Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 48

Árni Larsson:
UM FAGUR-
FRÆDILEGT SKRAN
íslenzk skáld lærðu í útlandinu að nota
náttúru landsins í þágu skáldskaparins.
Það ættu ekki að vera nein sérstök tið-
indi; aðferðin er gamalkunnur tjáning-
armáti liðinna tíma i Evrópu — með
breytilegum áherzlum.
Þá voru ýmsar hugsjónir gerðar að til-
finningalegum gosbrunnum í skáldskapn-
um; stjórnmálamenn, prestar, sápukassa-
gasprarar og þjóðsöngvasmiðir sáu fljótt
hagnýtt gildi í slíkum skáldskap. Þannig
mátti ná til fjöldans við hátíðleg tæki-
færi, teyma hann áfram á asnaeyrunum,
láta fjöldann vinna sinnulaust fyrir sig,
berjast og deyja í þágu misjafnlega gáfu-
legra hugsjóna.
Þessi samfösun á tilfinningum, hug-
sjónum og náttúru bólgnaði fljótlega upp
og varð að afskræmi, innantómri vellu,
mærð, og í vondum tilfellum að hroða-
legu þjóðsöngsklúðri.
Síðar komu önnur skáld og björguðu
skáldskapnum úr praxisnum, og þessi
skáld gáfu ljóðasmíðinni jarðsamband
svo að nútíminn heyrðist víðar um heim
en áður.
En uppi á íslandi er ennþá litið á
tilfinningaþrútnar náttúrulýsingar sem
stórasannleik i nútímaskáldskap, jafnvel
háþróaða fagurfræði, þegar tilefnisleysi
slikrar iðju er orðið að álika úrkynjaðri
athöfn eins og að skreyta lík með rjóma-
sprautu. Þá er jafnan talað um þjóðleg-
an skáldskap og hefðir án þess að vera
að flíka upprunanum nánar, og þá er þess
sjaldan getið, að tilfinningabólgnar nátt-
úrulýsingar eru hvorki íslenzkari né þjóð-
legri en andrúmsloftið.
Náttúrulausar náttúrulýsingar
Ömurlegasta hræsnin í þessu er sá
skilningur ýmissa lafmóðra þjóðskálda-
kandídata að ætla sér að einskorða fag-
urfræðina við náttúruna — eða öllu held-
ur láta sér nægja þann skilning sem
langalangalangafar þeirra fengu að láni
i útlandinu, dýrkunina á náttúrunni í
þágu skáldskaparins. Og það er alveg
voðalegt að láta sér til hugar koma, að
stundum þrýsti mannkynið á fagurfræð-
ina. Auðvitað á fagurfræðin að vera
alveg slitin frá mannkyninu! Maður eyð-
ir nú ekki skáldskapargáfu (þ.e.a.s.) for-
feðranna í svoleiðis útúrdúra.
Enn keppast þjóðskáldakandídatarnir
við að nostra við náttúrulausar náttúru-
lýsingar sem eiga víst að vera þjóðleg og/
eða persónuleg tilfinningamynstur. Nú
hafa þessir froðuframleiðendur fengið
heldur óvænta samkeppni. Keppinautar
þeirra í þessum aðlaðandi huggulegheit-
um eru ekki kollegar, heldur lit- og glans-
myndaauglýsingar ríkustu fyrirtækja á
íslandi. Fagra land! Glæstu jöklar! Það
má ekki á milli sjá hvort þessi skáldlega
brjóstbirta sé eftir þjóðskáldakandídata
eða ferðaskrifstofujöfra. En vegir skáld-
skaparins eru órannsakanlegir — þó að
maður verði að gubba nokkrum sinnum
á leiðinni!
Nályktin af blindri fagurfræði nátt-
úrudýrkandans er auðfundin.
Lánsflík
Ljóðheimur hans er kyrralífsmynd for-
feðranna + y2 kg. af mölkúlum, stíf-
elsi og grasafræði handa framliðnum,
þar sem engin tilraun er gerð til þess að
koma nútímanum til skila.
Af þeim sökum er fagurfræðin fyrir-
hafnarlaus lánsflík, skáldskapurinn til-
efnislítill og ósannfærandi, heildarsam-
ræmið falsað með skynjunardaufri orða-
vellu, og árangurinn verður ósjaldan sá,
að tunga ljóðsins er klofin í pólitískan og
fagurfræðilegan vettvang, skiptingu, sem
skáldin ítreka með fyrirsögnum og öðru
vinki til lesarans.
Náttúrulýsingarskáldunum skilst ekki
að fallegt landslag rímar ekki á móti
heimi nútímans. Skáldin virðast ekki
þurfa að hafa fyrir þvi að skoða viðfangs-
efnin eigin augum. Þau láta sér nægja
að horfa upp í nösina á afa sínum og
sáldra kringum sig rotvarnarefnum ef
nályktin er orðin of steik. Skáldleg við-
fangsefni eru því fyrirfram ákveðin eins
og erfðagallar náttúrulýsingarskáldanna.
