Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 38

ungarsamningar, eru ekki öll kurl komin
til grafar. Áriö 1969 var i Vín gerö sér-
stök samþykkt, sem m. a. fjallaði um
meðferð nauðungarsamninga. í þessari
samþykkt er kveðið miklu skýrar á um,
hvað sé nauðung og hvað ekki. f Vínar-
samþykktinni segir orðrétt í 52. grein:
„NAUÐUNG GAGNVART RÍKI í
FORMI VALDBEITINGAR EÐA HÓT-
UNAR UM VALDBEITINGU.
MiIIiríkjasamningur er ógildur, ef
stuðlað hefur verið að gerð hans með
valdbeitingu eða hótun um valdbeit-
ingu í andstöðu við meginreglur þjóða-
réttar samkvæmt sáttmála Samein-
uðu þjóðanna.“
Geti þessi samþykkt gilt um samninga
íslands við Breta og V-Þjóðverja 1961, er
augljóst, að þeir voru hreinir nauðungar-
samningar, einnig i þjóðréttarlegum
skilningi. Og við íslendingar hljótum að
leggja alla áherzlu á, að svo sé, í áróðri
okkar. Hins vegar megum við vel búast
við þeim andáróðri, að þessi samþykkt
geti ekki gilt um samningana frá 1961,
þar sem þeir hafi verið gerðir 8 árum
áður en lagaregla þessi var samin, og að
Bretar og V-Þjóðverjar hafi því verið í
fullum rétti til að beita sínum aðferðum
til að þvinga ísland til samkomulags.
Gegn þessum áróðri verðum við að brynja
okkur.
Sjálfkrafa ógildur samningur
Það er nægilegt fyrir okkur að benda
andstæðingum okkar á, hvernig hugtakið
„samningur" er skilgreint á lögfræðileg-
an máta. Samningur tveggja aðila um
tiltekið vandamál eða deiluefni er fólginn
í því, að aðilarnir ná um það samkomu-
lagi, sem byggist á því, að þeir leggi
báðir eitthvað af mörkum til lausnar
deiluefninu.
Ef við setjum samningana um land-
helgismálið 1961 inn i þessa skilgrein-
ingu, kemur í ijós, að það sem Bretar og
V-Þjóðverjar lögðu af möikum var við-
urkenning 12 mílna landhelginnar við
ísland. Framlag íslands var hins vegar:
a) 3 ára aðlögunartími brezkra og vest-
ur-þýzkra togara, b) að skjóta mætti
frekari hugsanlegri útfærslu íslenzku
landhelginnar til Haag-dómstólsins.
Sú staðreynd, að allir málsaðilar skrif-
uðu undir samningana í þessu formi, er
staðfesting á því, að framlögin voru á-
litin jafngild, — íslendingar töldu sig
leggja jafn mikið af mörkum og Bretar
og V-Þjóðverjar.
Þrem árum síðar, eða árið 1964, hafði
ísland lokið öðru framlagi sínu, þ. e.
aðlögunartímanum fyrir brezku og vest-
ur-þýzku fiskiskipin. Um likt leyti eða
litlu síðar varð 12 mílna landhelgin al-
mennt viðurkennd á alþjóðavettvangi.
Nú er svo komið, að öll strandríki eru
talin hafa rétt til minnst 12 mílna fisk-
veiðilögsögu. Meira að segja Bretar hafa
fært landhelgi sína út i 12 mílur. Það er
því ljóst, að framlag Breta og V-Þjóð-
verja til samninganna frá 1961 er orðið
að engu, — fallið brott. Af þvi sem um
var samið stendur ekkert nema réttur
Breta og V-Þjóðverja til að skjóta frek-
ari útfærslu til Haag-dómstólsins. Samn-
ingurinn frá 1961 er því skv. þessari lög-
fræðilegu skilgreiningu ekki lengur samn-
ingur, þar sem aðeins einn aðili leggur
eitthvað af mörkum. Þegar svo er komið,
á samningurinn sjálfkrafa að vera fall-
inn úr gildi. Uppsögn annars aðilans átti
ekki einu sinni að þurfa til.
Samningurinn var ekki óupp-
segjanlegur
í samningunum frá 1961 var ekkert á-
kvæði um uppsögn þeirra. Segja má, að
einmitt sú staðreynd hafi gert þá hvað
neikvæðasta fyrir okkur. í samskiptum
okkar við hinar stærri þjóðir hljótum
við alltaf að verða að gæta þess að láta
ekki binda okkur i neina fjötra, sem við
getum ekki losnað úr. En þótt þessi
hrapallegu mistök hafi verið gerð, er
ekki þar með sagt, að málið sé um aldur
og eilífð glatað.
í þjóðarétti eru ekki til fastar reglur
um uppsagnir millirikjasamninga, sem
ekki hafa i sér ákvæði um uppsögn. En
slikir samningar hafa oft verið gerðir,
og fráleitt er að ætla, að þeir skuli gilda
til eilífðarnóns. Þess vegna hafa hér skap-
azt alþjóðlegar lögvenjur, sem miða verð-
ur við. íslenzka ríkisstjórnin valdi þá
venju, sem algengust hefur verið síðustu
árin, nefnilega 6 mánaða uppsagnarfrest.
