Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 13

atriði, en við rannsóknir sjúkdóma þeirra, sem getið er hér að framan (i).
Hægt er að halda því fram, án þess að hætta sé á andmælum, að á-
stundun vissra íþróttagreina veiti mönnum lögmæt tækifæri til tjáningar á
vissu hátterni, sem ella yrði talið vera vottur sérvizku eða samfélags-
óvildar í því samfélagi, sem menn búa við í Evrópu í dag. Tækifæri til
að gefa löngun til líkamlegs ofbeldis lausan tauminn eða til að kynn-
ast líkamlegri hættu eða komast í harða, líkamlega snertingu, eru nauð-
synlegir þættir í „heilbrigðu" en þó friðsamlegu samfélagi. Slík tæki-
færi munu sumir einstaklingar færa sér meira í nyt en aðrir, alveg eins
og þau tækifæri, sem mönnum gefast fyrir meðalgöngu bókasafna, heil-
brigðisþjónustu eða opinberra samgöngukerfa. Samfélag, sem lætur
undir höfuð leggjast að sjá fyrir þessu, er ófullnægjandi á mjög mikil-
vægu sviði.
(iii) Tiltækar eru óhemjumiklar upplýsingar um aukningu frístunda
alls almennings eftir styrjöldina, auk fjölmargra spádóma um frekari
aukningu í þessum efnum. (Dower M. Fourth Wave: „The Challenge of
Leisure", Architects J., 1965). Hér er óþarft að fjalla að ráði um áhrif
þessara atriða og stjórnmáialegt mikilvægi þeirra. Á hitt verður að leggja
■áherzlu, að líkamleg athafnasemi er eðlileg og nauðsynleg undirstaða
aukinna frístunda, og mannvirki til slíkrar iðkunar eiga að skipa veru-
legan sess í hvers konar áætlunum um tómstundaiðkanir í hverju sam-
félagi. Til eru ærnar sannanir, sem renna stoðum undir réttmæti slíkrar
stefnu. Auknar frístundir á allra síðustu tímum hafa leitt til aukinnar
þátttöku í íþróttum í þeim mannvirkjum, sem fyrir hendi eru. („Sport
and the Community“, CCPR, 1960). Athugun, sem fram hefur farið á
tómstundaáhugamálum unglinga, sem eru að hverfa úr skóla („Young
School Leavers", HMSO, 1968), sýndi, að 71% af 15 ára drengjum, sem
hætta skólagöngu, kváðu íþrótt af einhverju tagi vera helzta viðfangs-
efni sitt í tómstundum. Á skrá yfir 16 atriði, sem menn fengust við í
tómstundum, voru þrír þættir líkamsþjálfunarathafna í 2., 3. og 4. sæti,
og „horft á sjónvarp“ var það eina, sem fleiri kváðust iðka í frístundum.
í annarri opinberri könnun (K. K. Sillitoe: „Planning for Leisure1', HMSO,
1969) á athöfnum manna í frístundum, sem efnt var til í sama landi á
sama tíma (en náði til fólks yfir 15 ára aldri), varð niðurstaðan einnig,
að helzta tómstundaskemmtun þeirra, sem voru spurðir, var að horfa
á sjónvarp, en jafnframt kom í Ijós, að meðal ungra einhleypinga var
mest áherzla lögð á líkamshreyfingu og hressingu.
(iv) Það er skjalfest fyrirbæri, hve einangraðir menn geta orðið í
þéttbýlissamfélögum nútímans. Einangrunin fer í vöxt eftir því sem
borgirnar stækka og fleira fólk bætist í „einmana múginn". Menn hafa
áttað sig á nokkrum atriðum, sem eru undirrót þessa:
a) Margir flytjast vegna atvinnu sinnar (og þó einkum, ef þeir skipta
um starf) úr umhverfi því, þar sem þeir fæddust og hlutu
uppeldi;
b) Rótgrónum samfélögum er oft tvístrað, þegar niðurnídd fátækra-
hverfi eru rudd og önnur hverfi reist í staðinn;
c) Félagsleg samskipti eru torvelduð og hindruð vegna hinna lóð-
réttu dvalarskilyrða í háhýsum.
