Náttúrufræðingurinn - 1960, Blaðsíða 14

180
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
5. Hœtta vegna aurburðar
Mögugilshellir hefur þá fyrst opnazt upp á yfirborð jarðar, er
gilið liafði grafizt niður við hlið hans, en sá gröftur hófst ekki fyrr
en í ísaldarlok, fyrir eitthvað urn 10 þús. árum, þegar skriðjökull-
inn eyddist milli Fljótshlíðar og Eyjafjalla. En þá voru Markar-
fljótsaurarnir ekki til og farvegur Fljótsins undir Þórólfsfelli lægri
en nú. Jafnvel er hugsanlegt, að fjörður hafi náð allt þangað inn.
Síðan hefur Markarfljót yfirleitt verið að hlaða undir sig og hækka.
Þannig hefur það myndað hina miklu óseyri, þar sem nú eru
Landeyjar og Fljótsaurarnir allt inn að Þórsmörk. Vegna hækkunar
þessa flatlendis hlutu einnig aurageirarnir framan við gilin í hlíð-
unum að hækka. Hallalitlir lækjaraurar hlóðust upp í gilkjöftun-
um og huldu hina fornu botnklöpp lækjanna æ lengra inn í gil-
in. Klapparbotn Mögugils er nú grafinn undir slíkum aur á nokk-
ur hundruð rnetra kafla inn frá gilkjaftinum, og í þeim kafla gils-
ins er hellirinn (4. mynd). Ekki er ósennilegt, að aurinn sé nú fá-
einar mannhæðir að þykkt framan við hellismunnann, og ef hann
ireldur áfram að þykkna, þótt ekki sé nema röskan metra, lokar
hann hellinum.
Reynslan sýnir, að aurinn í gilinu hækkar ekki jafnt og þétt af
framburði lækjarins. Lækurinn grefur sig niður sum ár eða árabil
á milli þess sem hann lileður undir sig. Þetta getur oltið á mörgu,
sem illt er að henda reiður á, svo sem á tíðarfari, en ekki sízt á
því, hvort Markarfljót rennur langt eða skammt undan gilkjaft-
inum. Þegar það nálgast hlíðina, eykst hallinn á neðsta kalla lækj-
arins úr Mögugili, og hann er vís til að grafa sig niður, en þegar
Fljótið rennur langt úti á aurum sínum, teygist aurageiri lækjar-
ins fram og verður hallaminni, svo að lækurinn hleður fremur
undir sig. Fyrir meira en tíu árum var gerð fyrirhleðsla í Markar-
fljót skammt fyrir ofan Mögugil og vatninu bægt frá hlíðinni
langt suður á aura. Hætt er við, að þetta mannvirki stuðli heldur
að vexti aursins í Mögugili, þegar tímar líða.
Því miður er ég liarla ófróður um gang þessara breytinga að und-
anförnu. Ljóst er, að þær hafa verið nokkrar, en ekki sannanlegt,
að Jrær hafi verið ýkja miklar. Einu lieimildirnar, sem ég lief við
að styðjast, eru athuganir 1) Eggerts og Bjarna og 2) Sveins Páls-
sonar á ofanverðri 18. öld, 3) munnleg og bréfleg frásögn Sigurðar