Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 56

Steinvasi jrá Uruk notaöur við
trúarathafnir (rúmur metri á
hœð).
Ein af mörgum styttum af Gudea, ensi í Lagash, sem
lifði í Ur á dögum fyrstu konunga þriðju konungsœttar.
Styttan er aðeins 16 þumlungar.
izt í hendur æðsta prests, sangu, eða
stallara, nubanda. Þeir höfðu þá tekið
sér tiltilinn „ensi“, sem verður bezt þýtt
„landstjóri (þ. e. guðsins).“16)
Aðrir telja, að innrásarþjóð hljóti að
hafa kollvarpað lýðræðisskipan borg-
anna, vegna þess að miklar breytingar
urðu á byggingarlist og menningu í
Súmer um það leyti, er sögur hefjast.
„Pornleifafræðingum virðist sem fyrstu
skeið tímabils þjóðhöfðingjanna verði
auðveldlegast aðgreind frá hinum undan-
farandi... með tilliti til sérstæðrar bygg-
ingaraðferðar ... Þess hefur verið getið
til, að upphleðsla múrsteina með þeim
hætti verði rakin til útlendinga, sem
vanir voru að reisa hús úr steini. Hvað
sem því líður, þá hefur (þetta nýja) múr-
verk fundizt snemmendis í Býblos í Sýr-
landi, og það sérkennir elztu byggðir í
Tróju við Hellespont, Þermi á eynni Les-
bos og Grikklandi á forskeiði Hellena.
... Að minnsta kosti í sumum borganna
á sumum skeiða þeirra, til dæmis í Kish
á árskeiði þjóðhöfðingjanna I, voru hinir
látnu grafnir undir gólfum húsa, en sá
siður hélzt fram á síðari tímaskeið, og
tíðum hafa dæmi þess fundizt á hálendi
írans og Anatólíu alla forsöguna, og einn-
ig frá ný-steinöld í Neðra Egypta-
landi.“17) Þeir benda líka á, að hallir
voru fyrst reistar í Súmer um það leyti,
er sögur hefjast. „Ennfremur verða frá
árskeiði þjóðhöfðingjanna II greindar
viðhafnarbyggingar, sem óneitanlega
voru ekki musteri, heldur hallir jarðn-
eskra drottnara."18) Grafhvelfingar neð-
anjarðar benda einnig í þá sömu átt.
„Upptaka (nýju byggingaraðferðarinnar)
var eignuð útlendu innrásarliði, eins og
að var vikið. Sama máli gæti gegnt um
hvelfdu grafirnar úr steini eða múrsteini.
Þá eru allmargar höfuðkúpur frá Kish
sagðar vera breiðar eða armenskar. Menn
og guðir voru nú sýndir með skegg og
sítt hár.“!9)
IX. Verzlun
Borgirnar í Súmer urðu að draga að
langa vegu alls kyns varning, úr því að
á sléttunni milli fljótanna tveggja skorti
flestar nauðsynjar nema matföng. „Vand-
inn að afla útlendra hráefna krafðist
stöðugra samskipta við lönd handan
fjallanna. Þegar frá Uruk-tímabilinu er
í borgunum gnægð minja um aðflutt leir-
borið grjót, basalt, timbur, alldýra steina
sem og karnelíu-stein, allt tiltækt i
íran.“20)
Um verzlun Ur á tímabili þjóðhöfðingj-
anna hefur Sir Leonard Woolley ritað:
„Ekki er það sízt forvitnilegt um dýr-
gripina, sem endurheimtir voru við upp-
g>-öftinn í Ur, að nær allir voru þeir úr
aðfluttu efni. Tjara var flutt niður ána
frá Hit, þá í Sabartu-landi; kopar barst
frá Oman, að greining málmsins hefur
leitt í ljós, og sennilega einnig frá Kák-
asus; silfur barst frá Bulgar Maden í
norðanverðri Cilícíu og frá hæðunum
sunnan Eiam; gull kann að hafa verið
aðflutt frá Elam, frá Kappadókíu, frá
Khabur-héraði og frá svæðinu umhverfis
Antíókíu í Sýrlandi. Kalksteinstegundir
mátti nema við Jebel Simram, hundrað
milum sunnar, eða, og hinar vænni, í
efri Evfrates-dal; dólorít var sótt sjóveg
til Magan, eins eða annars staðar við
Persaflóa; „alabastur“ eða calcite, eins
og öllu réttara er að nefna það, var ýmist
af persneskum uppruna eða calcite-set-
lög, sennilega úr hellum á vesturströnd
flóans; lapis lazuli er sagt hafa borizt
frá Persiu, þaðan sem fjall eitt stendur,
sem Assýríumenn kölluðu síðar „lapis-
fjall“, en þar örlar ekki á lapis né nein-
um ummerkjum um fornt nám; steinn
þessi var sóttur miklu lengra austur, til
Pamír-fjalla.“21)
Utan Súmer, Suður-Mesópótamíu, hafa
minjar um siðmenningu borganna á Ur-
uk-tímabilinu aðeins fundizt í bæ'um í
Norður-Mesópótamíu, í Mari og Tell Brak.
