Náttúrufræðingurinn - 1960, Blaðsíða 53

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
219
í Hreppum. En þó gæti fleira komið til, sem gæfi eðlilega skýr-
ingu á að minnsta kosti hluta þessa hæðarmismunar.
Vænta rná, að land hafi farið að rísa um leið og jökull tók að
þynnast. Ætti því, að öllu öðru jöfnu, elztu strandlínurnar að vera
hæstar. Trausti Einarsson telur í ritgerðinni „Depression of the
earths crust“, að land á íslandi hafi risið 10 sinnum hraðar en í
Skandinavíu (1953). Samkvæmt Ragnar Lidén reis land í Skandi-
navíu hraðast 14.4 cm á ári (1913, bls. 28). Varla mun þó rétt að
margfalda þessa tölu með 10 til þess að fá, hversu ört land reis
á íslandi, því engin ástæða er til að ætla, að á íslandi hafi nokkurn
tíma verið jafn mikið frávik frá isostatisku jafnvægi og það var
mest í Skandinavíu. En þótt land á íslandi hafi nú ekki risið nema
nokkru hraðar en í Skandinavíu, nær það langt til að skýra hæðar-
mun sjávarmarkanna í Hreppum og Skaftártungu. Til þess þarf efsta
strandlínan í Skaftártungu aðeins að vera nokkrum öldum eldri.
Þá vaknar sú spurning, hvort nokkur ástæða sé að ætla, að efstu
sjávarmörk í Hreppum séu yngri en í Skaftártungu. Því er þá til
að svara, að Hreppar eru um þriðjungi lengra frá sjó en Skaftár-
tunga og af þeim sökum gæti jökul seinna hafa tekið upp þar en
í Skaftártungu. Þá benda rannsóknir Guðmundar Kjartanssonar
á Langasjó (1958) til, að sá jökull, sem einna helzt gæti náð Skaftár-
tungu, þ. e. a. s. skriðjökull frá Vatnajökli vestanverðum, hafi til-
tölulega snemma dregið sig til baka inn fyrir þá rönd, sem hann nú
hefur, á sama tíma og Stór-Mýrdalsjökull (þ. e. a. s. Mýrdalsjökull
og jökullinn yfir hálendinu þar norður af) náði að suðurenda Langa-
sjávar. En fjöllin Bláfjöll og Snæbýlisheiði hafa varið Skaftártungu
ágangi jökla frá Stór-Mýrdalsjökli. Aftur á móti sýnir Guðmundur
Kjartansson (1943) fram á, að jökull hafi gengið fram í Hreppum
yfir svæði, sem þakin voru sjávarsetlögum. Hafið stóð, þegar jretta
gerðist, í um 100—110 m hæð, og gekk jökullinn þar fram í hafið
og stöðvaðist við það, sem Guðmundur kallar Búðarraðir. Nú finnst
mér rétt að minna á framrás jökulsins fram á Snæbýlisheiði, sem
stíflaði yngra lónið þar utan á. Eins og ég hef áður sagt, þá hefur
hafið ekki getað staðið hæn'a en í 140—160 m hæð, þegar það var,
og getur vel hafa staðið við 120 m malarkambinn. Tel ég því lík-
legt, að hér sé um sömu jökulframrás að ræða og að 120 m malar-
kamburinn í Tungunni sé myndaður á sama tíma og efstu greini-
legu strandlínurnar í Hreppum.