Náttúrufræðingurinn - 1960, Blaðsíða 38

204
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
núna möl og sand, illa aðgreind; þar ofan á sams konar sand og
leirstein og ég fann við Aurana. Brot af þessum leirsteini hef ég
séð víða upp með fljóti upp að Aurum.
í hlíðum heiðarinnar austan í móti hef ég yfirleitt orðið var við
möl strax undir jarðveginum í flestum skorningum, og oft virðist
hún nokkuð núin. í Rjúpárhvömmum og neðsta hluta Kelatungu-
gljúfranna er mjög greinileg lagskipting: efst mold, nokkrir m á
þykkt, þar undir er möl, lítt aðgreind, en vantar þó í smæstu
kornastærðir. Áin og lækirnir hafa alls staðar grafið sig niður í
þetta lag, sem er urn 1 m að þykkt. Á einum stað í miðgilinu, sem
gengur upp frá Rjúpárhvömmum, kemur í ljós undir malarlaginu
lagskiptur sandur. Eru skilin á milli malarinnar og sandsins mjög
greinileg. Sams konar möl og í Rjúpárhvömmum er að finna
við Kýrgilsá ofan við Vilborgarflöt.
Almennt virðist mér, að lagskipting sé eftirfarandi austan heiðar.
Á lægri svæðum: ofan á móberginu lítt aðgreint grófkornótt lag
með núnum steinum, stundum óljós lagskipting; þar ofan á lárétt
liggjandi lög af fínum sandi og leir, dökk að lit og lagskipt. Upp
í hlíðum er aftur á móti gróf, oft vel núin möl, strax undir jarð-
veginum, og í Rjúpárhvömmum er sandur þar undir, greinilega
lagskiptur.
Vestan heiðar nær blágrýtishraun alveg upp að hlíðum heiðar-
innar. Talið er, að hraun jretta sé runnið úr Eldgjá, og telur Þor-
valdur Thoroddsen, að það liafi runnið um 950 e. Kr., en Sigurður
Þórarinsson (1955) telur, að það sé nokkm eldra en landnám. Víða
er nú hraunið alveg hulið jarðvegi, en við Hólmsá og í gili, sem
myndazt hefur, þar sem hraunið endaði upp við heiði, kemur það
í ljós.
Jarðvegsmyndun er mjög ör í Skaftártungu. Jarðvegurinn hefur
mér virzt vera milli 4 og 8 m á þykkt. Þetta er dýpt flestra gilja,
en lækir hafa yfirleitt ekki grafið sig lengra en gegnum jarðveg-
inn. Þessi mikla jarðvegsmyndun leitast við að slétta út allar smærri
mishæðir landslagsins og mynda flatar torfur milli gilja. Þessar
torfur teygja sig upp eftir hlíðum upp að hömrum, þar sem þeir
eru, annars upp undir brún, og eins og áður hefur verið frá skýrt,
finnast svona jarðvegstorfur á lægstu stöðum á heiðinni.