipti
nemenda og svigrúm til að rannsaka
sé minna hér á landi en annars staðar
á Norðurlöndunum. Það er alveg ljóst
að við þurfum að afla frekari vitneskju
um kennsluhætti í skólum og innihald
kennslu.
Mikilvægi rannsókna og þróunar
Í mínum huga gegna rannsóknir og
þróun lykilhlutverki í skólaumbótum.
Sagan sýnir okkur að stór og kostn-
aðarsöm átaksverkefni sem farið er út
í án nægjanlegs undirbúnings fjara
oftast út án þess að skilja eftir sig var-
anleg áhrif í skólastarfinu. Nú þegar
verjum við töluverðu fé til mennta-
rannsókna og þróunarstarf í skólum.
og ég hef fullan hug á því að finna leið-
ir til að efla það enn frekar. Nefna má
nýtt ákvæði í frumvörpunum um að
stofnaður verði sameiginlegur sprota-
sjóður fyrir þróunarstarf í leik-,
grunn- og framhaldsskólum. Auk þess
þarf að efla endurmenntun kennara í
samvinnu við sveitarfélög og kenn-
arasamtök. Í þessum anda ákvað ég
fyrr á þessu ári að Ísland tæki þátt í
alþjóðlegri könnum á starfsumhverfi
kennara sem lögð verður fyrir á vor-
mánuðum. Í könnuninni, sem einnig
fer fram á vegum OECD, verður aflað
gagna um aðstæður, viðhorf, skoðanir,
endurmenntun og kennsluaðferðir í
grunnskólum. Það er von mín að þessi
könnun verði ein af fjölmörgum út-
tektum sem auka mun þekkingu okkar
og skilning á innra starf skóla á Ís-
landi á næstu árum.
Ég lít ekki svo á að PISA-niðurstöð-
urnar séu áfellisdómur yfir íslenska
menntakerfinu þótt vissulega valdi
þær vonbrigðum. Ég tel að í öllum að-
alatriðum sé íslenskt menntakerfi
traust og veiti nemendum góðan und-
irbúning undir líf og starf í samfélagi
sem er í stöðugri þróun. Alla jafnan
værum við ánægð yfir því að skipa
okkur á bekk með þjóðum á borð við
Dani, Norðmenn, Svía og Bandaríkja-
menn. Við sættum okkur hins vegar
ekki við annað en að vera í hópi þeirra
þjóða sem ná framúrskarandi árangri.
Við eigum að setja markið hátt. En til
þess að svo megi verða verðum við að
fjalla á hreinskilinn og heiðarlegan
hátt um niðurstöður sem þessar og
þau verkefni sem við stöndum frammi
fyrir. Mun ég eiga frumkvæði að því
að ríki, sveitarfélög, samtök kennara
og foreldra leggist sameiginlega yfir
niðurstöðurnar og greiningu á þeim
með það að markmiði að ná samstöðu
um leiðir til úrbóta. Ég tel að við höf-
um allar forsendur til að vera í
fremstu röð en til þess að svo megi
verða verðum við að þekkja veikleika
okkar og styrk og vita hvert við
stefnum.
Eftir Þorgerði Katrínu
Gunnarsdóttur » Við eigum að setjamarkið hátt. En til
þess að svo megi verða
þá verðum við að fjalla á
hreinskilinn og heiðar-
legan hátt um niðurstöð-
ur sem þessar og þau
verkefni sem við stönd-
um frammi fyrir.
Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir
Höfundur er menntamálaráðherra.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2007 37
la
r-
) er
i en
svör
g
engið
kti
Það
rið
rður
5.
búnir
m-
m-
-
til
o
g
g allt
ófa
u-
lega er ég ánægð með að við tök-
um þátt í PISA og sakna ekki
TIMSS.
PISA leggur fyrir nemendur
viðfangsefni sem gefa þeim kost á
að sýna hvernig þeir eru undir
það búnir að bregðast við annars
konar verkefnum en þeir hafa
verið að æfa í skólanum. PISA
leitar eftir því hversu vel nem-
endur séu í stakk búnir til að átta
sig á stærðfræðilegum aðstæðum
í lífinu utan kennslustofunnar og
nýta þekkingu sína og hæfni í
breiðara samhengi en áhersla
skólanna kann að hafa opnað
þeim. Æfingar, allt að því hömrun
(drill) á viðfangsefnum fyrri sam-
ræmdra lokaprófa kemur kannski
að skammtímanotum innan skól-
anna, en það hjálpar ekki við að
standa sig vel í PISA.
