Morgunblaðið - 08.12.2007, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ENN hefur orðið hörmulegt bana-
slys í umferðinni. Enn á ný horfumst
við í augu við að kannski hefði mátt
koma í veg fyrir slys ef
tilteknum forvörnum
hefði verið beitt. Þessi
nöturlega staðreynd
blasir of oft við þegar
banaslys eru annars
vegar. Hugur okkar er
hjá foreldrum og öðr-
um aðstandendum litla
drengsins í Keflavík og
öðrum sem misst hafa
ástvini í umferð-
arslysum.
Orsakir slysanna eru
margar og misjafnar
og oft eru þær nokkrar
og samverkandi. Hegðun ökumanns
ræður miklu en færi og veður einnig.
Stundum er það ástand ökutækis og
stundum eitthvað í umferðarmann-
virkjunum sem leiðir til slyss eða
kemur í það minnsta ekki í veg fyrir
það og afleiðingar þess.
Æ meira er nú horft til þess að
gera umferðarmannvirki þannig úr
garði að þau og umhverfi þeirra
dragi eins og kostur er úr afleið-
ingum slysa og áverka ef eitthvað
fer úrskeiðis í akstrinum. Þetta á
einnig við um skipulag gatna, íbúð-
arhverfa og þjóðvega sem er tilefni
þessarar greinar.
Skipulag
skiptir máli
Mörg rótgróin bæj-
arfélög í landinu búa
við skipulag sem er
barn síns tíma sem í
dag ræður ekki við sí-
vaxandi umferð í bæj-
unum. (Það á raunar
við þjóðvegakerfið líka
sem við erum orðin eft-
ir á með að endurnýja
og byggja upp.) Skipu-
lag gömlu hluta bæj-
anna byggist oft á að-
algötum, tengibrautum
og safnbrautum sem erfitt getur
verið að greina á milli. Þegar umferð
um aðalgöturnar gerist tafsöm leitar
hún í tengigötur og safngötur og þar
standa yfirleitt íbúðarhús. Oft er því
lítill munur á húsagötu, safngötu og
tengibraut. Þetta eru iðulega nokk-
uð breiðar götur sem þýðir að hrað-
inn er jafnmikill og á aðalgötunum.
Þetta skipulag býður hættunni heim
því að við þessar íbúðargötur er fólk
á ferli, ekki síst börn, og allir vita að
þau eru kvik og frá á fæti.
Ný íbúðarhverfi hafa í seinni tíð
verið skipulögð þannig að aðal-
umferðaræðar liggja utan við hverf-
in, þær tengdar saman með tengi-
götum þar sem hraða er haldið niðri
til dæmis með hringtorgum. Inn í
hverfin sjálf liggja síðan safngötur,
gjarnan með hraðahindrunum eða
þrengingum, og stuttar húsagötur.
Þar er hámarkshraðinn oft 30 km á
klst. Skipulag þetta kallast flokkað
gatnakerfi og er til þess fallið að
draga úr óþarfa umferð inni í íbúðar-
hverfum, hraða hennar og þeirri
hættu að gangandi stafi ógn og
hætta af umferð bíla.
Það er því varasamt að horfa
framhjá þessari hugmyndafræði
hins flokkaða gatnakerfis þegar ný
hverfi eru skipulögð. Ný stefna hef-
ur hins vegar numið land sem felur í
sér afturhvarf til fyrri tíma þar sem
gert er ráð fyrir að umferðin geti
flætt um allt viðkomandi hverfi án
þess að eiga beinlínis erindi í það.
Þetta hefur verið orðað svo að verið
sé að fjölfalda 101 Reykjavík og
þannig megi efla samskipti íbúanna.
En jafnvel þótt gripið sé til hraða-
hindrandi aðgerða í slíku gatnakerfi,
sem að vísu duga misvel gagnvart
öflugum bílum nútímans, þá er ekk-
ert sem kemur í staðinn fyrir rólega
húsagötu sem er algjörlega án um-
ferðar sem á þangað ekkert erindi.
Umferð beint á stofnbrautir
Í nýlegri úttekt Reykjavík-
urborgar á umferðaröryggi 30 km
hverfa kom í ljós að slysatíðni er
hæst í 101 Reykjavík, einmitt þar
sem umferðin getur flætt hindr-
unarlítið í gegnum hverfið og flokk-
un gatna er lítil sem engin. Í úttekt-
um á slysatíðni á öðrum götum
kemur einnig í ljós að slysatíðni á vel
útbúnum stofnbrautum með mis-
lægum gatnamótum er með lægsta
móti en götur sem eru með mismun-
andi hlutverk eru yfirleitt með háa
slysatíðni. Það er því allt sem mælir
með því að hindra að óviðkomandi
umferð fari um húsagötur og safn-
götur og henni verði beint að af-
kastamiklum stofnbrautum þar sem
hún kemst leiðar sinnar á greiðan og
öruggan hátt.