Ekkert kemur að óvörum; hinum úreltu
viðfangsefnum er raðað nostursamlega
í hinar fagurfræðilegu skúffur afa gamla
eins og fiðrildum í sýningarkassa. Og allt
á að sýnast í lukkunnar velstandi. Vanda-
málin, já, þessi stóru vandamál, ef þau
finnast, eru af því taginu, hvort skáldið
eigi að draga blómum skrýdda nátthúf-
una niður fyrir augun — eða nefið.
Handanhafsóvera
í augum náttúrulýsingarskáldanna er
heimurinn bara ekki til eins og upp-
sprettan mikla, heimurinn er einhver ó-
viðkomandi handanhafsóvera sem angrar
þá ekki hið minnsta í dútlinu, en í stað
heimsins á skáldið samsafn af vel merkt-
um skúffum sem eru fullar af speglum,
stífpressuðum hundasúrum, holtasóleyj-
um og 3 kg. af íslenzkum súpujurtum.
Þar gefur einnig að líta vottorð frá afa
gamla upp á það, að lóan hafi ekki penis,
rekstraryfirlit yfir skurðgröfur vélasjóðs,
segulbandsspólur með íslenzkum spak-
mælum og einkaviðtölum við huldufólk,
skrautritaða yfirlýsingu um að manns-
hjartað sé ekkert utanáliggjandi sving-
hjól, niðursoðið Þingvallavatn, og dobiu
af svefnlyfsseðlum, patentum og skil-
greiningum annarra en skáldanna sjálfra.
Þess vegna er frumkvæði þessara skálda
ekkert.
Náttúrulýsingarskáldin eru jafn fyrir-
ferðarmikil og þau eru inntakslaus eins
og Candy Floss sælgætið í Tívoli forðum.
Andspænis nútímanum eru þessi tilfinn-
ingalega sjálfhverfu náttúruljóð andlaus
skreytilist, tómagangur í hreppum huggu-
legra tilfinninga, áþreifanleg sönnun um
hálfgert meðvitundarleysi óhreinskilinna
útkjálkablaðrara. Þegar ljóð eru smiðuð
að því er virðist með það eitt fyrir augum
að skemmta fortíðinni, þá er skáldskap-
urinn kominn út á þær brautir dulspek-
innar, sem harla fáa nútimamenn varð-
ar um.
íslenzk heimsmenning
Mörg skáld hafa reynt að bjarga sér
út úr fúskinu með því að þýða alvöruskáld
úr útlandinu; einskonar sakbitin mála-
miðlun fyrir eigið tjáningarleysi á ver-
öldinni. Og eitt og eitt skáld hefur komizt
upp á hamarinn, bjargað samvizku sinni,
máli og menningu með þvi að opna hug
sinn fyrir veðri og vindum samtímans,
komið þjáningarópum skordýranna inn í
mennskar hlustir, þar sem þau eiga
heima. Þau skáld eru fá. En í verkum
þeirra er heimurinn í nægilega raun-
sönnu jafnvægi til þess að geta kallazt
nútímaskáldskapur á íslandi; íslenzk
heimsmenning.
Geldandi meinloka
Fiestir hinna hugljúfu náttúrulýsinga-
framleiðenda eru af skáldakynslóð sem
kalda striðið gerði að andlegum gamal-
mennum löngu fyrir tímann. Skáldin
gengu á mála hjá valdamaskínum heims-
ins og öðluðust stálkalt notagildi hátal-
arans í áskildum prédikunum og þögnum,
og ófá skáld hafa selt hæfileika sína og
samvizku í eitt skipti fyrir öll með svo
afdrifaríkum hætti, að sum skáld stíga
ekki framar í vinstri fótinn, önnur stíga
ekki framar í hægri fótinn. Sum skáld
hafa lokað vinstra auganu fyrir lífstíð,
önnur hafa lokað hægra auganu fyrir
lífstíð. Skáldin sjá ekkert þeim megin
sem blindan þjakar þau, neita að heyra
nokkuð þeim megin sem blindan þjakar
þau, og hoppa þannig um heiminn, börn
síns tíma, sem dapurleg sýnishorn af
andlegri fátækt. Hér á landi hefur kalda
stríðið orðið að geldandi meinloku, vef-
rænum sjúkdómi í heilli kynslóð manna.
Því til staðfestingar má benda á félags-
þroska skáldanna, hann er frá svipuðu
tímabili og frummaðurinn fann upp kylf-
una — að því fráskildu að skáldin eru
gersneydd allri nothæfri uppfinninga-
semi.
Og skáldlegar afurðir eru svipuðu
marki brenndar; þær mara í hálfu kafi
velgjunnar, fínpússaðar og ósennilegar
og minna á vappið kringum hálfsannind-
in og dýrkunina á útjöskuðum patentum
náttúrulýsingarinnar, sem bæði er fag-
urfræðilega og siðferðilega ósönn: Úr-
kynjuð.
Það er ömurlegt að sjá náttúruna mis-
48