Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 35

Veltuhraði er minni á Breiðdalsvík en í Glœsi-
bœ, og flutningskostnaður til Breiðdalsvíkur
háir mjög allri verzlun með nauðsynjavörur.
Maðurinn lifir ekki á hagnaði einum saman.
Eiginfjárstaða álverksmiðjunnar í Straumsvík
hefur samt batnað á sama tíma og rekstrar-
erfiðleikar hennar hafa verið meiri en ann-
arra fyrirtœkja í landinu.
einstaklingar hafa ekki haft áhuga á að
sinna, hefur engu að síður verið nauð-
synlegt að sinna, og hefur það oft og tíð-
um og jafnvel oftast komið í hlut sam-
vinnuhreyfingarinnar. Þeir sem setið
hafa aðalfundi samvinnufélaga vita
mætavel að sennilega á hverjum ein-
asta fundi koma fram fleiri og færri á-
bendingar og tillögur um verkefni, sem
nauðsynlegt er að leysa, og því er beint
til kaupfélagsins að taka að sér þau verk-
efni. Við slíkar kringumstæður er stjórn-
um félaganna oft mikill vandi á hönd-
um. Verkefnin þarf að leysa en óvíst um
fjárhagslega afkomu af því, en niður-
staðan verður oftast sú að félögin taka á
sig eins mikla áhættu og þau telja sér
frekast fært, og stundum því miður meiri.
En sem betur fer hefur oftast verið hægt
að haga framkvæmdum þannig að verk-
efni, sem virtust tvísýn í fyrstu, hafa náð
að blómgast og ekki orðið félögunum
verulegur baggi til langframa. En þau
verkefni, sem þarf að leysa í dreifbýlinu
á íslandi, eru óteljandi, og hafa kaup-
félögin oftar en hitt legið undir ámæli
fyrir að leysa ekki fleiri en þau gera.
Mér er ekki ljóst, ef kaupfélögin tækju
upp þá stefnu að keppa við einkafram-
takið um arðvænlegustu verkefnin ein-
göngu, hvaða aðili væri tilbúinn til þess
að taka að sér þau fjölmörgu verkefni,
sem kaupfélögin hafa nú með höndum,
en eru ekki eins arðgæf og skyldi, og
einnig þau verkefni af svipuðu tagi, sem
bíða úrlausnar.
í annan stað hafa samvinnufélögin
jafnan fengizt mest við þá verzlun, sem
tryggir mönnum daglegt brauð, en það
eru einmitt þær sömu vörur og stjórn-
völdum hefur þótt mest við liggja að
halda niðri verði á, vegna hinnar marg-
rómuðu vísitölu, og er það gert á þann
hátt að haga álagningu þannig að með
verzlun nauösynjavara geti vart orðið
tekjuafgangur. Aðrir aðilar en samvinnu-
félögin fást vissulega einnig við slíka
verzlun, en stærri hluti að tiltölu er á
vegum samvinnuhreyfingarinnar og hlýt-
ur það að leiða til lakari afkomu en með-
altals, og er það misskilningur viðskipta-
fræðinema að aukin gróðahyggja sam-
vinnumanna fengi þar nokkru um þokað.
V
Á undanförnum áratugum hefur hag-
fræðinni, sem fræðigrein, fleygt mjög
fram. Efnahagsleg samskipti manna auk-
ast stöðugt og verða flóknari og má oft
lítið út af bera til þess að röskun verði,
á borð við heimskreppuna miklu, með
þeim afleiðingum, sem því fylgdu. En
hagfræðilegri þekkingu hefur miðað svo
fram á við að til þess ætti ekki að þurfa
að koma lengur að efnahagslegt jafnvægi
raskist verulega, fylgi hagfræðingar jafn-
an mannlegum sjónarmiðum við beitingu
þekkingar sinnar. Fram að þessu, eða að
minnsta kosti fram undir þetta, hafa
hagfræðingar jafnan stundað að láta
gott af sér leiða, og er vonandi að svo
verði framvegis. En alltaf er sú hætta
til staðar að einhver Adolf Hitler innan
hagfræðinnar vilji sannfæra sjálfan sig
og aðra um að hugmyndir hans um það
hvernig hægt sé að kollvarpa efnahags-
kerfi heimsins séu réttar. Og með auk-
inni þekkingu á efnahagslegum lögmál-
um eykst einnig möguleikinn á því að
láta illt af sér leiða. Háskólar og háskóla-
deildir, sem kenna hagfræði, ættu því að
leggja áherzlu á mannlega þáttinn í við-
skiptum manna á milli og að revna að
stuðla að sem mestri víðsýni í mannleg-
um skiptum, og sakaði þá jafnvel ekki þó
að þyrfti að fá lánaða eins og eina setn-
ingu úr annarri háskóladeild, að maður-
inn lifir ekki á einu saman brauði.
Það hefur rutt sér til rúms að undan-
förnu að meta fjárhagsstöðu út frá hlut-
falli eigin fjármagns í rekstrinum og er
það kallað eiginfjárstaða. Þessi hugmynd
er til orðin utan við pollinn, þar sem verð-
bólgu hefur gætt minna en hérlendis og
gott hlutfall eigin fjár sýnir jafnframt
gott hlutfall greiðslufjár. Hér á landi
hefur þessu verið öðru vísi farið, þar sem
hagnaður í atvinnurekstri hefur sjaldan
verið það ríflegur, að greiðslufjárstaðan
af eigin aflafé hafi ekki versnað ár frá
ári, jafnframt því að eiginfjárstaðan
hefur batnað við endurmat eigna. Sér-
staklega hefur þetta gerzt í fjármagns-
frekum atvinnurekstri. Álverksmiði an í
Straumsvík hefur því miður átt við meiri
rekstrarerfiðieika að stríða nú síðustu
tvö árin en annar atvinnurekstur í land-
inu. Þrátt fyrir það hefur eiginfiárstaða
fyrirtækisins batnað þegar fasteignir
hafa verið metnar upp. Og í slíkum til-
fellum mundi það gerast samtímis, ef
ekki kæmi til utanaðkomandi aðstoð, að
eiginfjárstaðan væri orðin góð og fyrir-
tækið færi á hausinn. Góð eiginfjárstaða,
sem skapast af verðbólgu, kemur engu
fyrirteeki að haldi í rekstri. Hins vegar
getur góð eiginfjárstaða komið til góða
ef fyrirtæki hættir rekstri og er selt, ef
eignir fyrirtækisins eru eftirsóttar. Og
35