Gatnaskipulag íbúðarhverfa á
fyrst og fremst að þjóna þeim sem
þar búa. Þar verða öryggissjónarmið
að vera efst á blaði og hámarkshrað-
inn sem minnstur. Umferðin safnast
í rólegheitunum að stærri götunum
og síðan út úr hverfinu. Á sama hátt
þegar menn koma inn í hverfið er
hinn takmarkaði hámarkshraði
skýrt tilgreindur bæði með góðum
merkingum sem og gerð gatnanna.
Hringtorg, þrengingar, hraðahindr-
anir og skýrar hraðamerkingar eru
lykilatriði í íbúðarhverfunum auk
eftirlits lögreglu.
Ef við ætlum að gera allt sem í
mannlegu valdi stendur til að fækka
slysum verðum við að skoða alla
möguleika. Við getum bætt hegðan
okkar, við vitum að það er víða nauð-
synlegt að grípa til ákveðinna að-
gerða og við vitum að allt kostar það
fjármuni. Samgönguyfirvöld og
sveitarfélög þurfa að láta umferð-
aröryggismál njóta forgangs – með-
an svo er ekki getum við ekki vænst
þess að slysunum fækki.
Umferðarslys og skipulagsmál
Kristján L. Möller skrifar
um samhengi umferðarslysa
og skipulags
» Gatnaskipulag íbúð-arhverfa á fyrst og
fremst að þjóna þeim
sem þar búa. Þar verða
öryggissjónarmið að
vera efst á blaði og
hámarkshraði sem
minnstur.
Kristján Möller
Höfundur er samgönguráðherra.
SÚ umræða sem að
undanförnu hefur átt
sér stað um samning
Björgólfs Guðmunds-
sonar og RÚV um
framlag þess síð-
arnefnda til innlendra,
leikinna sjónvarps-
þátta hefur að mínu
mati litlu skilað og
ekki nálgast kjarna
málsins. Hún hefur
ekki snúist um að
ræða málið ofan í
kjölinn heldur það
hver getur haft hæst.
Ég átti orðastað um þetta við
Pál Magnússon í sjónvarpi, sem
varð til þess að ég fékk undarlega
sendingu frá Þorgerði Katrínu
Gunnarsdóttur, menntamálaráð-
herra lýðveldisins, í fréttum RÚV.
Ráðherrann sagði á þá leið að
stjórnarmenn Hollvina Rík-
isútvarpsins væru óvildarmenn
RÚV vegna þess að þeir væru á
móti þessum „góða samningi“.
Þetta rakti ráðherrann til særinda
vegna þess að við töpuðum í bar-
áttunni gegn hlutafélagsvæðingu
stofnunarinnar. Þetta er ekki
svaravert og á lítið skylt við lýð-
ræðislega umræðu.
Samningur hefur nú verið birtur
á heimasíðu RÚV, eftir að þess var
krafist með tilvísan til upplýs-
ingalaga. Hann reyndist vera hin
mesta hrákasmíð, bæði hvað snerti
merkingu, innihald og málfar, auk
þessa sem þar eru ýmsar þver-
sagnir.
Ég sagði í samtali okkar Páls að
Hollvinasamtökunum fyndist að
opinbert útvarp ætti ekki að þiggja
styrk frá einkafyrirtæki. Svar Páls
var að styrkirnir færu ekki til
RÚV heldur beint til kvikmynda-
framleiðenda sem framleiddu efnið.
Ég spurði þá hvers vegna mætti
ekki stofna sjóð utan RÚV. Þá
væri verið að styrkja efni sem yrði
ekki sýnt í RÚV, var hið undarlega
svar útvarpsstjórans.
Í samningnum stendur að
tveggja manna framkvæmdanefnd
skuli velja þau verkefni sem styrkt
verði og að þessi nefnd skuli skip-
uð dagskrárstjóra Sjónvarps (Þór-
halli Gunnarssyni) og fulltrúa
Ólafsfells ehf., fyrirtækis í eigu
Björgólfs Guðmundssonar sem
annast þetta mál fyrir hans hönd.
Þótt Björgólfur segist ekki ætla að
skipta sér af verkefna-
vali eru bein tengsl
milli hans og fulltrúa
hans í framkvæmda-
nefndinni.
