Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 33

VeggspjalcL sem lýsir réttu eðli
Ólympíuleikanna 1936.
mynduð gegn Ólympíuleikun-
um eins og í mörgum öðrum
löndum, heldur takmarkaðist
baráttan við skrif i Verkalýðs-
blaðinu, Rauða fánanum og
síðar í Alþýðublaðinu. í mörg-
um greinum eftir Hallgrim
Hallgrimsson, sem birtust í
Verkalýðsblaðinu, var sýnt
fram á, að hið fasíska Þýzka-
land væri ekki fært um að
halda Ólympíuleikana i sönn-
um anda þeirra og ætlunin
væri að misnota þá í áróðurs-
og blekkingarskyni. Þessi bar-
átta hafði mikil áhrif á al-
menning og gerði Ólympíu-
nefndinni erfitt fyrir.
Þýzk aSstoð
En hún lét ekki bugast, og
það rak heldur betur á fjörur
hennar, þegar henni barst boð
frá undirbúningsnefnd leik-
anna um að senda 30 íþrótta-
nema til þeirra. Nefndin fékk
strax heimild til þess að fylla
þessa tölu með íþróttakennur-
um og leiðtogum, þar sem svo
margir íþróttanemar voru ekki
til á íslandi. Með þetta boð í
höndunum gat Ólympiunefnd-
in sett Alþingi og ríkisstjórn
undir þrýsting og stutt um-
sóknir sínar um fjárstyrk til
fararinnar, þar sem boðinu
fylgdi það skilyrði að íslend-
ingar tækju þátt i leikunum.
Alþingi og rikisstjórn héldu sig
þó samt sem áður við fyrri af-
stöðu, og Ólympíunefndinni
var bæði í nóvember 1935 og í
janúar 1936 neitað um gjald-
eyri. Það sýnir vel áhuga
nefndarinnar, að hún gerði þá
upp á eigin spýtur tilraun til
að leysa gjaldeyrisvandræðin
með því að snúa sér til undir-
búningsnefndar leikanna og
biðja hana að útvega leyfi fyr-
ir útflutning á íslenzkum vör-
um til Þýzkalands að upphæð
40.000 ríkismörk. Þetta leiddi
þó ekki til björgunar, þótt
heimildin fengist frá Þýzka-
landi, því um sömu mundir var
verzlunarsamningurinn milli
íslands og Þýzkalands endur-
nýjaður, og i honum voru allar
takmarkanir á innflutningi til
Þýzkalands felldar niður.
Ef til vill varð þó þessi til-
raun nefndarinnar til þess að
breyta afstöðu ríkisstjórnar-
innar. Eitt er víst, að henni var
boðinn aukaútflutningur að
upphæð 40.000 rikismörk fram
yfir umsamdan kvóta til þess
að fjármagna ólympíuförina.
Ríkisstjómin hafnaði boðinu,
en í lok maí 1936 var nefndinni
veitt umbeðið gjaldeyrisleyfi.
Eftir þetta varð þátttaka ís-
lendinga í Ólympíuleikunum
ekki hindruð, þótt almenning-
ur yrði æ fráhverfari henni,
eins og skrif Alþýðublaðsins
sýna. Þar segir þann 6. júlí, að
Ólympiuleikamir „þetta al-
þjóðlega tákn drengskapar og
jafnréttis í allri keppni“ verði
gerðir að „útbreiðslutæki hinn-
ar verstu kúgunarstefnu, hinn
ólympíski leikur falsaður og
svívirtur.“ Höfundur greinar-
innar hvetur íslenzka íþrótta-
menn hins vegar til þess að
taka þátt i Alþýðuólympíuleik-
unum i Barcelona, sem haldnir
verði i „anda lýðræðis, alþjóða-
hyggju og bræðralags, í nafni
friðar, frelsis og jafnréttis."8).