Lítum aftur til KappAbel, ekki
vegna þess að hér sé komin lausn-
in sem nota má til að bretta upp
ermar og redda málum í snar-
hendingu. Þetta er fremur til að
minna á að stærð skrefa hjálpar
ekki ef haldið er í ranga átt. Kapp-
Abel vísar í ákveðna átt, sem
grundvallast á vitneskju um að
nemendur eru megnugri en skóla-
árangur sýnir. Það má ögra þeim
meira og það má treysta þeim bet-
ur, hafa meiri áhuga á þeirra
framlagi og skilningi og ætlast til
þess að þeir geti komið slíku frá
sér á skilmerkilegan og lipran
hátt. Þess vegna tengi ég saman
umræðu um PISA og KappAbel.
KappAbel byggist upp á þraut-
um. Það þarf hugkvæmni til að
leysa þær og það þarf hæfni til að
rökstyðja stærðfræðilega svo að
lausn verði samþykkt af öðrum í
hópnum og síðan af öllum bekkn-
um. Mismunandi uppástungur um
lausnir koma fram og oft er hart
tekist á í viðræðum bekkjanna áð-
ur en lausnir eru sendar inn.
Þannig er það líka í lífinu utan
skólanna.
Bekkjarverkefnið í KappAbel
er nýjung í stærðfræðikennslu á
Íslandi. Og þeim fer fjölgandi
skólunum sem gefa nemendum
bæði hvatningu og aðhald til að
vinna þetta verkefni vel. Stærð-
fræði og íþróttir, stærðfræði og
tónlist, stærðfræði og byggingar
eru dæmi um þemu sem verið
hafa og í vetur er það stærðfræði
og dýr. Bekkjarverkefnið gefur
nemendum tækifæri til að rann-
saka tengsl stærðfræði við önnur
svið og þætti í daglegu lífi, að læra
að halda stærðfræðilegri vöku
sinni í margvíslegum viðfangs-
efnum og samskiptum í lífinu.
Ekkert tilboð eða fyrirmæli til
skólanna eru örugg um árangur.
Þar koma einkum til aðalleikend-
urnir; nemendur og kennarar. Ef
við teljum einhvers um vert að
taka þátt í PISA og að leitast við
að ná góðum árangri, verðum við
að leggja mun meiri áherslu í
skólum á þá þætti sem þar skipta
máli, og það eru mikilvægir þættir
fyrir unga fólkið okkar. Ég hef trú
á því, í ljósi langs og víðtæks sam-
starfs við íslenska skóla, að kenn-
arar muni fagna slíkum áherslum
og enda þessi orð á skeyti sem ég
fékk frá stærðfræðikennara eftir
að nemendur höfðu leyst verkefni
1. lotunnar. Kennarinn kom í
fyrsta sinn að KappAbel í vetur:
„Ég vil þakka þér fyrir þennan
tíma en hann var ekki bara besti
stærðfræðitími sem ég hef kennt
heldur sennilega sá besti sem ég
hef upplifað, bæði sem nemandi
og kennari. Þetta er alvörunám.“
.
dur
Höfundur er prófessor við Háskól-
ann í Agder í Noregi, Kennarahá-
skóla Íslands og er forstöðumaður
KappAbel á Íslandi. ak@khi.is
m um að ekki væri hægt að ætlast
ettist á skólabekk til að læra
eftir langan og strangan vinnu-
ri forsendu að það væri ekki talið
um árangri. Þá kom fram að
æri á kennurum, námskeiðum og
ar rannsóknarinnar telja athygl-
tarfsöryggi sumra hópa innflytj-
öguleikar þeirra á hreyfanleika í
andi eru oft nátengd tungu-
þeirra. Þeir sem hafa lært ís-
afnvel ensku eiga betri mögu-
a var t.d. sýnilegt í Fjarðabyggð
arfsmenn áttu á hættu að vera
m umsvifalaust ef þeir stóðust
málapróf í ensku eða íslensku
eind voru í samningum þeirra.
verkalýðsfélaganna lýstu yfir
áhyggjum af þessu og bentu á að þeir þyrftu
að skoða mál starfsmanna í hvert skipti til
að athuga hvort það væri samkvæmt lög-
bundnum réttindum á Íslandi að senda við-
komandi starfsmenn heim á þessum for-
sendum.
Höfundar rannsóknarinnar benda á að
bæjarfélögin tvö hafi gengið í gegnum mikl-
ar breytingar undanfarin ár. „Slíkar breyt-
ingar hafa ekki síður áhrif á þá sem eru ný-
fluttir heldur en þá sem hafa búið þar í
lengri tíma,“ segir í niðurstöðum rannsókn-
arinnar. „Við teljum að það sé mikilvægt að
skoða hvernig fólk lifir saman í fjölmenning-
arlegu samfélagi á Íslandi, hvernig það upp-
lifir og leysir vandamál sem upp koma. Við-
tölin sýndu enn og aftur að íslenska er fyrir
útlendingum og Íslendingum mikilvægur
lykill að því að slíkt takist.“
stan en
urlandi
Ljósmynd/Jón H. Sigurmundsson
nar við glæsilegt listaverk. Í Ölfusi er hlutfall innflytjenda 13,1%.