Þá eru í samn-
ingnum vægast sagt
undarleg ákvæði um
væntanlegan hagnað
af þeim verkefnum
sem styrkt verða. Þar
segir að stefnt skuli
að því að verja hluta
væntanlegs hagnaðar
til að framleiða ný
verkefni en mig grun-
ar reyndar að fátítt sé að hagnaður
sé af framleiðslu Sjónvarpsins. En
fari svo er þetta ákvæði alltént
tekið aftur í 4. grein þar sem segir
að Ólafsfell ehf. skuli hafa forgang
að hagnaðinum þar til hann nemur
„15% af hlutdeild RÚV og Ólafs-
fells í viðkomandi verkefni, en fjár-
hæðin skal uppreiknuð miðað við
vísitölu neysluverðs á þeim tíma er
hún kemur til greiðslu. Að fram-
angreindu marki náðu skulu end-
urgreiðslur af hverju verkefni
greiðast til Ólafsfells og RÚV í
þeim hlutföllum sem aðilar lögðu
fram til fjármögnunar á verkefni
(sic!)“.
Af fyrstu fréttum af samn-
ingnum varð ekki annað ráðið en
báðir aðilar ætluðu að leggja fram
jafna hluti. Ekkert segir þó um
það í samningnum en í grein 4b er
40% framlag Ólafsfells á móti 20%
framlagi RÚV (þegar 15% markinu
er náð!) nefnt sem dæmi um skipt-
ingu hagnaðar, ekki 50/50.
Loks má rýna í þá staðhæfingu
að Björgólfur og RÚV ætli að
leggja fram 2-300 milljónir króna á
samningstímanum, sem er þrjú ár.
Það eru 100 til 150 milljónir á
hvorn aðila eða 33 til 50 milljónir á
ári. Það dugir nú satt að segja
fremur skammt í þessum bransa!
Og því hefur auk þess verið fleygt
að RÚV hafi tilkynnt að vegna
þessa samnings verði styrkir sem
áður höfðu verið ákveðnir skornir
niður um helming – því Björgólfur
muni sjá um afganginn!
Þá er það mjög varhugavert að
með samningnum fær Þórhallur
Gunnarsson ótrúlega mikil völd.
Hann er dagskrárstjóri, hann
stjórnar Kastljósi sem er ætlað að
umfaðma allt fréttatengt efni Sjón-
varpsins og drjúgan hluta af menn-
ingarumfjöllun þess. Og nú fær
hann nánast einræði við val á efni
sem verður styrkt með fé frá
Björgólfi – en hefur þó fulltrúa
hans sér til fulltingis.
Æðstu yfirmenn RÚV segjast
virða hlutverk þess sem almanna-
útvarp og fullvissa okkur um að
það verði ekki selt. En frjáls-
hyggjumenn, sem vilja almanna-
útvarpið feigt, hafa tilbúið laga-
frumvarp um einkavæðingu RÚV
og hafa ekki gefist upp á að koma
því í gegn. Þeir afneita menningar-
hlutverkinu, því hlutverki sem er
þó meginforsenda almannaútvarps,
ekki aðeins hér heldur og annars
staðar á Norðurlöndum, í Bret-
landi og Bandaríkjunum. Útvarps-
stjóri og dagskrárstjóri leggja of-
uráherslu á að auka „áhorf“ með
öllum ráðum, án tillits til gæða
þess efnis sem sýnt er; eina hugs-
unin er að efnið falli sem flestum í
geð. Þannig getur almannaútvarp
ekki hagað sér. Almannaútvarp er
ekki rekið með hagnaðarvon, jafn-
vel ekki í Bandaríkjunum, og á
ekki að vera á útflöttum popp-
markaði.
Menntamálaráðherra kallar okk-
ur Hollvini RÚV óvildarmenn
stofnunarinnar. Það eru mikil öf-
ugmæli. Þótt Ríkisútvarpið hafi nú
verið gert að hlutafélagi telur
stjórn Hollvinasamtakanna að þau
hafi enn hlutverki að gegna og
vinnur að því þessar vikurnar að
tryggja nýjan grundvöll undir
starfsemi samtakanna, þar sem að-
almarkmiðið verður að styðja og
styrkja Ríkisútvarpið og hvetja
það góða starfsfólk sem þar vinnur
í baráttunni við að halda úti ís-
lensku hljóðvarpi og sjónvarpi í al-
mannaþágu.
Orðaskylmingar um
Björgólfssamning
Þorgrímur Gestsson skrifar um
samning Björgólfs Guðmunds-
sonar og RÚV um styrki til
framleiðslu innlends leikins
sjónvarpsefnis
» Og nú fær hann nán-ast einræði við val á
efni sem verður styrkt
með fé frá Björgólfi – en
hefur þó fulltrúa hans
sér til fulltingis.
Þorgrímur Gestsson
Höfundur er formaður
Hollvina Ríkisútvarpsins.
Í TILEFNI af átaki
gegn kynbundnu of-
beldi finnst mér mik-
ilvægt að við hugum
að hvar við stöndum í
umræðunni um heil-
brigð sambönd, og
hvað við gerum til að
kenna unga fólkinu
okkar mikilvægi heil-
brigðra sambanda.
