Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 25

Glímur voru talsvert iðkaðar í Bessastaðaskóla.
Margar aðrar írásagnir eru
af sundhæfni íma, þó hér
verði ekki frá þeim greint.
Steintök og stökk
Vermenn stunduðu mjög
steintök og glímur i landleg-
um. í minnum eru hafðar æf-
ingar manna við steinana í
Dritvík undir Jökli. Steinar
þeir, sem þeir reyndu afl sitt á,
liggja á Djúpalónssandi, á leið
suður til Einarslóns, lítið ofar
en vegurinn. Heita þeir Full-
sterkur, Hálfsterkur og Hálf-
drættingur, og mátti enginn
róa á Djúpalónssandi skipi
einu ákveðnu, er „óstyrkvari
væri en svo, að hann léti Full-
sterk á Stall. Er Stallur sá
klettabelti, mittishátt í Stall-
inum. Enn eru þeir einstakir
menn til, sem róa í Dritvík, er
koma Fullsterk á Stall, en eigi
allfáir Hálfsterk, og nálega
allir Hálfdrættingi“, segir Gisli
Konráðsson.
Menn iðkuðu mjög stökk á
19. öldinni og áður fyrr. Það er
i frásögur fært, að Björn, Ein-
ar og Ari, synir Jóns Þorláks-
sonar og Sólveigar Bjarnadótt-
ur, rika á Skarði, hafi hlaupið
11 álnir á sléttum velli.
Grímur Thomsen drepur á
það í ísafold VI, að Jón og
Snorri, bræður dr. Gísla Brynj-
ólfssonar, hafi hent sig eins
langt og Skarphéðinn á Mark-
arfljóti forðum.
Helgi bóndi Jónsson á Neðra-
nesi í Stafholtstungum (d.
1866) var annálaður fimleika-
maður og ekki sízt að því er
snerti stökk. Hann hljóp þann-
ig „alvotur eða gegndrepa yfir
gróf þá, sem er að vestanverðu
við Keflavik." Og var það
hlaup réttar tíu álnir.
Snorri á Húsafelli segir sjálf-
ur frá þvi, að hann hafi stokk-
ið 15 álnir.
Hafnarbræður, Hjörleifur og
Jón sterki Árnasynir, voru
mestu íþróttamenn, og er þess
getið í þjóðsögum Jóns Árna-
sonar, einkum voru þeir stökk-
menn miklir.
Bergklifur
Margir iðkuðu bergklifur sem
iþrótt. Tveir menn eru fræg-
astir í þeirri íþrótt á öldinni
sem leið.
„Eitthvert mesta þrekvirki,
sem sögur fara af, að þvi er
snertir brattgengi, er þegar
Jóhann Skram, Húnvetningur,
klifraði upp á drang þann, er
stendur sunnan við Drangey í
Skagafirði, og Kerling heitir,“
segir Ólafur Davíðsson. „Svo er
sagt, að Kerlingin sé í skann-
aði eins og kona, og höfðu
menn áður komizt svo litið
upp eftir henni, en Jóhann fór
allt upp á brjóst eða lengra.
Hann rak nagla í bergið jafn-
óðum og klifraði svo upp og
ofan á þeim, þvi hvergi var
fótfestu að fá. Páll prestur Er-
lendsson á Brúarlandi getur
Kerlingarfarar Jóhanns i bréfi,
sem fylgir sóknarlýsingu Hofs-
sóknar á Höfðaströnd, og segir,
að Jóhann hafi komizt yfir
Kerlinguna vorið 1839. Leggur
hann þar til, að íslendingar í
Kaupmannahöfn stuðli að því
að Jóhann fái verðlaun fyrir
fræknleik sinn. í Skagafirði
gengur líka sú saga, að Páll
prestur hafi sent skjal til kon-
ungs og beðið um fjárstyrk
handa Jóhanni „fordi han har
klývet paa Kjellingen." Ekki
er þess þó getið, að Jóhann
hefði nokkuð upp úr viðureign
sinni við Kerlinguna."
Annar mesti bergklifrandi
aldarinnar var Hjalti Jónsson
skipstjóri — Eldeyjar-Hjalti.
Hann var fæddur og uppalinn
í Mýrdal, en fluttist innan við
tvítugt til Vestmannaeyja.
f júnímánuði 1893, er Hjalti
var 24 ára gamall, kleif hann
drang þann, er Háidrangur er
kallaður og stendur úti í sjó
fram undan Dyrhólaey. Drang-
ur þessi er nær 40 faðmar á
hæð. Hjalti hafði járngadda,
„er hann rak í bergið. En til
þess að komast yfir skútana,
hafði hann gert áhald, sem
hann hafði hugsað upp og út-
búið, og var það þannig lagað,
að hann hafði langan planka
mjóan, festi hann á þrep, fór
svo upp plankann eins og stiga.