Því hefur verið veitt athygli, að flokkun til leika fer oft út fyrir þau
mörk og leiðir til félagslegra athafna, sem eru utan við tímamörk og
staðarval sjálfs leiksins. (J. Huizinga: „Homo Ludens", London, 1949).
Margvíslegar athafnir innan almannaiþróttanna gefa tækifæri til félags-
legra tengsla og samskipta, því að þátttakan er sameiginleg reynsla
margra og ekki aðeins tilviljunarkenndir samfundir.
(v) Við margvísleg iðnaðarstörf hafa einangraðar, endurteknar, „tak-
markaðar" athafnir, sem krefjast lítillar eða engrar beitingar leikni, kom-
ið í staðinn fyrir fyrri „algerar", tilgangsríkar athafnir, sem kröfðust
jafnframt oft mikillar leikni. Meðal áhrifanna af þessari breytingu hafa
verið þau, sem kölluð hafa verið „firring". (R. Blauner: „Alienation and
Freedom: The Manual Worker in Industry", Chicago, 1964). Þegar slik
firring bætist við þá einangrun, sem borgarlífinu fylgir, eins og getið
er hér að framan (iv), þá dregur verulega úr þeim ,,valkostum“, sem
einstaklingnum standa til boða til að fá örugga tilfinningu fyrir sam-
semd sinni. Þetta er alvarlegt og vaxandi félagslegt vandamál, sem
kemur annars vegar fram í vaxandi fjölda þeirra sem eru „úr leik“, og
hins vegar félagslegum mótmælum, sem birtast með svo margvísleg-
um hætti. Sjálfskönnun fvrir tilstilli virkrar íþróttaiðkunar er einn þeirra
valkosta, sem enn eru fyrir hendi — einstaklingurinn verður þess á-
skynja, hver hann er, með því að uppgötva og sýna, hvers hann sé
megnugur við líkamsrækt sína. (A. D. Munrow: „Identity in Modern
Society, Education and Culture", CCC155, 1971). Þetta er valkostur,
sem einskorðast ekki við afburðamenn í íþróttum, heldur getur hann og
komið þeim að góðu gagni, sem eru aðeins meðalmenn í afrekum og
leikni.
(vi) í þessu mati á hinum félagslegu áhrifum almannaiþrótta verður
og að geta íþrótta sem áhorfendaskemmtana. Tilgangurinn með almanna-
íþróttum er virk þátttaka, en að taka þiátt og horfa á eru atriði, sem
bæta hvort annað upp, en stríða ekki hvort gegn öðru. Þegar bezt
lætur eru afreksíþróttirnar mönnum innblástur — hvatning til meiri og
jafnframt betri þátttöku. Og hver sem áhrifin eru á virkar íþróttir, þá
er þetta uppspretta ánægju fyrir óteljandi marga, þar á meðal stóran
hóp gamalmenna og öryrkja. íþróttir eiga sess við hliðina á listum, þótt
játa verði, að hin fagurfræðilegu og dramatísku áhrif þeirra eru ekki
varanleg, enda tilviljun hóð, en þau eru vakin fyrirvaralaust og án allrar
uppgerðar.
Niðurstaðan er sú, að almannaíþróttir gegni mikilvægu hlutverki á
sviði félags- og menningarmála og geti gert stórkostlegt gagn.
7. Tveir viðaukar verða að fylgja þessari fullyrðingu. Hin ýmsu félags-
legu atriði, sem á hefur verið drepið (einkum í 5 (ii), 5 (iv) og 5 (v) hér
að framan), krefjast framhaldsathugana, svo að unnt verði að átta sig
á frumorsökum og krefjast öflugra aðgerða til úrbóta. Því er ekki haldið
fram, að almannaíþróttir bjóði upp á annað og meira en meðhöndlun á
einkennum. Almannaíþróttir eru jafnvel ekki einhlítar til meðhöndlunar
á þeim, því að margt annað kemur til greina.
En þegar réttmætt tillit er tekið til þessara viðauka og litið er á al-
mannaíþróttir með víðsýni, er mikilvægi þeirra eftir sem áður mikið.
Enginn annar einstakur aðili eða vettvangur á sviði félags- eða stjórn-
mála getur miðlað framlögum á allan þann hátt, sem lýst hefur verið.