Umræður um heil-
brigði sambanda eru
að mínu mati kjarninn
í forvörnum gegn kyn-
bundnu ofbeldi. Við
verðum að kenna ungu
fólki, jafnt drengjum
sem stúlkum að of-
beldi gagnvart öðrum,
í hvaða formi sem er,
er aldrei réttlæt-
anlegt. Að brjóta ann-
an aðila niður, þvinga
hann til að gera hluti
eða taka þátt í athöfn-
um gegn hans vilja er
ekki undir nokkrum kring-
umstæðum í lagi.
Forvarnir gegn kynbundnu of-
beldi byrja inni á heimilum okkar,
og við foreldrar verðum að leggja
áherslu á að vera góðar fyrirmyndir
fyrir börnin okkar. Hlutverk feðra
skiptir þar miklu máli, bæði sem
fyrirmyndir sona sinna í hegðun
gagnvart konum, og sem fulltrúar
annarra karlmanna í samskiptum
við dætur sínar. Við verðum að ræða
við börnin okkar um skelfileg áhrif
kynbundins ofbeldis, á þann hátt
sem aldur þeirra og þroski leyfir.
Höfum augun opin fyrir þeim sam-
böndum sem unglingarnir okkar eru
í og grípum inn í ef grunur leikur á
ofbeldi í sambandinu.
Skólarnir gegna líka mjög mik-
ilvægu hlutverki þegar kemur að
forvörnum. Mikið og gott starf hef-
ur farið fram innan skólanna um
forvarnir gegn fíkniefnaneyslu, svo
og kynfræðsla fyrir unglinga sem
forvarnir gegn kynsjúkdómum og
ótímabærum þungunum. En fræðsl-
an um heilbrigði í samböndum?
Unglingadeildir grunnskóla og
framhaldsskólarnir eru kjörinn vett-
vangur til að koma þessu að. Lífs-
leiknikennsla í sumum skólum tekur
á þessu, en það virðist ekki vera
markvisst. Ef við kennum börn-
unum og unglingunum okkar virð-
ingu gagnvart hvert öðru, kennum
þeim hvað er heilbrigt
og óheilbrigt í sam-
böndum við aðra, þá er
ég sannfærð um að við
getum minnkað kyn-
bundið ofbeldi. Til er
námsefni sem notað
hefur verið með góðum
árangri í Bandaríkj-
unum í formi stuttra
námskeiða eða hóp-
umræðna. Þessi nám-
skeið eru á ensku, en
hægt er að nálgast þau
og þýða með lítilli fyr-
irhöfn. Þar er ungling-
um kennt að þekkja
einkenni heilbrigðra og
óheilbrigðra sambanda,
þeim hjálpað að skilja
mismunandi tegundir
ofbeldis og áhrif þess í
samfélaginu, og kennd-
ar leiðir til að taka rétt-
ar ákvarðanir fyrir sig
sjálf. Mér finnst sú
staðreynd oft gleymast
í umræðunni um kyn-
bundið ofbeldi að margar unglings-
stúlkur upplifa líkamlegt og/eða
kynferðislegt ofbeldi í þeim sam-
böndum sem þær eru í. Oft hafa
þær ekki styrkinn eða stuðninginn
til að koma sér út úr þeim að-
stæðum eða vita ekki hvert þær eiga
að snúa sér til að fá hjálp. Því er
mikilvægt að við sköpum þeim vett-
vang þar sem hægt er að ræða þessi
mál, spyrja spurninga og fá svör.
Þrátt fyrir að umræðan núna snú-
ist um kynbundið ofbeldi gegn kon-
um, megum ekki gleyma því að karl-
menn í gagnkynhneigðum
samböndum verða líka fyrir ofbeldi
þó það sé sjaldgæfara, svo og konur
og karlar í samkynhneigðum sam-
böndum. Við þurfum líka að muna
að ofbeldi gegn einstaklingum er
fjölþættara en líkamlegt eða kyn-
ferðislegt ofbeldi, það getur t.d. líka
verið félagslegt, andlegt og/eða fjár-
hagslegt.
Ég vil í lokin skora á foreldra, og
þá sérstaklega feður að sýna gott
fordæmi og nýta tækifærið á meðan
á þessu átaki stendur til að ræða al-
varleika kynbundins ofbeldis við
unglingana sína.
Kynbundið ofbeldi –
hugum að forvörnum
Margrét Grímsdóttir skrifar
um heilbrigði í samböndum
Margrét Grímsdóttir
»Fræðsla fyrirunglinga um
heilbrigði í sam-
böndum er mik-
ilvægur þáttur
í forvörnum
gegn kyn-
bundnu ofbeldi.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur og
hefur starfað við fræðslu gegn ofbeldi
í Bandaríkjunum.