Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 46

Hinn 26. júlí síöastliðinn voru liöin 20
ár frá árásinni á Moncada á Kubu, sem
varö upphaf og undanfari byltingar og
valdatöku Castros. í tilefni af þessum
tímamótum hefur Halldór Sigurðsson,
hinn kunni íslenzk-danski blaðamaður,
samiö eftirfarandi grein, en hann hefur
dvalizt á Kúbu og er einn helzti sérfrœð-
ingur Norðurlanda um málefni spœnsku-
mœlandi landa.
„Byltingin er erfið, skal ég segja þér,“
sagði Fidel Castro við franska búfræð-
inginn René Dumont, sem verið hefur
persónulegur vinur hans um margra ára
skeið og er einlægur aðdáandi byltingar-
innar á Kúbu. Fyrir þremur árum gaf
hann út gagnrýna bók undir heitinu
„Kúba — er hún sósíalísk?
Um svipað leyti kom út verk eftir ann-
an þekktan áhanganda Castros, blaða-
manninn K. S. Karol, sem heitir „Skæru-
liðar við völd“. Þar heldur hann þvi fram,
að Castro og þær vopnuðu sveitir, sem
héldu sigursæla innreið sína í Havana á
nýársdag 1959, hafi enn sem fyrr nálega
fullt vald á öllum þáttum stjórnmála-
lífsins og stjórnsýslunnar. Það var ein-
mitt þetta sem gerði Dumont efasaman
um sósíalískt sanngildi og ágæti bylting-
arstjórnarinnar á Kúbu.
í marz 1971 var hið þekkta kúbanska
skáld, Heberto Padilla, handtekinn af ör-
yggislögreglunni. Hann var látinn laus
mánuði siðar, eftir að hann hafði birt
4000 orða yfirlýsingu, þar sem hann sak-
aði sjálfan sig um að hafa unnið gegn
byltingunni (einsog stjórn Castros nefnir
sjálfa sig). Padilla-málið leiddi til þess,
að fjölmargir evrópskir og suður-amer-
ískir vinstrisinnar úr röðum mennta-
manna og rithöfunda birtu sameiginlega
yfirlýsingu, þar sem stjórn Castros var
sökuð um að hafa beitt „stalíniskum að-
ferðum" til að brjóta á bak aftur gagn-
rýnan menntamann.
Þeir sem skrifuðu undir yfirlýsinguna,
með Jean-Paul Sartre i broddi fylkingar,
höfðu á sama hátt og Dumont og Karol
verið meðal áköfustu formælenda bylt-
ingarinnar á Kúbu. Castro svaraði um
hæl með því að saka þá alla um að vera
„smáborgaralegir menntamenn og flugu-
menn CIA (bandarísku leyniþjónustunn-
ar)“, aukþess sem hann bar þeim á brýn
ýmsar aðrar vammir.
Vonbrigði
Uppgjörið milli Castros, sem sveipaður
hefur verið dýrðarljóma, og vinstrisinn-
aðra afla í Evrópu og Rómönsku Ameríku
er einkennandi fyrir þau vonbrigði, sem
sett hafa svip á Kúbu og afstöðu manna.
til hennar frá því í lok síðasta áratugar.
Argentínumaðurinn Ernesto Che Gue-
vara, sem gegndi svo mikilvægu hlut-
verki meðan á byltingu Castros stóð og
fyrstu árin eftir hana, hafði fallið i Bóli-
víu 1967, og með honum höfðu horfið
vonirnar um byltingu í Rómönsku Arner-
iku að fyrirmynd byltingarinnar á Kúbu.
Og sjálf þróun byltingarinnar á Kúbu
hafði smámsaman staðnað — festst í
stórkostlegu skriffinnskubákni, gífurleg-
um efnahagsvandamálum og vaxandi
undirgefni og tengslum við Sovétríkin
vegna viðskiptabanns og einangrunar-
stefnu Bandaríkjanna.
Hin pólitíska hugsjónastefna bylting-
arinnar hefur nú þokað fyrir raunhlítari
afstöðu. Það kemur fram í þeim opinberu
vígorðum, sem látin eru einkenna hvert
einstakt ár. Á árunum 1966—68 hljóðuðu
þessi vígorð þannig: „Ár samstöðunnar
(með byltingaröflunum í þriðja heimin-
um)“, „Ár hins hetjulega Víetnams" og
„Ár hinna hetjulegu skæruliða“. Síðan
1969 hefur kveðið við annan tón: „Ár
ýtrustu áreynslu“ 1969, „Ár tíu milljón-
anna“ 1970 (bæði þessi vígorð miðuðu að
því að koma sykuruppskerunni uppi 10
milljón smálestir) og „Ár framleiðninn-
ar“ 1971.
Þráttfyrir geysilegt harðfylgi og á-
reynslu — öllum helgidögum var útrýmt,
fjórðungur heraflans var sendur útá akr-
ana til vinnu, og aðrir þættir efnahags-
lífsins vo,-u látnir sitja á hakanum —
tókst ekki að koma sykuruppskerunni
uppí rneira en 8,5 milljón smálestir. Það
var að vísu metuppskera, en nægði ekki.
Sykurinn stendur undir 80% af útflutn-
ingstekjum Kúbu. Árið 1971 fór uppsker-
an niðrí 5,9 milljón smálestir, og vegna
þurrka á liðnu ári varð hún enn minni
eða kringum 4,5 milljónir smálesta (op-
inberar tölur hafa ekki verið birtar).
Þessi þróun hefur orðið Castro ákaf-
lega þung í skauti. f hinni löngu ræðu
sinni á byltingardaginn 26. júli 1970
fletti hann vægðarlaust og opinskátt of-
anaf slæpingshætti, framtakslevsi, hæfi-
leikaskorti, margskonar mistökum og
misreikningum í stjórnsýslu og stjórn-
málarekstri, og vægði hvorki ríkisstjórn-
inni né sjálfum sér. Hann fordæmdi enn-
fremur leti og tómlæti á vinnustöðum.
„Umræðan mikla“
Bylting Castros snerist um tvö megin-
atriði. Annað var að losa Kúbu undan
pólitískum áhrifum Bandaríkjanna og
ógnarstjórn Batista einræðisherra. Það
heppnaðist. Hitt var að koma á félags-
legu réttlætissamfélagi.
Á fyrra helmingi síðasta áratugar hafði
Castro tekizt að koma til leiðar þrenns-
konar grundvallarumbótum á félags-
málasviðinu: jarðaskiptalöggjöf, nýrri
skólalöggjöf og nýrri heilbrigðislöggjöf.
Kúba er eina landið i Rómönsku Ameríku,
þar sem allir ríkisborgarar eiga jafnan
rétt á skólagöngu og heilbrigðisþjónustu.
Þetta er ekki áróður, heldur bláköld stað-
reynd, sem allir gestir til landsins geta
gengið úr skugga um.
46