Náttúrufræðingurinn - 1960, Blaðsíða 13

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
179
hafi hjálpað verulega til að halda því uppi, heldur hefur það frá
öndverðu verið nægilega liart og traust til að tolla.
En í Mögugilshelli er gólfið bratt og stöllótt, og því hallar inn
í fjallið, í öfuga átt við það sem blágrýtiskvikan hlýtur að hafa
runnið áður en hellirinn myndaðist. Gólfið er allt slétt klöpp með
bræðsluskán. Þar sér engin verksummerki eftir hrauná; aðeins efsta
lagið, sjálf skánin, hefur hnigið í taumum undan halla. Þakið er
mjög þykkt, úr ósprungnu og tiltölulega jjéttu bergi, svo að vel má
ætla, að við myndun hellisins hafi gufuþrýstingur átt verulegan
þátt í að lúndra að hálfbráðið bergið sigi saman. Þó má einnig gera
ráð fyrir, að yzta lag blágrýtisæðarinnar hafi verið orðið allvel
storkið og fast meðan enn rann kvika eftir henni miðri. En er lát
varð á aðrennslinu, spenntist hellisholið sundur af þrýstingi þeirr-
ar gufu, sem skildist frá kvikunni. Vera má, að hitaaukning og þar
með þrýstingsaukning vegna bruna vissra efna í gufunni hafi vald-
ið þar nokkru um. Víst er um það, að veggir þessa hols glóðu af
hita, svo að þar var albjart inni. Að því leyti — en vissulega aðeins
að því leyti — var þá vistlegra í Mögugilshelli en nú.
Ég hætti mér ekki lengra út í að skýra myndun Mögugilshellis
og hef raunar ekki staðhæft annað en það, sem öllum rná ljóst vera,
sem hellinn skoða: Hann er hol í blágrýtisæð, jafngamalt æðinni,
og hún liggur í móbergi. Mér til afsökunar skal það tekið fram, að
fyrirbærið innskot (intrúsjón) og þar á meðal bergæðar er að vísu
staðreynd, en þó að ýmsu leyti ráðgáta vísindunum. Það hefur
aldrei verið skýrt, hvaðan bergkviku kemur orka til þeirrar marg-
háttuðu innrásar sinnar í áður myndað berg, sem raun ber vitni.
Ekki þekki ég neinn líka Mögugilshellis, hvorki af sjón né af-
spurn, hvorki hér á landi né annars staðar. Hellar og skútar eru að
vísu algengir í innskotum úr kubbabergi og bólstrabergi í móbergs-
fjöllum. En allir, sem ég þekki, eru smásmíði í samanburði við
Mögugilshelli og vantar hina sérkennilegu bræðsluskán. Flestir eða
allir virðast jieir hafa verið fullir af einhvers konar linu bergi, sem
seinna hefur holazt út. En með því að hellar í móbergsfjöllum hér
á landi hafa mjög lítið verið rannsakaðir og ég sjálfur fáa skoðað,
þá þykir mér næsta trúlegt, að þar eigi einhverjir líkar Mögugils-
hellis eftir að finnast.