Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 47

En Castro vildi ganga enn lengra. Hann
vildi koma á fót peningalausu og stétt-
lausu samfélagi. Þessvegna átti að út-
rýma hverskonar „efnalegri hvatningu“
(launum og annarri efnalegri umbun
fyrir unnin störf). Kúbumenn skyldu
læra að vinna af „siðferðilegum hvötum"
— vinna í þágu samfélagsins, vegna þess
að það væri nytsamlegt og nauðsynlegt
og gott fyrir samborgarana.
„Umræðan mikla“ um þessi efni hófst
fyrst opinberlega árið 1963, þegar þáver-
andi innanrikisráðherra, Che Guevara,
tók að halda fram hinum ósvikna sósíal-
íska óskadraumi. Fyrir fimm árum sagði
Castro við fyrrnefndan K.S. Karol, að
hann teldi efnalega hvatningu „ósam-
rýmanlega sósíalisma“.
„Þeir Kúbumenn," hélt Castro áfram,
„sem lifðu við gamla kerfið (fyrir bylt-
inguna), hugsa stöðugt samkvæmt
mynstri peningamenningarinnar.... Við
erum nú að hrinda í framkvæmd okkar
eigin litlu menningarbyltingu til að losna
við gamla hugsunarháttinn, en okkur
mun ekki takast það að verulegu marki
fyrr en ný kynslóð vex úr grasi.“
Ýmislegt bendir til þess, að Castro sé
nú að sjá sig um hönd. Að minnstakosti
í bili. Sennilegt er, að sovézkir leiðtogar
hafi lagt fyrir hann að skapa fleiri efna-
legar hvatningar í því skyni að örva
framleiðsluna á Kúbu. Landið er stór-
skuldugt við Sovétríkin. Þegar Castro
heimsótti Moskvu snemmsumars í fyrra
— hann hafði ekki verið þar siðan 1964
— fékk hann endurnýjuð fyrirheit um
áframhaldandi rússneska efnahagsað-
stoð, en það er öruggt mál, að Rússar
hafa lengi verið óánægðir með að sjá
mikinn hluta þessarar hjálpar hverfa í
framtaksleysi og minnkandi framleiðslu-
afköst. Þegar ég heimsótti Kúbu, frétti
ég að í landinu væru 10.—20.000 sovézkir
tæknisérfræðingar. Nálega hver einasti
erlendur tæknisérfræðingur, sem ég hitti,
var örvilnaður eða hugsjúkur vegna
framtaksleysisins og ringulreiðarinnar í
efnahagslífinu.
„Sósíalísk samkeppni"
Árið 1972 var nefnt „Ár sósíalískrar
samkeppni". Þetta hugtak merkir í'sós-
íalískum löndum, að til þess er ætlazt af
öllum borgurum, að þeir nái bezta ár-
angri sem fengizt hefur í hinum ýmsu
greinum framleiðslunnar og öðrum þátt-
um atvinnulífsins.
En umbunin fyrir vel unnin störf á
ekki lengur að vera bundin við skírteini
og fána eða útnefningar einsog „verka-
lýðsmilljónamæringur“ og „verkalýðs-
hetja“. Iðnir verkamenn eiga að fá heim-
ild til að kaupa útvarpsviðtæki, sjón-
varpsviðtæki og aðrar neyzluvörur, sem
áður var nálega ókleift að verða sér
úti um.
Það eru komnar fleiri vörur í hillur
verzlananna. Matvörubirgðir eru einnig
talsvert rikulegri en áður. Allsherjar-
vöruskömmtun hefur samt ekki linnt,
heldur hefur verið hert á henni að því er
varðar ákveðnar vörutegundir. Áður var
það einungis þannig, að ekki var einu-
sinni hægt að fá þær vörur, sem menn
höfðu skömmtunarseðla fyrir. Sykur- og
tóbaksskammturinn hefur verið minnk-
aður (2 kíló af sykri á mánuði), svo hægt
sé að flytja út meira af þessum vöruteg-
undum. Kjötskammturinn er enn sem
fyrr % úr ensku pundi á mánuði.
Einsog ástandið var, örvaði það ekki
beinlínis framleiðnina. Verkamaður, sem
hafði haft til dæmis 420 pesos í mán-
aðarlaun fyrir byltingu, fékk áfram 420
pesos. En samverkamaður hans, sem
vann sömu störf en hafði ekki tekið til
starfa fyrr en eftir byltingu, fékk kannski
230 pesos í mánaðarlaun. Þetta skipti
engu verulegu máli, því hvorugur þeirra
átti þess nokkurn kost að eyða allri mán-
aðarhýrunni. Félagsleg þjónusta var og
er algerlega ókeypis; húsnæði er sömu-
leiðis alveg eða nálega alveg ókeypis —
og það sama átti við um rafmagn, al-
menningsvagna og síma (ef maður var
svo heppinn að þekkja einhvern sem
hafði síma).
