Náttúrufræðingurinn - 1960, Blaðsíða 36

202
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Athuganir mínar hef ég gert á sumrunum 1955, 1956 og 1958
í um viku í hvert sinn. Ég hef nefnt ritgerðina Snæbýlisheiði, og
er það fyrst og fremst af ræktarsemi við ábúendur Snæbýlis, en
hjá þeim dvaldi ég fimm sumur í bernsku og þáði þar allan beina
meðan á rannsóknum stóð. Kann ég þeim hinar beztu þakkir fyrir.
Rétt finnst mér einnig að nota nafnið Snæbýlisheiði yfir heiðar-
tangann allan. Það nafn er líklega álíka yfirgripsmikið og Ljótar-
staðarheiði, en hefur þann kostinn að liggja í miðjum heiðartang-
anum.
Jarðlög
Berggrunnurinn. Snæbýlisheiði er, að því er ég bezt veit, ein-
göngu úr móbergi. Yfirleitt líkist það mest völubergi með blá-
grýtisvölur í brúnleitum massa. Það virðist hafa nokkuð mikla
mótstöðu gegn frostsprengingum. Hvergi undir hömrum eru þama
verulegar skriður, og eru hlíðarnar yfirleitt grasi grónar upp að
hömrum. Það, sem nú er gróðuilaust, er það vegna uppblásturs, en
ekki af því, að gróður færist í kaf í skriðum. Undir Eyjafjöllum hef
ég tekið eftir, þar sem blágrýtislög eða gangar eru í hömrum, að
hlíðin undir er skriða, en annars er hlíðin gróin upp að hömrum.
Rennandi vatn á líklega frekar auðvelt með að grafa þetta móberg.
Þó virðast flestir lækir sverfa það lítið sem ekkert, því oft eða jafn-
vel oftast em lækjarfarvegir vaxnir mosa, þar sem lækirnir renna
á bergi, þótt þar sé venjulega mestur straumur.
Móbergið er almennt talið myndað við eldgos undir jökli. Guð-
mundur Kjartansson (1956) skiptir móbergsfjöllum í tvo flokka:
hryggi og stapa. Hryggir hafa allir sömu stefnu innan hvers svæðis.
Á því svæði, sem hér urn ræðir, er hún nálægt NA til SV. Snæ-
býlisheiði hefur nokkuð hlykkjótta stefnu, sem nyrzt er nálægt N
til S, en frá Skorufjalli að Flögu nálægt NV til SA og svo aftur
norður-suðlæga stefnu syðst. Stefna heiðarinnar sýnir, að hún getur
ekki verið mynduð í gossprungu, sem haft hefur sömu stefnu og
heiðin. Þessi stefna heiðarinnar útilokar einnig, að hún sé mynduð
við misgengi jarðlaga. Finnst mér því sennilegast, að móberg þessa
svæðis sé myndað á einhverju eldra jökulskeiði, og séu hin stærri
form landsins mynduð af vatnagreftri á hlýviðrisskeiði ásamt svörf-
un jökuls síðasta jökulsskeiðs. Guðmundur Kjartansson merkir líka