Plankann festi hann með jám-
göddum og böndum, í hvert
skifti, sem hann þurfti á hon-
um að halda, ásamt hjálpar-
manni, er hann lét þá líka
styðja að honum. Með þessum
útbúnaði og ráðum, komst
hann loksins upp á dranginn
á fjórum klukkustundum, og
dáðust menn mjög að því, hve
fimlega honum hefði tekizt
þessi geigvænlega hamraferð,
og eigi síður hinu, hve snilldar-
lega hann hefði gengið frá
jámfestum þeim, er hann lagði
ofan dranginn, ásamt jám-
göddum meðfram festinni, svo
hægra væri að lesa sig hana
upp og ofan.“
Eldeyjar-Hjalti
Árið eftir, hinn 30. mai, vann
bjarggarpurinn Hjalti Jónsson
nýtt afrek og sigraðist á Eldey.
Kleif hann þessa klettaeyju,
sem er þverhnípt og um 40 m.
á hæð, ásamt öðrum fjalla-
görpum, Ágústi Gíslasyni og
Stefáni bróður hans, piltum um
tvítugt.
Bjargmennirnir lásu sig upp
bergið með svipuðum hætti og
Hjalti hafði notað til þess að
komast upp á Háadrang.
„Mestu torfæru hittu þeir fé-
lagar fyrir, er skammt var upp
á brún, lausan klett á stórum
stalli, er þeir urðu að komast
upp á og hafa sig þaðan upp
á klettinn. Þeir komust klak-
laust upp á brúnina, en gátu
ekki fengið neitt hald fyrir
stigann, með því að kletturinn
var örmjór að ofan eins og egg
og ekki hægt að komast þar
fyrir öðruvísi en riða klofvega
á egginni, en hengiflug á báð-
ar hendur. En eigi gáfust þeir
upp við glæfraför þessa að
heldur og tóku það ráð til þess
að komast yfir sundið upp af
klettinum og kaflann, sem eft-
ir var upp á brúnina, að þeir
ráku járnfleyg svo hátt sem
þeir náðu til, og studdi Ágúst
sig við hann með tilstyrk Stef-
áns, en Hjalti klifraði upp eft-
ir baki hans, þar til hann stóð
á öxlunum, en náði þó eigi til,
fyrr en hann steig upp á höfuð
Ágústs. Þá gat hann seilzt svo
langt, að hönd festi á brúninni,
og vegið sig upp.“
Hafði enginn maður klifið
Eldey fyrr, svo vitað sé.
Sigfús Eymundsson í Reykja-
vík hafði verið í ráðum með
Hjalta um undirbúning far-
arinnar. Útvegaði Sigfús gufu-
bátinn Elínu, til þess að fara
til Eldeyjar með nokkra far-
þega, er ætluðu að fylgjast
með þessu glæfrafyrirtæki.
Meðal þeirra, er horfðu á afrek
Hjalta og þeirra félaga, voru
Hannes Hafstein, er þá var
landritari, og Jón Þórarinsson
skólastjóri, síðar fræðslumála-
stjóri.
Sundkennsla
Sundkennsla hófst hér á
landi laust eftir 1820. Jón Þor-
láksson, er ættaður var frá
Skriðu i Eyjafirði, hafði verið
tvo vetur og eitt sumar í Dan-
mörku og hafði lagt þar stund
á „akuryrkju, dýralækningar,
sund, rennismíði, hljóðpípu-
spil og aðrar góðar menntir."
Hann tók upp nafnið Kjæme-
sted.
Jón Þorláksson Kjæmested
má telja brautryðjanda um
sundkennslu seinni tima. Árin
1821 og 1822 dvaldi hann um
hríð í Skagafirði og kenndi þar
24 unglingum sund, en 8 í
Eyjafirði. Hann kenndi lika
mörgum að skrifa og reikna.
Urðu nokkrir i Skagafirði svo
sundfærir, að þeir syntu yfir
Héraðsvötnin. Kostaði hvem
þeirra kennslan einungis eina
spesíu. „Sundskólann hafði
hann í Skagafirði á Reykja-
tjörn í Tungusveit, setti stokk
við hana upp, í hvern aðkom-
endur, sem áhorfa vildu sund-
ið og kennsluna, gefa máttu
fríviljuglega nokkra skildinga
fyrir skoðunarleyfið."
Fjölnismenn stóðu að útgáfu
fyrstu kennslubókar í sundi,
sem gefin var út hér á landi:
— Sundreglur. — Jónas skáld
Hallgrímsson þýddi Sundreglur
úr dönsku. — Fjölnismenn til-
einkuðu æskulýð landsins bók-
ina með þessum orðum: „Öll-
um vöskum og efnilegum ungl-
ingum á íslandi, sem unna
góðri menntun og iþróttum
feðra sinna, eignum við þessi
blöð vinsamlega. Kaupmanna-
höfn, þann 1. marz 1836. Út-
gefendurnir."
25