Náttúrufræðingurinn - 1960, Blaðsíða 57

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
223
gæti valdið öðrum takti í bráðnun íslandsjökulsins en meginlands-
jökulsins í Evrópu, er aðallega tvennt, sem ég vildi benda á hér.
jafnvel þótt loftslagsbreytingar þær, sem réðu taktinum í bráðn-
un meginlandsjökulsins, hafi náð yfir alla jörðina, þurfa þær ekki
að hafa verkað á sama hátt á jökla alls staðar. Þessi hugsunarháttur
kemur skýrt fram hjá Gösta Liljequist og bendir hann á, að þótt
meginlandsjökullinn í austri og suðri sé farinn að bráðna verulega,
þá hafi jökullinn samtímis getað vaxið og þykknað í vestri vegna
aukinnar úrkomu (1956). Eins hefur það getað verið á íslandi.
Bráðnunar meginlandsjökulsins þarf ekki í fyrstu að hafa gætt neitt
á íslandi í þá átt að minnka ísaldarjökulinn, getur hafa verkað
þvert á móti. Annað, sem mér finnst rétt að hugleiða í þessu sam-
bandi, er hinn mikli stærðarmunur á ísaldarjöklinum á íslandi og
í Norður-Evrópu. Meginlandsjökullinn var 4.000.000 km2 að flatar-
máli, en jökullinn á íslandi 100—150 þúsund km2. Hugsi maður
sér báða jöklana hringlaga, er radíus íslenzka jökulsins 125—150 km,
en meginlandsjökulsins 775 km. Eftir þessu ætti íslenzki jökullinn
að hafa 5—6 sinnum lengri jaðar á hverja flatareiningu en megin-
landsjökullinn. Auðvitað var hvorugur jökullinn hringlaga, en samt
finnst mér þessar hugleiðingar eiga rétt á sér, sem hjálp til að gera
sér grein fyrir, hversu miklu minna viðnám íslenzki jökullinn hefur
getað veitt hlýjum loftstraumum en meginlandsjökullinn í Evrópu.
Er bráðnun íslenzka ísaldarjökulsins byrjaði, hefur hún verið
hröð og í einni lotu hefur bráðnað það mikið, að strandlínan í
Skaftártungu gat myndast. Síðar skreið ísaldarjökullinn aftur fram
og virðist það hafa verið, þegar sjór stóð tiltölulega kyrrstæður —
í Skaftártungu við 120 m hæð, í Hreppum 110 m og við Húnaflóa
og Reykjavík mynduðust efstu sjávarmörk. Ég hef á 9. mynd sýnt,
hvernig ég tel að eigi að tengja saman afstöðubreytingar láðs og
lagar á fjórum stöðum. Telja má nokkuð öruggt, að neðri hjall-
inn sé frá Allerödtímanum, sá efri hlýtur þá að vera eldri, en hversu
gamall vitum við ei ennjíá. Þorleifur Einarsson hefur áætlað hann
með frjógreiningu í Reykjavík 12—14 þúsund ára gamlan (1956,
bls. 195). Efsta strandlínan í Skaftártungu ætti þá að vera nálægt
1000 árum eldri. Búðaraðimar og þar með síðasta stóra framskrið
íslenzka ísaldarjökulsins hljóta að vera svipuð að aldri og efri hjall-
inn, því jökullinn gekk þá fram í sjó í 100 m hæð. Samkvæmt Guð-
mundi Kjartanssyni (1943) hörfaði jökullinn þaðan stanzlaust inn-