íslendingar heilsa með
Hitlerskveðju
íslenzki flokkurinn lagði af
stað til Berlínar með Detti-
fossi þann 16. júlí. í honum
voru 4 frjálsíþróttamenn, 11
sundknattleiksmenn, farar-
stjórar, íþróttaleiðtogar og
kennarar eða alls 51. Þetta
var fyrsta þátttaka íslendinga
i Ólympiuleikum sem fullvalda
þjóð. Ekki sízt þess vegna er
það hörmulegt, að hún skyldi
verða íslenzkri íþróttahreyf-
ingu til mikillar vansæmdar.
Sökina á því áttu alls ekki í-
þróttamennimir, heldur farar-
stjórarnir og íslenzka iþrótta-
forustan, sem gerðu sér sér-
stakt far um að geðjast þýzku
fasistunum eða eins og Alþýðu-
blaðið orðaði það í leiðara 10.
sept. 1936: „leiðtogum Ólympíu-
faranna virðist hafa verið hug-
leikið að auglýsa sig og þjóð
sína sem Nazista." Þannig fyr-
irskipaði fararstjómin íþrótta-
mönnunum að heilsa með
Hitlerskveðjunni, þegar þeir
gengu inn á Ólympíuleikvang-
inn við setningu leikanna.
Nazistablaðið „ísland“ segir
frá þessu með miklum fögnuði
8. ágúst: „Er íslenzku íþrótta-
mennimir gengu inn á íþrótta-
völlinn heilsuðu þeir með
flokkskveðju þýzkra þjóðernis-
jafnaðarmanna, og vakti slíkt
mikinn fögnuð áhorfenda. Hið
sama gerðu Frakkar og Aust-
urríkismenn, auk hinna þýzku
keppenda." Af íþróttamönnun-
um var ætlazt til að þeir not-
uðu Hitlerskveðjuna við önnur
tækifæri. „Við fslendingarnir
sem bjuggum í Ólympíuþorp-
inu notuðum hana (Hitlers-
kveðjuna — aths. I.J.) dag-
lega“, segir aðalfararstjórinn
dr. Björn Björnsson í Morgun-
blaðinu 9. sept. Einnig flokki
íþróttaleiðtoga og kennara var
fyrirskipað að heilsa með Hitl-
erskveðjunni. Þannig segir
Gunnar Ólafsson íþróttakenn-
ari frá því i Alþýðublaðinu 9.
sept. að við móttökuathöfnina
í Berlin hafi foringinn, Ásgeir
Einarsson, fyrirskipað hópnum
að heilsa íslenzka þjóðsöngn-
um með nazistakveðjunni.
Gunnar segir að þetta hafi
mælzt mjög illa fyrir meðal
hópsins. Svo var reyndar einn-
ig á íslandi. Framkoma farar-
stjóranna vakti almenna reiði
heima fyrir. f áðurnefndum
leiðara Alþýðublaðsins 10. sept.,
þ. e. stuttu eftir heimkomu ól-
ympíufaranna, segir að það
hafi komið „mönnum á óvart,
að þessir hraustu drengir yrðu
sér og þjóð sinni til skammar
með því að heilsa sínum eigin
þjóðsöng með nazistakveðju og
sýna þannig ofbeldisflokki
Hitlers undirlægjuhátt, en
þjóðsöng sínum og þjóð sinni
vanvirðingu. Þetta harma all-
ir sæmilegir íslendingar, og
ekki sízt allur fjöldi íþrótta-
manna og þar á meðal margir
Ólympíuf ararnir.“
Blindni eða afglapaháttur?