Það er líka vafasamt, hvort nokkur önnur mannleg viðleitni höfðar til
eins margra — og það á örugglega ekki við listir sem menn hafa samt
svo mikinn áhuga á og svo miklu almannafé er réttilega varið til. Ein-
faldleikinn, sem er eitt helzta einkenni líkamsleikja, höfðar beint og
afdráttarlaust til mannsins — sem er allra tegunda mest fyrir leiki. Að
líkindum er ekki hægt að bregða upp skýrari mynd af því, hve ein-
dregið þær höfða til manna, en með því að benda á, hve mikils góðs
margir fatlaðir og miklir öryrkjar hafa notið af þeim. Við bein áhrif
þeirra bætist svo það eðli þeirra, að þær eru óháðar tungumálum,
en það gerir þær sannarlega lýðræðislegar og evrópskar, svo að þær
hafa að engu landamæri, sem myndast af menntun og stéttaskiptingu,
kynþáttum, trúarbrögðum og tungumálaþekkingu.
8. Hið mikla gildi almannaiþrótta er fólgið í umfangsmikilli undirstöðu
hugmyndarinnar. Þær tákna ekki eitt og hið sama fyrir alla menn, og
þær geta raunar ekki verið öllum mönnum allt, og ef menn leitast við
að réttlæta þæró annan hvorn bóginn, gera þeir of mikið úr skammtíma-
áhrifum þeirra, en of lítið úr hinum varanlegu. Hinn sérstaki kostur
þeirra er fólginn í mismunandi gildi þeirra fyrir mismunandi menn eða
fyrir sama einstakling á ýmsum skeiðum ævi hans.
9. Menn verða einkum að átta sig á og viðurkenna, að síðasttaldi
hreyfingarþátturinn, sem lýst er í kafla 3 (iv), stingur í stúf við hina á
ýmsan mikilvægan hátt. Hreyfingar fyrstu þriggja þáttanna vekja sér-
stakan áhuga. Búi iðkandi yfir nægri getu til að öðlast tilfinningu fyrir
afreksmætti, hefur hann beina nautn af iðkun hreyfinganna. Hvati eða
tilgangur er þess vegna „innbyggður“ í sjálfa þátttökuna ón tillits til
annars ,,ábata“, sem henni fylgir. Slíkur „ábati" — einkum lífeðlisleg
áhrif — er tilviljun háður og ræðst af eðli hreyfinganna en ekki þörfum
þess, sem þær iðkar. Hreyfingar innan fjórða flokks er hins vegar hægt
að velja eftir áhrifum þeim, sem vitað er, að þær muni hafa á líkams-
þrek manna, og þær ekki eins háðar sérstöku leiknistigi. Áhugi manna
hlýtur á hinn bóginn að vera nokkuð misjafn, og hann verður því í upp-
hafi að velta ó hvatningarherferð á opinberum vettvangi.
Sé of mikil áherzla lögð á þennan mun, getur það haft í för með sér
öfgakenndan skoðanamun, og einkennast þá skoðanir annars vegar af
því, að menn einþlíni á heilsuvernd og lækningamátt, en hins vegar
haldi menn fram ,,hreinleika“ sannra íþrótta og hressingariðkana auk
fyrirlitningar á hvers konar „gervi“-hreyfingum. I hvora áttina sem of
mikil áherzla hneigist, er hún til baga, því að eins og högum er háttað
á sviði félags- og menningarmála, verður að taka tillit til beggja sjónar-
miða, sem geta veitt hvort öðru styrk og stuðning. Almannaíþróttir eiga
að viðurkenna bæði sjónarmið og veita þeim brautargengi. Ef þær bein-
ast ekki í þá átt að auka gengi íþrótta og hressingar, ganga þær í
berhögg við nafn sitt, og ef einungis er hugsað um ytri gerð, dregur
það úr möguleikunum á, að þær geti unnið gagn í allra þágu.
Sáttmálinn er yfirlýsing um vilja til að vinna að framgangi almanna-
íþrótta á öllum sviðum og með slíkum hætti, að þær verði sem flestum
einstaklingum að sem mestu gagni.
13