Gulrótin og pískurinn
Castro notar nú ekki einungis gulrót-
ina, heldur líka pískinn. Árið 1971 voru
sett lög gegn „athafnaleysi". Samkvæmt
þeim var mönnum óheimilt að vera iðju-
lausir eða mæta ekki til vinnu án lög-
mætra orsaka. Væri farið í kringum þessi
lög, var hægt að senda menn í nauð-
ungarvinnu í landbúnaðinum. Hinn virki
íbúafjöldi, samanlagt vinnuafl landsins,
hefur ekki numið nema 32% af íbúa-
fjö’da landsins, sem er geysilega lág
hlutfallstala. Hin nýju lög urðu þess
valdandi, að 100.000 „vinnufælnir" menn
komu inní atvinnulifið.
Áður en þessi lög voru sett, hafði ríkis-
stjórnin verið önnum kafin í baráttunni
gegn þeim „vinnufælnu“, „hinum félags-
legu afætum“ og „letingjunum“. Auglýs-
ingaspjöld og skilti voru sett upp hvar-
vetna, jafnvel meðfram þióðvegunum. í
stórri verksmiðju, sem ég heimsótti, var
reiknað með, að 20% af vinnutímanum
færi til spillis, vegna þess að verkafólkið
skrópaði án lögmætra orsaka. Á stórri
töflu í verksmiðjunni voru sk>-áðir nokkr-
ir tugir nafna verstu skróparanna, og
efst var nafnið „á versta skrópara mán-
aðarins“.
Rannsókn, sem gerð var á afköstum
kúbanskra verkamanna, leiddi í ljós, að
þeir skila að meðaltali aðeins 3 y2 tíma
samfelldri vinnu á 8 stunda vinnudegi.
Mér var sagt, að samsvarandi rannsókn
í Austur-Þýzkalandi hefði leitt í ljós, að
þar skili verkamenn að jafnaði 7 '/> tíma
samfelldri vinnu á 8 stunda vinnudegi.
Erfiðleikarnir við að auka framleiðsl-
una — og þá um leið almenna velmegun
þjóðarinnar — eru kannski sérlega ábreif-
anlegir á Karíbasvæðinu, vegna þess að
svo stór hluti af íbúum svæðisins er kom-
inn af þrælum fyrri kynslóða. Enn í dag
hafa verkamennirnir afstöðu þrælsins:
vinna er böl, og þá er um að gera að
vinna eins lítið og kostur er.
Litlaus tilvera
Kúbumenn eiga enga sældardaga nú um
stundir. Þeir hafa verið losaðir við þau
þjóðfélagsmein, sem hrjá önnur ríki
Rómönsku Ameriku: ólæsi, eymd, sult og
sjúkdóma. En af undraverðri smámuna-
semi og skammsýni hafa valdhafarnir
svipt þá öllu því, sem bregður lit á til-
veruna og gerir rúmhelgina — og þá um
leið byltinguna — bærilegri. Havana
hlýtur að vera einasta stórborg veraldar,
þar sem ekki er einusinni hægt að fara
inná kaffihús og fá sér kaffibolla.
Sú viðleitni Castros að skapa „nýja
manngerð“, sem hafi „heildstæða meðvit-
und“, kann að geta borið árangur. Eftil-
vill. Ýmsum mun þykja hugmyndin geð-
felld, öðrum mun finnast hún fráfæl-
andi eða andstyggileg. Flestum mun
sennilega þykja hún bera keim af útó-
pískum hugsunarhætti.
í lok nóvember 1972 gerði Castro ger-
tækar umbætur á stjórnsýslunni. Til-
nefndir voru sjö aðstoðarforsætisráðherr-
ar, sem hver um sig ber ábyrgð á ákveðn-
um þætti þjóðlifsins. Þetta skref verður
að teljast tilraun til að blása lífi og
framtaksvilja í stjórnkerfi, sem er ákaf-
lega seinvirkt og árangursrýrt.
Um miðjan desember kom aldavinur
og aðdáandi Castros, Salvador Allende
forseti Chile, í heimsókn til Kúbu. Þegar
Allende tók við völdum í Chile eftir kosn-
ingasigur sinn í september 1970, óskaði
Fidel Castro vini sínum til hamingju
með sósíalískan sigur: Leið Chile til sós-
íalismans yrði mun auðfarnari en leið
Kúbu, sagði Castro, þareð Chile byggi við
betri „hlutlæg skilyrði“. Eftilvill. Eftil-
vill ekki. Hin hugsjónalega hernaðarein-
ræðisstjórn á Kúbu á við sín vandamál
að stríða. Sífelldar efnahagskreppur í
Chile skapa vissulega líka vandamál.
Fidel Castro, yngstur og óútreiknanleg-
astur allra sósíalískra leiðtoga, er ósvik-
inn og einlægur hugsjónamaður. En hug-
sjónirnar einar nægja ekki. „Bylting,"
sagði hann eitt sinn, „er lyf, beiskt og oft
rammt lyf! En bylting okkar er einasta
læknislyfið gegn þjáningu, sem er langt-
um verri.“
Kannski væri framtíðarþróun þjóðfé-
lagsins á Kúbu bezt borgið með því að
hinn mikli læknir fyndi sér eftir-
mann. 4
47