Forustumennirnir hörmuðu
þó ekki þetta framferði; þeir
höfðu ekkert við það að athuga
né annað sem fyrir augu og
eyru þeirra bar og gat gefið
þeim vísbendingu um að allt
væri ekki með felldu, til að
mynda afskipti þýzku SS-félag-
anna og „Norræna félagsins“
af íslenzka hópnum. SS-félög-
in kostuðu vikudvöl íslenzku í-
þróttamannanna ogfararstjóra
þeirra eftir leikana eða þar til
heim var farið. „Norræna fé-
lagið“ bauð forseta ÍSÍ í ferða-
lag um Rínarhéruðin og til
Munchen, þar sem hann hitti
aðalfararstjórann, dr. Björn
Bjömsson, og Erling Pálsson,
sem þangað voru komnir í boði
„Himmlers yfirmanns lögregl-
unnar í Berlín og S.S. félag-
anna“,8) og skoðuðu þeir borg-
ina þar sem Hitler hóf valda-
baráttu sina í fylgd með tveim-
ur SS-foringjum. Þvert á móti
hömpuðu þeir „glæsileik" Ól-
ympíuleikanna þegar heim til
íslands kom og villtu þannig
um fyrir almenningi. Það er
ennfremur skýrt dæmi um
blindni eða afglapahátt ís-
lenzku íþróttaforustunnar, að
henni fannst ekkert athuga-
vert við það að halda hinni
illræmdu áróðursmynd Lenu
Riefenstahls af Ólympíuleikun-
um að íslenzkri æsku. Að frum-
kvæði ÍSÍ var þessi mynd til
að mynda sýnd í Reykjavík í
október 1939, þ. e. stuttu eftir
að þýzki fasisminn hafði hleypt
síðari heimsstyrjöldinni af stað
og meðan á henni stóð (4. febr.
1945). Á stjómarfundi ÍSÍ 3.
nóv. 1944 lagði Erlingur Páls-
son til, „að ÍSÍ beitti sér fyrir
því að hún (ólympíumyndin —
aths. I. J.) yrði sýnd í öllum
opinberum skólum.“10) Við
þetta má svo bæta því, að á
ársþingi ÍSÍ 1943 þótti forustu
ÍSÍ ástæða til að minnast í-
þróttaleiðtoga þriðja ríkisins,
Hans von Tschammer und
Osten, sem þá var nýlátinn.11)
Lærdómar af ólympíuför
Efalaust hrifust margir ól-
ympíufaranna af Ólympíuleik-
unum í Berlin og þeim möttök-
um, sem þeir urðu aðnjótandi.
Flestir þeirra voru ungir og
höfðu aldrei komið til annarra
landa áður. En Ólympíuleik-
arnir í Berlín og árin á eftir
sýna hvernig hægt er að nota
íþróttaafrek og „ópólitíska í-
þróttamenn“ og samtök þeirra
í þágu pólitískra hagsmuna,
sem í eðli sínu beinast gegn
hagsmunum íþrótta og gegn
hugsjónum Ólympíuleika nú-
tímans.
1) Westphal, H.: Die Mahnung
der Olympischen Spiele 1936. í
Theorie und Praxis der Körper-
kultur, 15. árg. (1966), 9. hefti
bls. 780.
2) Sbr. Aufzeichnungen, Berichte
und Entwiirfe Lewalds, Olympía-
Archiv beim NOK der DDR, Nr
33, Akte G 155. Tilvitnun úr Ge-
schichte der Körperkultur in
Deutschland, 3ja bindi (1917—
1945), Berlín 1964, bls. 186.
3) Morgunbiaðið 23.7. 1935.
4) Fundargerðabók íþróttasam-
bands íslands, bls. 59.
5) Fundargerðabók íþróttasam-
bands íslands, bls. 90.
6) Sbr. Alþingistíðindi 1935 B,
2. hefti, bls. 367.
7) Ljósrit af bréfi í eigu höf-
undar. Bréf'ð er skrifað 15.1. 1936.
8) Alþýðuólympíuleikarnir í
Barcelona áttu að vera mótvægi
gegn Ólympíuleikunum í Berlín,
en uppreisn Francos kom í veg
fyrir að þeir færu fram.
9) Úr skýrslu um starfsemi Ól-
ympíunefndar íslands og Ólym-
píuförina 1936 eftir dr. Björn
Björnsson, bls. 50—51.
10) Fundargerðabók íþróttasam-
bands íslands, bls. 130.
11) Sbr. íþróttablaðið, 7. árg.
(1943), 6.-7. tbl.
33