Frá frumritöld, Jemdat-Nasr-tímabilinu,
hafa minjar um hana fundizt víðs vegar.
Mynstur eftir sivalnings-innsigli hafa
þannig fundizt í Palestínu og í Sýrlandi,
í Megiddo og í Byblos.
X. Staðhættir
Mesópótamía liggur nú nær öll innan
landamæra Iraks. Frá fjalllendinu við
landamæri Tyrklands, norðurmörkum
landsins, til stranda Persaflóa, suður-
marka þess, eru um 800 mílur, eins og
fugl flýgur. Zagros-fjallgarður myndar
norðausturmörk landsins, en hæðad>-ög
á jöðrum eyðimarka Sýrlands og Arabíu
suðvesturmö'-k þess.
Fljótin tvö, Evfrates og Tígris, bera
til sjávar úrkomu af láglendi og sléttum
á milli þeirra, Fljótatungu, og af há-
lendi og fjallshlíðum upp af þeim. Ev-
frates, hið lengra og bugðóttara fljót-
anna tveggja, á upptök í Armeníu, í
grennd við Ararat, og rennur í sveigum
niður á láglendið úr vestri. Tigris á líka
upptök á hálendi Armeníu, nálægt Van-
vatni. Það fellur í fyrstu í suðaustur, á
köflum brattan farveg, og inn á láglendið
um 200 mílum norðan Evfrates. Bilið á
milli fljótanna mjókkar fyrst í stað, er
þær renna suður í átt til sjávar. Þá er
Evfrates fer að taka hina sömu stefnu
og Tígris er fjarlægðin á milli fljótanna
um 110 mílur, en skammt frá Bagdad
aðeins um 20 milur. Upp úr því breikkar
bilið á milli fljótanna aftur. Að lokum
renna fljótin saman og falla til sjávar
í einum farvegi, sem nú ber nafnið Shatt
al Arab. Forðum féllu þau í sjó út hvort
í sínu lagi. Á fyrstu öld f. Kr. reit Plínius,
að Erekverjar hefðu í fyrndinni stemmt
stigu Evfrates.
Efri Mesópótamía er þurr og grýtt há-
slétta, um 40 til 60 mílna breið. Um hana
renna Evfrates og Tígris í skorningum.
Til móts við Bagdad tekur við slétta,
mynduð af setlögum úr framburði fljót-
anna, sem nær allt til sjávar. Setlögin
eru um 90 feta djúp i nánd við Basra.
Neðri Mesópótamía, hið forna land Sú-
mer, er þannig harla ólik Efri Mesópóta-
míu. Á sléttunni skiptast votlendi og vötn
á við uppþornaðar spildur og gróðurvana
leirur. Það landsvæði tekur til 1500 fer-
mílna. Óshólmarnir mynda enn annað
landsvæði. Á votlendinu í óshólmunum
er kæfandi hiti og urmull grunnra vatna,
sem um hlykkjast þröng vatnabelti — á
milli þéttra sefrunna, heimkynna flóð-
hesta, villigalta og fugla og moskító-
flugna, svo að óviða getur jafneinkenni-
legs og heillandi, en jafnframt ófýsilegs,
staðar í víðri veröld.22)
Fljótin tvö bugðast lygn um neðan-
verða sléttuna, botnfall þeirra er mikið,
svo að þau breyta oft farvegi sínum. Samt
sem áður hefur hinn forni farvegur Ev-
frates verið rakinn. „Að smákvislum
slepptum, greindist Evfrates í tvær kvísl-
ar, nær í hávestur af stað sem Bagdad
stendur nú á. Önnur kvíslin rann hjá
56