Uppsögn þessara samninga var því fylli-
lega í samræmi við það, sem tíðkazt hef-
ur i viðskiptum ríkja á þessu sviði.
„Finnbogavizka“
Finnbogi Rútur Valdimarsson heldur
þvi fram i greinargerð sinni um þetta
mál, lagðri fram í landhelgisnefnd 26.
apríl s. 1., að samningarnir frá 1961 séu
óuppsegjanlegir, þar sem báðir samnings-
aðilar hafi til þess ætlazt. Af því, sem
að framan sést, er ég á gjörsamlega and-
stæðri skoðun. Auk þess má bæta því
við, að hér var um að ræða pólitíska
samninga, og það hlýtur að teljast ótækt,
að hugarfar eins hóps stjórnmálamanna
geti bundið hendur þess næsta. Þótt svo
væri, að ríkisstjórn Bjarna Benediktsson-
ar hafi árið 1961 haft þetta í huga, er
ómögulegt á því herrans ári 1973 að halda
því fram, að ríkisstjórn Ólafs Jóhannes-
sonar, sem auk þess samanstendur af
öðrum stjórnmálaöflum, hljóti að vera
bundin af því. — Og ofar hugarfari
mislitra stjórnmálamanna hljóta þjóð-
réttarreglur að standa, a. m. k. þegar um
er að ræða mál eins og deilu okkar við
Breta og V-Þjóðverja.
Málskot Breta
Bretar og V-Þjóðverjar skjóta útfærslu
Brezkir sjóliðar haja orðið að sýna mikla
þolinmœði og sjálfstjórn í þorskastríðinu, seg-
ir í texta með þessari dönsku teiknimynd, en
sjálfur texti hennar hljóðar svo: „Leyfðu okk-
ur nú að skjóta bara einu tundurskeyti að
þeim. Þegar allt kemur til alls, eru þeir nœst-
um komnir útúr NATO!“
íslenzku landhelginnar til Haag með því
að vísa til ákvæðisins i samningunum
um, að þeir hafi rétt til að leggja undir
dóm Alþjóðadómstólsins alla frekari út-
færslu landhelginnar. Þeir neita og að
taka mark á uppsögn íslendinga á samn-
ingunum, þar eð ekkert í þeim sjálfum
geri ráð fyrir þeim möguleika. Ég þykist
hér á undan hafa gert grein fyrir því,
að þetta málskot sé ekki samrýmanlegt
alþjóðlegum rétti og lögvenjum. Haag-
dómstóllinn hefur því ekki rétt til að taka
þetta mál til meðferðar, — hefur ekki
lögsögu yfir því. Ég skal og benda á fleiri
atriði, sem styðja það álit, að umboð
dómstólsins til að dæma í þessu máli sé
ekki til.
Lögleysa Haag-dómstólsins
Þjóðaréttur byggist á allt öðrum for-
sendum en annar réttur, t. d. persónu-
réttur o. þ. h. Meðan hið síðamefnda er
grundvallað á lögum, settum af löggjöf-
um (t. d. þingum) hinna einstöku þjóða,
byggir þjóðarétturinn i meginatriðum á
samkomulagi milli þjóðanna. Hann gild-
ir ekki fyrir aðrar þjóðir en þær, sem
vilja samþykkja að leggja mál sín undir
hann. Hver einstök þjóð verður að lýsa
því yfir, að hún gerist aðili að hverju
einstöku ákvæði, sem upp er tekið í þjóða-
réttinum, til þess að hægt sé að leggja
mál hennar undir þau ákvæði.
í samræmi við þessar meginreglur ber
Alþjóðadómstólnum í Haag að starfa.
Hann hefur ekki lögsögu yfir neinu máli,
nema tveim skilyrðum sé fullnægt:
1) að til séu alþjóðleg lög eða sam-
þykktir eða víðtækar löghefðir eða
lögvenjur, sem gilt geti um viðkom-
andi mál, —
2) að allir málsaðilar samþykki að
leggja mál sitt undir úrskurð hans.
Hvorugu þessara skilyrða er fullnægt í
landhelgisdeilu okkar við Breta og V-
Þjóðverja. Engin alþjóðalög eru til, sem
meina okkur að segja upp samningunum
við Breta og V-Þjóðverja, — né sem
meina okkur útfærslu landhelginnar.
Hefur engum löglærðum manni tekizt að
benda á það í sambandi við þetta mál,
svo að mér sé kunnugt. Að vísu er til
forn og löngu úreltur réttur frá því um
1700 um 3 milna landhelgi (það var mið-
að við venjulega drægni fallbyssna, sem
var um 3 sjómílur), en öllum er ljóst, að
sú lagasetning er löngu fallin úr alþjóð-
legri notkun og gildi.
En hitt skiptir enn stærra máli, að ís-
lendingar hafa ekki samþykkt, að málið
38